Jak zachęcić studentów socjologii do antycypacji społecznej i prognostyki societas futura? Udział fantastyki socjologicznej w dydaktyce akademickiej

• Authors: Marcin Choczyński

Title variants

EN

How to encourage sociology students to engage in social anticipation and societas futura forecasting? The role of social fiction in academic teaching

Abstracts

EN

The subject of the article is social anticipation, contained in two different perspectives – scientific (sociological forecasting) and literary (science fiction with particular emphasis on its subgenre, i.e. sociological fiction). The intersection of these two cognitive areas made it possible to show the multifaceted nature of changes in social structures and their potential direction or character. Therefore, the considerations aimed to consider the status of social fiction in the context of contemporary sociology, as well as the possibility of its use in academic teaching. The presentation of selected forms of ‘cybernetic modelling’ of literary societies of the future made it possible to compare these constructs to the findings in the field of the conventional social sciences, including primarily in relation to stratification factors, issues of social inequality, but also mutual relations between people and communities. The main conclusion from the analyses carried out in this way was to determine the degree of saturation of the narrative of literary works from the presented area with strictly sociological elements, as well as the accuracy in their presentation and the logical sequence of development. It is worth adding here that the richness of social fiction literature results from many sources, including utopianism (issues of anti-utopias and dystopias), post-apocalyptic works, futurology and so-called alternative histories. The volume of works in the field of social fiction has also been significantly expanded – going beyond the commonly known works by Yevgeny Zamyatin, Aldous Huxley, George Orwell or Janusz A. Zajdel – and extended to contemporary novels and comic books or adaptations – both film, as well as serials. Thanks to the analyses contained in this study, sociologists can consider the use of literary social anticipations in their teaching – as a comparative material, but also as stimulating sociological forecasting itself.

PL

Tematem artykułu jest antycypacja społeczna, zawarta w dwóch odmiennych perspektywach – naukowej (prognostyka socjologiczna) oraz literackiej (fantastyka naukowa ze szczególnym uwzględnieniem jej subgatunku, czyli fantastyki socjologicznej). Skrzyżowanie tych dwóch obszarów poznawczych pozwoliło na ukazanie wieloaspektowości zmian struktur społecznych oraz ich potencjalnego kierunku czy też charakteru. Celem rozważań stała się zatem próba odpowiedzi na pytanie o status fantastyki socjologicznej w kontekście współczesnej socjologii, a także o możliwość jej wykorzystania w dydaktyce akademickiej. Prezentacja wybranych form „cybernetycznego modelarstwa” literackich społeczeństw przyszłości umożliwiła porównanie tych konstruktów z ustaleniami w zakresie konwencjonalnych nauk społecznych, w tym przede wszystkim w odniesieniu do czynników stratyfikacyjnych, zagadnień nierówności społecznych, a także wzajemnych relacji między ludźmi i zbiorowościami. Zasadniczym wnioskiem z tak przeprowadzonych analiz było określenie stopnia nasycenia narracji dzieł literackich prezentowanego obszaru przez elementy stricte socjologiczne, również dokładność w ich przedstawianiu oraz logiczne następstwo rozwoju. Bogactwo literatury social fiction wynika z wielu źródeł: utopistyki (zagadnień antyutopii i dystopii), dzieł postapokaliptycznych, futurologii czy tzw. historii alternatywnych. Dokonano także znacznego poszerzenia wolumenu dzieł z zakresu fantastyki socjologicznej, wychodząc poza znane powszechnie pozycje Jewgienija Zamiatina, Aldousa Huxleya, George’a Orwella czy też Janusza A. Zajdla i rozciągając ją na ukazujące się współcześnie powieści i komiksy czy też ekranizacje, zarówno filmowe, jak i serialowe. Dzięki zawartym w niniejszym studium analizom socjologowie mogą zastanowić się nad wykorzystaniem literackich antycypacji społecznych w dydaktyce – jako materiału porównawczego, a także stymulującego samą prognostykę socjologiczną.

Keywords

EN

social anticipation; academic teaching; social fiction; analysis of social structures and social changes

PL

antycypacja społeczna; dydaktyka akademicka; fantastyka socjologiczna; analiza struktur i zmian społecznych

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Year: 2023
• Volume: 85
• Issue: 2
• Pages: 253-267

Dates

published

2023

Contributors

author

Marcin Choczyński

• Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw

• https://orcid.org/0000000266369025

References

• Bartkowiak, R. (2001). Rozwój ludności świata i prawa nim rządzące. Warszawa.
• Becht, L., Filipkowski, P. (2018). Ćwiczenie wyobraźni socjologicznej: polska futurologia naukowa lat 70. XX wieku. Stan Rzeczy 1(14): 41–69.
• Bell, D. (1974). The Coming of Post-Indistrial Society: A Venture in Social Forecasting. London.
• Caillois, R. (1989). Science fiction. Tłum. B. Okólska. W: R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska (red.), Spór o SF (s. 179–200). Poznań.
• Castells, M. (2013). Społeczeństwo sieci. Tłum. M. Marody i in. Warszawa.
• Comte, A. (1961). Metoda pozytywna w szesnastu wykładach. Tłum. W. Wojciechowska. Warszawa.
• Comte, A. (2001). Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej. Tłum. J. K. Wyd. 3. Kęty.
• Ćwikła, P. (2006). Social fiction jako laboratorium eksperymentu społecznego. Przegląd Socjologiczny 55(2): 157–177.
• Domański, H. (2007). Struktura społeczna. Wydanie nowe. Warszawa.
• Eco, U. (1996). Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki. Tłum. A. Szymanowski. Warszawa.
• Fiut, I.S., Habryń, M. (2001). Społeczność akademicka wobec możliwości wykorzystania Internetu w procesie pracy. W: L. Haber (red.), Mikrospołeczność informacyjna na przykładzie miasteczka internetowego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (s. 127–164). Kraków.
• Harari, Y.N. (2018a). Homo deus. Krótka historia jutra. Tłum. M. Romanek. Kraków.
• Harari, Y.N. (2018b). Sapiens. Od zwierząt do bogów. Tłum. J. Hunia. Warszawa.
• Jameson, F. (1971). Marxism and Form: Twentieth-Century Dialectical Theories of Literature. Princeton, NJ.
• Jameson, F. (2011). Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe. Tłum. M. Płaza, M. Frankiewicz, A. Miszk. Kraków.
• Kaszkowiak, Ł. (2020). Społeczny świat polskiego fandomu fantastycznego. Gdańsk.
• Kochanowicz, J. (2010). Consumption in the preindustrial and industrial period: a comment on research problems and approaches. Acta Poloniae Historica 102: 89–100.
• Krawczyk, S. (2015). Socjologia literatury fantastycznej w polskim i anglosaskim obiegu akademickim. W: A. Gemra, A. Mazurkiewicz (red.), Literatura i kultura popularna: badania i metody (s. 37–46). Wrocław.
• Krzysztofek, K. (2018). Prévoir – savoir – pouvoir czyli od przewidywania do wiedzy i władzy. Stan Rzeczy 1(14): 17–39.
• Kumor, P. (2010). Zależność nierówności płac od poziomu rozwoju gospodarczego. Gospodarka Narodowa 7/8: 45–62.
• Lem, S. (1970). Fantastyka i futurologia. Tom 1. Kraków.
• Leś, M.M. (2008). Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne. Białystok.
• Lisowska-Magdziarz, M. (2017). Fandom dla początkujących. Część I: Społeczność i wiedza. Kraków.
• Mazurkiewicz, A. (2011). Między fantastyką i aluzją. SOCIAL FICTION jako kryptopolityczny nurt polskiej literatury lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Acta Universitatis
• Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 14(2): 178–191. http://hdl.handle.net/11089/2272
• Niewiadowski, A. (1992). Literatura fantastycznonaukowa. Warszawa.
• Niewiadowski, A., Smuszkiewicz, A. (1990). Leksykon polskiej literatury fantastyczno-naukowej. Poznań.
• Odija, D. (red.) (2022). UTOPAY. Antologia opowiadań futurystycznych. Warszawa.
• Orwell, G. (2017). Rok 1984. Tłum. T. Mirkowicz. Warszawa.
• Ossowski, S. (1986). O strukturze społecznej. Warszawa.
• Pareto, V. (1994). Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne. Tłum. M. Dobrowolska, M. Rozpędowska, A. Zinserling. Warszawa.
• Rifkin, J. (2001). Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej. Tłum. E. Kania. Wrocław.
• Sadowski, Z. (2006). Granice wzrostu – nowa ocena sytuacji. Przyszłość 1: 9–25.
• Siuda, P. (2012). Kultury prosumpcji. O niemożności powstania globalnych i ponadpaństwowych społeczności fanów. Warszawa.
• Sorokin, P.A. (1937). Social and Cultural Dynamics. Vol. 1. New York.
• Standing, G. (2014). Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa. Tłum. K. Czarnecki, P. Kaczmarski, M. Karolak. Warszawa.
• Stefaniuk, M. (2001). Teoria elit Vilfreda Pareta. Lublin.
• Sztompka, P. (1983). Zmiana strukturalna społeczeństwa: szkic teorii. Studia Socjologiczne 2(89): 125–151.
• Walczak-Duraj, D. (2019). Praca a nowe technologie. W kierunku transgresji etycznej i pracy nieodpłatnej w gospodarce cyfrowej. Przegląd Socjologiczny 68(3): 71–94.
• Szulczewski, G. (2018). W poszukiwaniu sensu życia w świecie bez pracy. W: J. Czarzasty, C. Kliszko (red.), Świat (bez) pracy. Od fordyzmu do czwartej rewolucji przemysłowej. Monografia dedykowana profesorowi Juliuszowi Gardawskiemu (s. 31–51). Warszawa.
• Świrek, K. (2018). Karol Marks i problem przyszłości. Stan Rzeczy 1(14): 203–225.
• Wallerstein, E. (2007). Analiza systemów-światów. Wprowadzenie. Tłum. K. Gawlicz, M. Starnawski. Warszawa.
• Wesołowski, W. (1962). Studia z socjologii klas i warstw społecznych. Warszawa.
• Wnuk-Lipiński, E. (2004). Science-fiction jako opis socjologiczny. Newsweek.pl, http://www.newsweek.pl/science-fiction-jako-opis-socjologiczny,45744,1,1.html [dostęp: 8.05.2022].
• Wróbel, A. (2018). Totalitaryzm a funkcjonalistyczna utopia. Wątki systemowe w twórczości Janusza A. Zajdla. Acta Universitatis Wratislaviensis 40(4): 81–96.
• Wróbel, Ł. (2000). Polska fantastyka socjologiczna. https://www.tolkien.com.pl/hobbickanorka/artykuly/socj.html [dostęp: 20.04.2022].
• Zacher, L.W. (2007). Transformacje społeczeństw od informacji do wiedzy. Interdyscyplinarne wykłady, wpływ techniki i globalizacji. Warszawa.
• Zajdel, J.A. (2004). Limes inferior. Warszawa.
• Znaniecki, F. (1934/2001). Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Wyd. 3. Warszawa.

Identifiers

DOI

10.14746/rpeis.2023.85.2.18

Biblioteka Nauki

28806578