Searching for the better city: urban discourse during the Revolution of 1905 in the Kingdom of Poland

• Authors: Kamil Śmiechowski

Title variants

EN

Searching for a better city. An urban discourse during the Revolution of 1905 in the Kingdom of Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Główna hipoteza artykułu głosi, że rewolucja 1905 roku, która stanowiła początek nowoczesnej polityczności w tej części Europy, była także punktem zwrotnym w dziejach miast Królestwa Polskiego. Szybka urbanizacja i industrializacja Królestwa po upadku powstania styczniowego spowodowała nieodwracalne zmiany struktury społecznej. W miejskich realiach pojawili się nowi aktorzy społeczni w postaci proletariatu i inteligencji. W wyniku tych zmian w trakcie rewolucji 1905 roku tematyka miejska odgrywała w Królestwie znacznie poważniejszą rolę niż w głębi Cesarstwa. Dyskurs o mieście odzwierciedlał narastający konflikt pomiędzy różnymi wizjami miasta: konserwatywną, postępową i radykalną. W istocie, dyskurs ów był dyskusją na temat zakresu miejskiej demokracji. Ukazuje on również skalę kontrastów występujących pomiędzy aktorami społecznymi biorącymi udział w miejskim życiu publicznym, a zwłaszcza pomiędzy burżuazją a proletariatem, już na tym bardzo początkowym etapie nowoczesnej polityczności w Królestwie Polskim. W trakcie rewolucji, początkowy demokratyczny entuzjazm ustąpił wkrótce miejsca logice ekskluzji. Ustanowiona przez mieszczaństwo w odpowiedzi na narastające w trakcie rewolucji wyostrzenie antagonizmów klasowych, prowadziła ona do ograniczenia znaczenia klasy pracującej i jej pozycji politycznej w planowanym samorządzie miejskim.

EN

The main argument of this paper states that the Revolution of 1905, which established the era of modern politics in Central and Eastern Europe, was also an important landmark for the cities in the Kingdom of Poland. The rapid urbanisation and industrialisation of the Kingdom of Poland after the January Uprising brought irreversible change to the country’s social structure. New agents like the proletariat and the intelligentsia appeared in the urban space. As a result, urban contexts during the Revolution of 1905 were much more important in Russian Poland than in the Interior of the Russian Empire. A conflict arose between groups supporting different visions for the cities: traditional, moderately progressive and radical. Actually, the urban discourse of 1905 was a dispute about the scope of urban democracy. With reference to manifestos or projects for legal acts, as well as articles or reports from Warsaw’s national journals and the local press from Lodz, I examine changes in the Kingdom’s urban discourse-from criticism of the existing administration (the so-called Magistrats) to demands for introducing the modern system of self-governance. Urban discourse tells us a lot about the Polish middle-class and its ideological attitudes. During the Revolution, the initial democratic enthusiasm was soon replaced by the logic of exclusion. Established by the bourgeoisie as a consequence of the revolutionary exposure of class antagonism, it took measures to limit the influence of the working class and its political position in the future urban self-governance.

Keywords

PL

Rewolucja 1905; dyskurs; miejskość; samorząd; Królestwo Polskie

EN

the 1905 Revolution; discourse; urbanism; self-governance; Kingdom of Poland; the 1905 Revolution; discourse; urbanism; self-governance; Kingdom of Poland

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2014
• Volume: 13
• Issue: 3
• Pages: 71-96

Dates

published

2014-01-01

Contributors

author

Kamil Śmiechowski

• Kamil Śmiechowski associate researcher Department of Sociology of Culture Institute of Sociology University of Łódź ul. Rewolucji 1905 r. nr 41 90-214 Łódź

References

• Bałabuch, Henryk. 2001. Nie tylko cenzura. Prasa prowincjonalna Królestwa Polskiego w rosyjskim systemie prasowym w latach 1865-1915. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartkiewicz, Zygmunt. 1911. Złe miasto: obrazy z 1907 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff.
• Biskupski, Łukasz. 2013. Miasto atrakcji. Narodziny kultury masowej na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Blobaum, Robert E. 1995. Rewolucja: Russian Poland 1904-1907. Ithaca; London: Cornell Univ. Press.
• Blobaum Robert E. 2001. „The Politics of Antisemitism in Fin-de-Siècle Warsaw”. The Journal of Modern History 73 (2): 275–306.
• Bouffał, Bronisław. 1899. „Organizacja miast w Królestwie Polskim”. W W naszych sprawach. Szkice w kwestiach ekonomiczno-społecznych. Warszawa: Henryk Radziszewski.
• Cała, Alina. 2012. Żyd – wród odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego źródła. Warszawa: Nisza.
• Castells, Manuel. 1983. The city and the grassroots. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.
• Chwalewik, Edward. 1907. Wielkie miasta, ich wzrost i przyszłość. Biblioteka Spółczesna. Warszawa.
• Czapliński, Przemysław. 2011. Resztki nowoczesności. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Fijałek, Jan, i Janusz Indulski. 1990. Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne. Łódź.
• Goniec Łódzki. 1905a. „Społeczeństwo i biurokracja”, czerwiec 4.
• Goniec Łódzki. 1905b. „Samorząd miejski”, wrzesień 6.
• Goniec Łódzki. 1905c. „Tanie mieszkania dla robotników”, październik.
• Goniec Łódzki. 1905d. „Do pracy!”, grudzień 6.
• Gutowski, Wojciech. 1993. „Symbolika urbanistyczna w literaturze Młodej Polski”. W Miasto-kultura-literatura. Wiek XX, 189–211. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie.
• Harison, Casey. 2007. „The Paris Commune of 1871, the Russian Revolution of 1905, and the Shifting of the Revolutionary Tradition”. History and Memory 19 (2): 5–42.
• Howarth, David. 2000. Discourse (Concepts in the Social Sciences). Philadelphia: Open University Press.
• Iwańska, Marzena. 2010. „W poszukiwaniu inteligenckiej tożsamości w XIX wieku. Przykład łódzki”. W Historia – mentalność – tożsamość. Studia z historii, historii historiografii i metodologii historii, 261–73. Poznań: Instytut Historii UAM.
• Janowski, Maciej. 2004. Polish liberal thought before 1918. Budapest; New York: Central European University Press.
• Janowski, Maciej. 2008. Narodziny inteligencji 1750-1831. T. 1. Dzieje inteligencji polskiej do 1918 roku. Warszawa: Neriton.
• Jaszczuk, Andrzej. 1986. Spór pozytywistów z konserwatystami o przyszłość Polski : 1870-1903. Warszawa: PWN.
• Jedlicki, Jerzy. 1999. A suburb of Europe. Nineteenth-century Polish Approaches to Western Civilization. Budapest: Central European University Press.
• Jedlicki, Jerzy. 2000. „Proces przeciwko miastu”. W Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, 83–113. Warszawa: Sic!
• Jedlicki, Jerzy. 2008. Błędne koło 1832-1864. T. 2. Dzieje inteligencji polskiej do 1918 roku. Warszawa: Neriton.
• Jonsson, Stefan. 2013. Crowds and democracy. The idea and image of the masses from revolution to fascism. New York: Columbia University Press.
• Kalabiński, Stanisław, i Feliks Tych. 1976. Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905-1907 na ziemiach polskich. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Karwacki, Wladysław Lech. 1975. Łódź w latach rewolucji 1905-1907. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• Kiepurska, Halina. 1974. Warszawa w rewolucji 1905-1907. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Kmiecik, Zenon. 1980. Prasa polska w rewolucji 1905-1907. Warszawa: PWN.
• Kopczyńska-Jaworska, Bronisława. 1993. „Miasto i miejskość w systemie wartości Polaków”. W Miasto i kultura polska doby przemysłowej. Wartości, red. H. Imbs, 99–121. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
• Koszutski, Stanisław. 1915. Nasze miasta a samorząd (życie miast w Królestwie Polskim i reforma samorządowa). Warszawa-Lwów: E. Wende i Spółka.
• Kowalska-Glikman, Stefania. 1987. Drobnomieszczaństwo w dziewiętnastowiecznej Warszawie. Warszawa: PWN.
• Kurier Łódzki. 1906. „Z chwili. Głos na puszczy”, wrzesień 1.
• Lefebvre, Henri. 1996. „The right to the city”. W Writings on cities, 147–59. Cambridge, Mass.: Blackwell Publishers.
• Markiewicz, Grzegorz. 2010. Między państwem obcym a ideą państwa własnego: świadomość państwowa polskich elit intelektualnych w latach 1864-1914. Łódź: Wydanictwo UŁ.
• Marzec, Wiktor. 2013a. „Rewolucja 1905-1907 – ku nowoczesnej polityczności”. W Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, 90–110. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Marzec, Wiktor. 2013b. „Chodziło o to, aby lepiej było żyć na świecie takim bitym i kopanym biedakom, jak my…:emancypacje 1905 roku”. W Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, 187–211. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Marzec, Wiktor.2014. „Ponowne osadzenie pustego miejsca – endecki naród i polityczna nowoczesność”. Hybris, nr 25: 1–32.
• Marzec, Wiktor, i Kamil Piskała, red. 2013a. Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Marzec, Wiktor, i Kamil Piskała. 2013b. „Proletariaccy czytelnicy - marksistowskie i socjalistyczne lektury we wczesnej proletariackiej sferze publicznej Królestwa Polskiego”. Sensus Historiae XII: 83–103.
• Mencwel, Andrzej. 2009. Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Micińska, Magdalena. 2008. Inteligencja na rozdrożach 1864-1918. T. 3. Dzieje inteligencji polskiej do 1918 roku. Warszawa: Neriton.
• Negt, Oskar, i Alexander Kluge. 1993. Public Sphere and Experience. Toward an Analysis of the Bourgeois and Proletarian Public Sphere. Minneapolis: University of Minnessota Press.
• Nietyksza, Maria. 1986. Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim : 1865-1914. Warszawa: PWN.
• Nisbet, Robert. 1980. The history of the idea of progress. New York: Basic Books, Inc.
• Nowy Kurier Łódzki. 1912. „O przyszłe zabytki w Łodzi”, maj 13.
• Ogniwo. 1905. „Losy miast naszych (2)”, marzec 19.
• Ogniwo. Tygodnik naukowy, społeczny, literacki i polityczny. 1905. „Losy miast naszych”, marzec 12.
• Ossowska, Maria. 1985. Moralność mieszczańska. 2. wyd. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
• Pobłocki, Kacper. 2010. „The cunning of class: urbanization of inequality in post-war Poland”. Phd dissertation, Budapest: Central European University.
• Pobłocki, Kacper. 2013. „Learning from Manchester: Uneven Development, Class and the City”. Praktyka Teoretyczna, nr 3: 237–67.
• Pol, Krzysztof. 2007. „Suligowski Adolf Mścisław”. Polski Słownik Biograficzny. XLV. Warszawa-Kraków.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1905a. „Miasto analfabetów”, maj 27.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1905b. „Stan i potrzeby szpitali”, wrzesień 9.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1905c. „Rachunki społeczne”, październik 28.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1907a. „Lokaut łódzki”, styczeń 12.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1907b. „Rachunki społeczne”, styczeń 19.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1907c. „Autonomia i samorząd”, luty 9.
• Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki.1907d. „Rachunki społeczne”, lipiec 15.
• „Projekt ustawy miejskiej dla miast Królestwa Polskiego”. 1915. W Pisma Adolfa Suligowskiego, 137–93. Warszawa: Nakładem autora.
• Przeniosło, Marek, i Stanisław Wiech, red. 2005. Rewolucja 1905-1905 w Królestwie Polskim i Rosji. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
• Puś, Wieslaw. 1987. Dzieje Łodzi przemysłowej (Zarys historii). Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi; Centrum Informacji Kulturalnej.
• Radomski, Grzegorz. 2009. Samorząd terytorialny w myśli politycznej Narodowej Demokracji 1918-1939. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Sdvizkov, Denis. 2011. Epoka inteligencji. Historia porównawcza warstwy wykształconej w Europie. Warszawa: Neriton.
• Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
• Stegner, Tadeusz. 2005. „Rewolucja w opinii środowisk liberalnych Królestwa Polskiego 1905-1907”. W Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, 21–43. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
• Suligowski, Adolf. 1915. „System dotychczasowego gospodarstwa miejskiego w Królestwie Polskim i jego wyniki”. W Pisma Adolfa Suligowskiego. T. 1: Potrzeba samorządu. Warszawa: Nakładem autora.
• Szreter, Piotr. 1992. „Cenzura rosyjska w Warszawie między powstaniem styczniowym a rewolucją 1905-1907. Strategie działania”. W Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, Warszawa, 250–69. Biblioteka Narodowa.
• Szwarc, Andrzej. 2007. „Rewolucja 1905 roku w dziejach Polski – o potrzebie nowego spojrzenia”. W Dziedzictwo rewolucji 1905-1907, 13–16. Warszawa-Radom: Muzeum Niepodległości.
• Śmiechowski, Kamil. 2012. Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społeczno-kulturalnych (1881-1905). Łódź: Ibidem.
• Śmiechowski, Kamil. 2013. „Rewolucja i prasa. Przypadek «Gońca Łódzkiego»”. W Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, 352–77. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Tych, Feliks. 1990. Rok 1905. Dzieje państwa i narodu polskiego. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
• Ury, Scott. 2012. Barricades and Banners. The Revolution of 1905 and the transformation of Warsaw Jewry. Stanford, Ca: Stanford University Press.
• Wallerstein, Immanuel. 2011. The modern world-system IV. Centrist liberalism triumphant, 1789-1914. Berkeley Los Angeles London: University of California Press.
• Weeks, Theodore R. 1994. „Nationality and municipality: reforming city government in the Kingdom of Poland, 1904-1915”. Russian History, nr 1: 23–47.
• Weeks, Theodore R. 1998. „Fanning the flames: Jews in the Warsaw Press 1905-1912”. East European Jewish Affairs 28 (2): 63–81.
• Zahorska, Marta. 1978. „Spór o inteligencję w polskiej myśli społecznej do I wojny światowej”. W Inteligencja polska XIX i XX w. Studia, red. R. Czepulis-Rastenis, 1:179–216. Warszawa: PWN.
• Zieliński, Konrad. 2010. Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Żarnowska, Anna. 1993. „Robotnicy i miasto (na przykładzie Warszawy przełomu stuleci XIX i XX)”. W Miasto i kultura polska doby przemysłowej. Człowiek, red. H. Imbs, 61–74. Wrocław.
• Żarnowska, Anna. 2004. „Próby kształtowania autowizerunku w wielkomiejskiej opinii publicznej. Przedsiębiorcy Warszawy i Łodzi na przełomie XIX i XX w.” Przegląd Historyczny XCV: 195–211.
• Żarnowska, Anna, Arkadiusz Kołodziejczyk, Andrzej Stawarz, i Piotr Tusiński, red. 2007. Dziedzictwo rewolucji 1905-1907. Warszawa-Radom: Muzeum Niepodległości.
• Żarnowski, Janusz. 2003. State, society and intelligentsia: modern Poland and its regional context. Aldershot, Hampshire: Ashgate/Variorum.

Identifiers

DOI

10.14746/pt.2014.3.4