Międzygatunkowe strefy kontaktu. Relacje psów i ludzi (z „diabelską śliną w sercu”) w literackiej dystopii Josipa Mlakicia O zlatu, ljudima i psima

• Authors: Ewa Szperlik

Title variants

EN

The Interspecies Encounter Zones. Relations between dogs and humans [with “devil’s saliva in hearts”

Abstracts

EN

The subject of the literary study proposed in the title is the triptych by Josip Mlakić, which follows the convention of a futuristic anti-utopia. The work provides research material amenable to the application of diverse, interdisciplinary methodological tools (from ecocriticism to animal studies). In addition to the symbolic framing of the issue of dogs in cultural history, the starting point for the reflections on the post-apocalyptic vision of the totalitarian world (through which further wars swept and disturbed the ecosystem) is the post-humanist and post-anthropocentric perspective of the present and future human condition, with a particular focus on species chauvinism. In the Bosnian-Herzegovinian writer’s anti-war prose, speciesism (seen from the perspective of the complex relationship between dogs and humans) is also manifested in the blurring of the boundary between the concepts of animalism and humanity, in a vision of the world in which homo crudelis proves to be the greatest threat. In the world depicted by Mlakić, the relations between the man and the dog can be defined as an example of companion species, “nanoculture” realised in diverse “contact areas”. There also arises the question of hierarchical relations between people, entities with weak subjectivity: the excluded, the marginalised and all exterminated Others, including the disabled, who become subordinated “dogs” with the status of victims. The anticipated result of the study will be to present the function of literature as a source of reflection and a medium of expression (an invention, attributed to the humans) in relation to the concept of the twilight of anthropocentrism.

PL

Przedmiotem analizy literaturoznawczej zaproponowanej w powyższym tytule jest tryptyk Josipa Mlakicia, utrzymany w konwencji futurystycznej antyutopii. Dzieło stanowi materiał badawczy podatny na zastosowanie różnorodnych, interdyscyplinarnych narzędzi metodologicznych (od ekokrytyki po animal studies). Poza symbolicznym ujęciem problematyki psów w historii kultury, punktem wyjścia dla rozważań nad postapokaliptyczną wizją świata totalitarnego, przez który przetoczyły się kolejne wojny, naruszające ekosystem, jest posthumanistyczna i postanatropocentryczna optyka obecnej i przyszłej kondycji ludzkiej, ze szczególnym uwzględnieniem szowinizmu gatunkowego. W antywojennej prozie bośniacko-hercegowińskiego pisarza gatunkowizm (speciesism), postrzegany przez pryzmat złożonych relacji ludzi i psów, przejawia się również w postaci zacierania granicy między pojęciem zwierzęcości i człowieczeństwa, w wizji świata, w której największym zagrożeniem okazuje się homo crudelis. W świecie przedstawionym Mlakicia relacje między człowiekiem a psem można zdefiniować jako przykład symbiotycznej kooperacji (companion species), „naturokultury”, realizowanej w rozmaitych „strefach kontaktu”. Pojawia się także kwestia zhierarchizowanych stosunków między ludźmi, bytów o słabej podmiotowości: ludzi wykluczonych, zmarginalizowanych i eksterminowanych wszelkich Innych, w tym niepełnosprawnych, stających się podporządkowanymi „psami”, o statusie ofiar. Oczekiwany efekt przeprowadzanego wywodu dotyczyć będzie ukazania funkcji literatury jako źródła refleksji i medium ekspresji (wynalazku, przypisanego człowiekowi), w odniesieniu do koncepcji zmierzchu antropocentryzmu.

Keywords

EN

speciesism; post-humanism; totalitarianism; Bosnian-Herzegovinian anti-war prose; science fiction literature

PL

gatunkowizm; posthumanizm; totaliatryzm; bośniacko-hercegowińska proza antywojenna; literatura science fiction

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Poznańskie Studia Slawistyczne
• Year: 2021
• Issue: 21
• Pages: 189-207

Dates

published

2021

Contributors

author

Ewa Szperlik

• Adam Mickiewicz University in Poznan

• https://orcid.org/0000000307554842

References

• Baratay, É. (2014). Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii. Przeł. P. Tarasewicz. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku.
• Barcz, A. (2016). Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Cirlot, J. E. (2000). Słownik symboli. Przeł. I. Kania. Kraków: Znak.
• Chymkowski, R. (2014). Zwierzęta i antropologia kultury. „Przegląd Humanistyczny” nr 1 (442), R. LVIII, s. 35–44.
• Dzwonkowska, D. (2015). Znaczenie empatii i współczucia w trosce o jakość życia zwierząt. W: Filozofia wobec świata zwierząt. Red. D. Dzwonkowska, M. Latawiec, D. Gzyra, J. Lejman, M. Twardowski, J. Tymieniecka-Suchanek. Warszawa: Wydawnictwo KSW, s. 81–100.
• Fiedorczuk, J. (2015). Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
• Haraway, D. J. (2007). When species meet. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Haraway, D. J. (2012). Manifest gatunków stowarzyszonych. Przeł. J. Bednarek. W: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Red. A. Gajewska, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 241–260.
• Jaroszuk, A. (2014). Podobieństwa i różnice. Badania historyczne nad zwierzętami a animal studies. „Przegląd Humanistyczny” nr 1 (442), R. LVIII, s. 27–33.
• Jarzyna, A. (2019). Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kopaliński, W. (2015). Słownik symboli. Warszawa: Rytm.
• Lejman, J. (2015). O zmyślności zwierząt. Rozważania wokół etyki zróżnicowanych natur. W: Filozofia wobec świata zwierząt. Red. D. Dzwonkowska, M. Latawiec, D. Gzyra, J. Lejman, M. Twardowski, J. Tymieniecka-Suchanek. Warszawa: Wydawnictwo KSW, s. 31–58.
• Lestel, D. (2015). Myśleć sierścią. Zwierzęcość w perspektywie drugoosobowej. Przeł. A. Dwulit. W: Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Red. A. Barcz, D. Łagodzka. Warszawa: IBL, s. 14–28.
• Mlakić, J. (2020). O zlatu, ljudima i psima. Zaprešić: Fraktura. Pogačnik, J. (2006). Proza poslije FAK-a. Zagreb: Profil.
• Pratt, M. L. (1992). Imperial Eyes. Travel Writing and Transculturation. London–New York: Routledge.
• Pręgowski, M. P. (2014). Największy, najukochańszy. Ostatnie pożegnania opiekunów z psami. W: Pies też człowiek? Relacje psów i ludzi we współczesnej Polsce. Red. M. P. Pręgowski, J. Włodarczyk. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 301–327.
• Schollenberger, J. (2014). Zwierzoczłekoupiór? Posthumanistyczna refleksja nad zwierzętami. „Przegląd Humanistyczny” nr 1 (442), R. LVIII, s. 15–25.
• Twardowski, M. (2015). Krótko o „słabej” wersji antropocentryzmu Bryana G. Nortona. W: Filozofia wobec świata zwierząt. Red. D. Dzwonkowska, M. Latawiec, D. Gzyra, J. Lejman, M. Twardowski, J. Tymieniecka-Suchanek. Warszawa: Wydawnictwo KSW, s. 59–79.
• Ullrich, J. (2015). Strefy kontaktu. Spotkanie psa i człowieka. (Psio-ludzkie metamorfozy w sztuce współczesnej). Przeł. E. Ulińska. W: Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Red. A. Barcz i D. Łagodzka. Warszawa: IBL, s. 77–93.
• Wojtków, A. (2014). Dogoterapia we współczesnej Polsce. W: Pies też człowiek? Relacje psów i ludzi we współczesnej Polsce. Red. M. P. Pręgowski, J. Włodarczyk. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 231–255.
• Włodarczyk, J. (2014a). Strefy kontaktu i strefy władzy. Feministyczna analiza relacji kobiet i psów w sportach kynologicznych w Polsce. W: Pies też człowiek? Relacje psów i ludzi we współczesnej Polsce. Red. M. P. Pręgowski, J. Włodarczyk. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 113–151.
• Włodarczyk, J. (2014b). Kto śni o owcach? Pasterstwo z psami a pastoralizm. W: Pies też człowiek? Relacje psów i ludzi we współczesnej Polsce. Red. M. P. Pręgowski, J. Włodarczyk. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 153–192.
• Vargas, W. (2020). Bestiariusz zwierząt. Olszanica: BOSZ.
• Visković, V. (2006). U sjeni FAK-a. Zagreb: v/b/z.

Identifiers

DOI

10.14746/pss.2021.21.10

Biblioteka Nauki

2046697