Idea demokracji w przekształceniach ustrojowych samorządu terytorialnego

• Authors: Jan Jeżewski

Title variants

EN

The idea of democracy in systemic transformations of self-government

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ukazanie idei demokracji jako podstawowego warunku urzeczywistnienia decentralizacji i samorządu terytorialnego, a także zagrożeń, które towarzyszą procesom demokratyzacji i uświadamiają potrzebę ich ochrony. Demokracja pojmowana zarazem jako wartość i zasada współtworzy wraz z zasadą wolności i zasadą państwa prawnego jeden z podstawowych standardów aksjologicznych i ustrojowych we współczesnej Europie. Próby określenia demokracji podejmowane w nauce poszczególnych państw ukazują różne postacie, w jakich się ona przejawia; w następstwie mnożą się definicje zasady demokracji i samego państwa demokratycznego. Różnorodność ujęć nie osłabia siły oddziaływania idei demokracji, a zwłaszcza jej siły inspiracji. W państwie prawnym demokracja chroni wszystkie prawa i wolności jednostki wiązane z liberalizmem politycznym. Poczynając od Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. kształtowało się w Europie pojęcie decentralizacji; umacniało się przekonanie, że demokracja jest jej warunkiem, a samorząd ‒ formą instytucjonalną udziału obywateli w rządzeniu, służącą budowaniu demokracji od dołu. Znalazło ono wyraz w pojęciu demokracji lokalnej najczęściej w połączeniu z procesem przemian ustrojowych: jako pozytywny efekt tych przemian lub jako cel (wartość), o którą należy zabiegać w projektowanych reformach. W artykule zostały zarazem wskazane immanentne słabości procedur demokratycznych, które mogą być wykorzystywane w sposób koniunkturalny i w celach odległych od idei demokracji. Demokracji lokalnej zagrażają m.in.: indyferentyzm polityczny wyborców, tyrania większości, populizm, upartyjnienie samorządu terytorialnego.

EN

The article aims to show the idea of democracy as a basic condition for implementing decentralisation and self-government. At the same time it identifies certain threats that accompany those processes and the need for their protection. Democracy, understood both as a value and a principle, constitutes, together with the principles of freedom and the state of law, one of the basic axiological and system standards in modern Europe. Attempts at defining democracy made within the scientific domain of particular states manifest themselves in various ways; as a result, there are numerous definitions of the principle of democracy and of a democratic state itself. However, the variety of perspectives does not reduce the influence of the idea of democracy and, especially, its inspirational effect. In the state of law, democracy protects all the rights and freedoms of an individual connected with political liberalism. Since 1789 and the Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, the notion of decentralisation has been developing in Europe. This has taken place together with consolidation of the belief that democracy is a condition of decentralisation and self-government is an institutional form of participation by citizens in governance, serving the bottom-up development of democracy. This has been reflected in the concept of local democracy, most often, in connection with the process of systemic change: as a positive effect of these transformations or as an objective (value) which should be pursued in future reforms. The article also indicates immanent weaknesses of democratic procedures that can be used opportunistically and for purposes far removed from the idea of democracy. Local democracy is threatened by the political indifference of voters, the tyranny of the majority, populism and a ruling party’s control over self-government.

Keywords

PL

demokracja; idea; liberalizm; samorząd terytorialny; decentralizacja; centralizm; wolność; populizm; partie polityczne

EN

democracy; idea; liberalism; self-government; decentralisation; centralism; freedom; populism; political parties; democracy; idea; liberalism; self-government; decentralisation; centralism; freedom; populism; political parties

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Year: 2015
• Volume: 77
• Issue: 3
• Pages: 65-78

Dates

published

2015-01-01

Contributors

author

Jan Jeżewski

• Wyższa Szkoła Zarządzania i Finansów w Warszawie, em. profesor Uniwersytetu Wrocławskiego

References

• Samorząd i demokracja lokalna – osiągnięcia, zagrożenia, dylematy. Raport (2002), Samorząd Terytorialny 12(5): 3-34.
• Banaszak, B. (2004), Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Kraków.
• Baszkiewicz, J. (1976), Wstęp, [w:] A. de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, Warszawa: 5-21.
• Baszkiewicz, J. (1999), Władza, Wrocław.
• Baszkiewicz, J. (2006), Francja w Europie, Wrocław.
• Bernard, P. (1992), Le Préfet de la République. Le chêne et l’olivier, Paris.
• Bobbio, N. (1998), Liberalizm i demokracja, Kraków.
• Burdeau, F. (1994), Histoire de l’administration française. Du 18e au 20e siècle, Paris.
• Burdeau, G. (1956), La démocratie, Paris.
• Chevallier, J.J. (1958), Histoire des institutions politiques de la France modern (1789-1945), Paris.
• Deux cents ans de democratie locale (1989), Territoires, septembre 1989, N˚ 300.
• Diederichs, O., Luben, I. (1995), La déconcentration, Que-sais-je, Paris.
• Fromont, M. (1987), Les techniques de répartition des compétences entre l’Etat, les régions et les collecitvités locales, [w:] Les compétences des collectivités territoriales en matière d’urbanisme et d’équipement, red. M. Fromont, Paris-Bruxelles: 281-289.
• Hallowell, J.H. (1993), Moralne podstawy demokracji, Warszawa.
• Hayek, F.A. (2006), Konstytucja wolności, Warszawa.
• Izdebski, H. (1976), Problemy decentralizacji administracji we Francji w XIX wieku, Czasopismo Prawno-Historyczne 28(1): 161-174.
• Izdebski, H. (2007), Fundamenty współczesnych państw, Warszawa.
• Kjellberg, F. (1997), Zmieniające się wartości władz lokalnych, [w:] Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji lokalnej, red. P. Swianiewicz, Warszawa: 137-146.
• Les collectivités territorials (1989), Les Cahiers Français. La Documentation Française, janvier-février 1989, N˚ 239.
• Lipowicz, I. (2015), Odrodzenie samorządu terytorialnego w Polsce w latach 1990-1998 – perspektywa administracyjna. Naprawa transformacji ustrojowej, Samorząd Terytorialny 25(3): 6-16.
• Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce (2013-2014), t. 1-2, Kraków.
• Osiatyński, W. (2011), Prawa człowieka i ich granice, Kraków.
• Panejko, J. (1990), Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Paryż 1926, (reprint Wyd. Przemiany), Warszawa.
• Raban, O. (2014), Racjonalizacja polityki: o związku między demokracją a rządami prawa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 76(4): 21-39.
• Sartori, G. (1994), Teoria demokracji, Warszawa.
• Stępień, J. (2015), Cywilizacyjny spór o samorząd terytorialny, Samorząd Terytorialny 25(3): 17-22
• Stępień, J. (2015), Kształt reaktywowanego samorządu terytorialnego w zamierzeniu jego twórców, Samorząd Terytorialny 25(1-2): 11-19.
• Tocqueville, A. de (1976), O demokracji w Ameryce, Warszawa.
• Tocqueville, A. de (1994), Dawny ustrój i rewolucja, Kraków.
• Zmierczak, M. (1990), Jan Jakub Rouseau – rzecznik totalitaryzmu czy liberalnej demokracji?, Czasopismo Prawno-Historyczne 41(2): 1-16.
• Zubik, M. (red.) (2008), Konstytucja III RP w tezach orzeczniczych Trybunału Konstytucyjnego i wybranych sądów, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.14746/rpeis.2015.77.3.6