Zagadnienie tzw. grodów kultowych na wczesnośredniowiecznym Pomorzu

• Authors: Kamil Kajkowski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zasadniczym problemem badawczym, jakim poświęcono prezentowane uwagi, jest zagadnienievidentyfikacji i obecności na Pomorzu struktur osadniczych określanych w literaturze archeologicznej jako grody kultowe. Charakterystyce poddano cechy konstrukcyjne oraz zarejestrowane w obszarach zamkniętych pierścieniem wałów źródła wykopaliskowe mogące podważać osadnicze i/lub militarne przeznaczenie grodów. Do tych ostatnich zaliczono słabo czytelną warstwę kulturową (lub jej brak) i obecność obiektów i/lub zabytków mogące wskazywać na czasowy, a w związku z tym nieutylitarny charakter pobytu w ich obrębie grup ludzkich. Wyznaczone kryteria zaobserwowano na kilkunastu grodziskach pomorskich, które poddano możliwe dokładnej analizie. W jej wyniku dokonano dalszych spostrzeżeń pozwalających na hipotetyczne włączenie niektórych z badanych grodzisk do korpusu obiektów mogących mieć związek z realizacją potrzeb kultowo-obrzędowych.

Keywords

PL

wczesne średniowiecze; Pomorze; organizacja przestrzeni; grody kultowe

• Publisher: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Journal: Slavia Antiqua: rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim
• Year: 2018
• Issue: 59
• Pages: 129-152

Dates

published

2019-02-20

Contributors

author

Kamil Kajkowski

• Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie

References

• Adamczewski J. 2005, Młynarstwo magiczne, Wrocław, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Banaszkiewicz J. 1986a, Jedność porządku przestrzennego, społecznego i tradycji początków ludu (Uwagi w urządzeniu wspólnoty plemienno-państwowej u Słowian), Przegląd Historyczny 77/3, ss. 445-466.
• Banaszkiewicz J. 1986b, Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bielowski A. (wyd.) 1872a, Ebbonis vita Ottonis episcopi babenbergensis, w: Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 2, Lwów, wydane nakładem autora, s. 32-70.
• Adamczewski J. 2005, Młynarstwo magiczne, Wrocław, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Banaszkiewicz J. 1986a, Jedność porządku przestrzennego, społecznego i tradycji początków ludu (Uwagi w urządzeniu wspólnoty plemienno-państwowej u Słowian), Przegląd Historyczny 77/3, ss. 445-466.
• Banaszkiewicz J. 1986b, Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bielowski A. (wyd.) 1872a, Ebbonis vita Ottonis episcopi babenbergensis, w: Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 2, Lwów, wydane nakładem autora, s. 32-70.
• Bielowski A. 1987b, Monachi Priefliengensis vita Ottonis episcopi babenbergensis, w: Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 2, Lwów, wydane nakładem autora, s. 128-139.
• Biermann F. 2015, Slavic Strongholds South of the Baltic at War, w: R. Atzbach, L.M.S. Jensen i L.P. Lauritsen (red.), Castles at War, Bonn, Dr. Rudolf Habelt Gmbh, s. 39-58.
• Boháčova I., Frolík J. 1991, Nové archeologické prameny o počátky pražského hradu, Archeologické Rozhledy 43, s. 562-576.
• Brather S. 2001, Archäologie der westlichen Slawen. Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft im früh- und hochmittelalterlichen Ostmitteleuropa, Berlin, Walter De Gruyter.
• Buko A. 2012, Główne cezury i wyznaczniki zmian społeczno-kulturowych na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu (zarys problematyki badawczej), w: T. Gralak (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, Biskupin-Wrocław, Wydawnictwo PAN, s. 337-373.
• Chudziak W. 2014, Wczesnośredniowieczne osadnictwo Pojezierza Zachodniopomorskiego w najnowszych badaniach ośrodka toruńskiej archeologii – nowe pytania, stare problemy, w: H. Paner, M. Fudziński i W. Świętosławski (red.), Pomorze we wczesnym średniowieczu w świetle źródeł archeologicznych. Historia, stan aktualny i potrzeby badań, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne, s. 19-32
• Chudziak W. 2015, Rzeki w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym wczesnośredniowiecznych Słowian pomorskich, w: S. Moździoch, K. Chrzan (red.), O rzece i wodzie w życiu codziennym człowieka średniowiecza (Spotkania Bytomskie VIII), Wrocław, IAiE PAN, s. 29-51.
• Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2007, Niektóre problemy badawcze wczesnośredniowiecznych miejsc kultu przy śródlądowych akwenach jeziornych na Pomorzu Środkowym, w: L. Bakalarska (red.), Materiały Konferencji Konserwatorstwa Archeologicznego zorganizowanej przez Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Jurata (8-20 V 2005), Wigry (28-30 IX 2005), Krynica (30 XI – 3 XII), Warszawa, s. 257-270.
• Chudziak W. 2009, Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem osadniczym w Żółtem (gmina Drawsko Pomorskie) (lata 2006-2007), w: A. Janowski, K. Kowalski i S. Słowiński (red.), XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24.11.2007 r., część I: od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego (Acta Archaeologica Pomoranica III), Szczecin, SNAP, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie, s. 367-382.
• Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J., Ważny T. 2009, Ze studiów nad genezą wczesnośredniowiecznych mostów na obszarze Pomorza, Przegląd Archeologiczny 57, s. 99-131.
• Ciszewski S. 1903, Ognisko. Studyum etnologiczne, Kraków, Akademia Umiejętności.
• Cnotliwy E. 1982, Białogard. Gród wczesnopolski, Koszalin, Muzeum Okręgowe w Koszalinie.
• Cnotliwy E. 1999, Białogard i okolice we wczesnym średniowieczu, w: B. Polak red., Białogard 1299-1999. Studia z dziejów miasta, Koszalin, Muzeum Okręgowe w Koszalinie, s. 71-93.
• Cnotliwy E., Nawrolski T. 1979, Grodziska wczesnośredniowieczne na Ziemi Pyrzyckiej, „Slavia Antiqua” 26, s. 143-238.
• Członkowski D. 1967, Sprawozdania z ratowniczych badań archeologicznych na terenie Żydowa pow. Sławno w rejonie powstającej elektrowni wodnej w lecie 1966 roku, w: H. Janocha i F. Lachowicz (red.), Sprawozdania z badań archeologicznych prowadzonych na terenie województwa koszalińskiego w 1966 roku, Koszalin, Muzeum w Koszalinie, s. 43-47.
• Członkowski D. 1969 Badania wykopaliskowe grodziska Stare Borne, pow. Koszalin, „Wiadomości Archeologiczne” 34, s. 421-434.
• Deptuła C. 2001, Metropolis. Z zagadnień mitu genezy stolic w Europie słowiańskiej, „Roczniki Humanistyczne” 49/2, s. 5-45.
• Detelić M., Ilić M. 2006, Beli Grad. Poreklo epske formule i slovenskog toponima, Beograd Srpska Akademija Nauka i Umetnosti.
• Długosz J. 1876, Jana Długosza Dziejów polskich ksiąg dwanaście, t. 1, Kraków, wydane nakładem Aleksandra Przeździeckiego.
• Dostal B. 1975, Břeclav-Pohansko. Velkomoravsky velmožsky dvorec, Brno, Universita J.E. Purkyně.
• Dulinicz M. 2000, Miejsca, które rodzą władzę (najstarsze grody słowiańskie na wschód od Wisły), w: S. Moździoch (red.), Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu (Spotkania Bytomskie 4), Wrocław, Wydawnictwo IAiE PAN, s. 85-98.
• Dulinicz M. 2001, Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa, Wydawnictwo IAiE PAN.
• Dulinicz M. 2014, Istotne problemy archeologii Pomorza (VI-IX wiek) w świetle najnowszych badań i publikacji, w: H. Paner, M. Fudziński i W. Świętosławski red., Pomorze we wczesnym średniowieczu w świetle źródeł archeologicznych. Historia, stan aktualny i potrzeby badań, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne, s. 11-17.
• Filipowiak W. 1967, Słowiańskie miejsca kultowe Pomorza Zachodniego w świetle badań archeologiczno-toponomastycznych, „Przegląd Zachodniopomorski” 5, s. 5-15.
• Frolík J., Smetánka Z. 1997, Archeologie na pražském hradě, Praha, Paseka.
• Gieysztor A. 1982, Mitologia Słowian, Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
• Golema M. 2007, Medieval Saint Ploughmen and Pagan Slavic Mythology, “Studia Mythologica Slavica” 10,ss. 155-177.
• Gołębiowski Ł. 1830, Lud polski i jego zwyczaje i zabobony, t. 1, Warszawa, Drukarnia A. Gałęzowskiego i Spółki.
• Grodecki R. (wyd.) 1989, Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, Ossolineum.
• Hensel W. 1948, Wstęp do studiów nad osadnictwem Wielkopolski wczesnohistorycznej, Poznań, Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.
• Kajkowski K. 2017a, Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne, Szczecin. Maszynopis pracy doktorskiej w posiadaniu autora.
• Kajkowski K. 2017b, O wolińskiej kącinie raz jeszcze, „Materiały Zachodniopomorskie” 12/1, s. 239-245.
• Kajkowski K., Kuczkowski A., Drozd-Lipińska A. w druku, Kompleks wczesnośredniowiecznych cmentarzysk kurhanowych w obrębie gruntów wsi Jabłończ Wielki (powiat Bytów, województwo pomorskie), Materiały Zachodniopomorskie”.
• Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Wydawnictwo IAiE PAN.
• Kaźmierczak R., Kowalewska B., Niegowski J. 2011, Wyniki badań archeologicznych na stanowiskach w Bobięcinie (st. 3) i Świerczewie (st. 1) w latach 2008-2009, w: M. Fudziński i H. Paner (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne, s. 463-469.
• Kiersnowski R. 1955, „Kłodona” – Kłodzień, wczesnośredniowieczna osada pomorska, „Studia Wczesnośredniowieczne” 3, s. 87-137.
• Klanica Z. 1986, Religion und Kult, ihr Reflex in archäologischen Quellen, w: J. Poulík i B. Chropovský (red.), Grossmähren und die Anfänge der tschechoslowakischen Staatlichkeit, Praha, Academia, ss. 148-149.
• Knoop O. 1926, Volkssagen, Erzählungen und Schwänke aus dem Kreise Dramburg, Köslin, Hendess.
• Kobyliński Z. 1997, Settlement Structures in Central Europe at the Beginning of the Middle Ages, w: P. Urbańczyk (red.), Warszawa, Wydawnictwo IAiE PAN, s. 97-114.
• Kola A., Wilke G. 2006, Wczesnośredniowieczne mosty na ziemiach polskich – stan i potrzeby badań, w: W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń-Wrocław-Warszawa, Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 151-173.
• Kolenda J. 2009, Odkrycia w warowni Milicz, „Archeologia Żywa” 44, s. 18-22.
• Kowalski A.P. 2011, „Swojskość” i „obcość” w kosmologicznych i socjomorficznych wyobrażeniach dawnych Słowian, w: M. Brzostowicz, M. Przybył, J. Wrzesiński (red.), Swoi i obcy w kulturze średniowiecza. Wykłady popularno-naukowe zorganizowanej w ramach VII Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą w dniach 18-19 czerwca 2011 roku, Poznań-Ląd, Fundacja „Unia Nadwarciańska”, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Starostwo Powiatowe w Słupcy, s. 15-30.
• Kowalski A.P. 2013, Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki, Bydgoszcz, Oficyna Wydawnicza Epigram.
• Kujawska A. 2012, Pozamilitarne funkcje grodów wczesnośredniowiecznych na przykładzie Pomorza. Aspekt użytkowy i sfera symboliki, w: W. Świętosławski (red.), Ze studiów nad wczesnośredniowiecznym Pomorzem, red. Łódź, Wydawnictwo UŁ, s. 127-161.
• Kurnatowska Z. 1997, Badania nad początkami państwa polskiego. Próba bilansu, „Slavia Antiqua” 38, s. 25-38.
• Kurnatowska Z., Kara M. 2010, Wczesnopiastowskie regnum – jak powstało i jaki miało charakter? Próba spojrzenia od strony źródeł archeologicznych, „Slavia Antiqua” 51, s. 23-96.
• Leciejewicz L. 1989, Słowianie Zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Lurker M. 1972, Der Kreis als imago mundi, “Das Münster” 25, s. 297-314.
• Łosiński W. 1972, Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII-X/XI w.), Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• Łosiński W. 1981/1982, Struktura terytorialno-polityczna Pomorza w XI stuleciu w świetle archeologii, „Slavia Antiqua” 28, s. 113-125.
• Łosiński W. 1988, Zur Besiedlungdynamik Pommerns im frühen Mittelater (6.-11. Jh.), „Slavia Antiqua” 31, s. 1-22.
• Łosiński W. 2003, Początki wczesnośredniowiecznego Szczecina, w: E. Cnotliwy, T. Galiński, E. Wilgocki (red.), Res et fontes. Księga jubileuszowa dr. Eugeniusza Cnotliwego, Szczecin, Wydawnictwo SNAP, s. 69-78. 2008, Pomorze Zachodnie we wczesnym średniowieczu. Studia archeologiczne, Poznań, Wydawnictwo IAiE PAN.
• Łosiński W., Olczak J., Siuchniński K. 1971, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Łęga W. 1929, Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na podstawie wykopalisk, cz. 1, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 35, s. 153-446.
• Margul T. 1987, Religie jako święte przekazy. Repetytorium z teorii i fenomenologii religii dla studentów wyższych lat kierunku religioznawstwa, Kraków, Wydawnictwo UJ.
• Mencej M. 2013, Simbolika obredov cirkumambulacije v tradicijskih skupnostih, „Studia Mythologica Slavica” 16, s. 125-148.
• Moździoch S. 2013, Życie codzienne średniowiecznego Polaka w świetle odkryć archeologicznych czyli rozpaczliwa próba udowodnienia, że nam dzisiaj żyje się lepiej, w: M. Brzostowicz, M. Przybył, J. Wrzesiński (red.), Wioski i parafie w średniowieczu. Wykłady popularno-naukowe zorganizowane w ramach IX Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą w dniach 8-9 czerwca 2013 roku, Poznań-Ląd, Stowarzyszenie „Unia Nadwarciańska”, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Starostwo Powiatowe w Słupcy, s. 104-128.
• Niesyty M., Hoppel P. 1998, Konstrukcje obronne wczesnośredniowiecznego grodziska we Wrześnicy, stan. 7, gm. Sławno, woj. Słupskie, w: M. Dworaczyk, P. Krajewski i E. Wilgocki (red.), XII Konferencja Pomorzoznawcza (Acta Archaeologica Pomoranica I), Szczecin, Wydawnictwo SNAP, s. 167-176.
• Olczak J., Siuchniński K. 1968, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, t. 2, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Olczak J. 1970, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, t. 3, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Olczak J. 1971, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem na terenie województwa koszalińskiego, t. 4, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Olczak J. 1985, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa słupskiego, t. 1, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Olczak J. 1989, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa słupskiego, t. 2, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Perlbach A. (wyd.) 1882, Pommerellisches Urkundenbuch (PUB), Gdańsk, brak wydawcy.
• Porzeziński A. 2006, Archeologiczne badania ratownicze na stanowisku 3 w Pyrzycach, woj. zachodniopomorskie w 1993 roku, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria 2/3, s. 271-358.
• Porzeziński A., Garczyński W. 2006, Archeologiczne badania rozpoznawcze w Kamieniu Pomorskim w 1958 roku, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. 2/3, s. 177-269.
• Rączkowski W. 1998, Między programem a przypadkiem: badania osadnictwa w dorzeczu środkowej Wieprzy, w: M. Dworaczyk, P. Krajewski, E. Wilgocki (red.), XII Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 23-24 października 1997 r. Materiały (Acta Archaeologica Pomoranica I), Szczecin, SNAP, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie, s. 157-166.
• Rączkowski W. 2008, Antropogeniczne formy krajobrazowe powstałe w pradziejach i wczesnym średniowieczu w dorzeczu środkowej Wieprzy, „Landform Analysis” 7, s. 143-153.
• Rębkowski M. 2016, Ecclesia sancti Nicolai w Lubinie. Kościół grodowy z doby pomorskich misji Ottona z Bambergu, w: M. Rębkowski (red.), Kościoły w dobie chrystianizacji, Szczecin, Wydawnictwo IAiE PAN, s. 225-238.
• Rębkowski M., Kiarszys G. 2014, O niektórych problemach badawczych związanych ze średniowieczną Cedynią, w: P. Migdalski (red.), Civitas Cedene. Studia i materiały do dziejów Cedyni, t. 1, Cedynia, Terra Incognita, Muzeum Regionalne w Cedyni, s. 101-117.
• Skrzypek I. 1998/1999, W sprawie „Belbuka”, w: E. Choińska-Bochdan, M. Kwapiński, H. Paner, A. Szymańska (red.), Z Otchłani Wieków Pomorza Gdańskiego. Zeszyt okazjonalny dla upamiętnienia Tysiąclecia Gdańska. 997 urbs Gyddanyze – 1997 Gdańsk, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne, s. 166-173.
• Slivka M. 2004, K náboženskému synkretizmu v strednej Európe, w: R. Kožiak i J. Nemeš red., Pohanstvo a krest’anstvo. Zborník z konferencie usporiadanej 5.-6. II. 2003v Banskej Bystrici, Bratislava, Chronos, s. 147-162.
• Słupecki L.P. 1994a, Problem słowiańskich świątyń, „Slavia Antiqua” 35, s. 47-67.
• Słupecki L.P. 1994b, Slavonic Pagan Sanctuaries, Warszawa, Wydawnictwo IAiE PAN.
• Swienko H. 1983, Magia w życiu człowieka, Warszawa, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.
• Szultka Z. 2014, Świątynia na Rowokole i jej funkcje, Słupsk, Wydawnictwo AP.
• Szymański W. 2015, Refleksje na temat początków grodów u Słowian, w: M. Żurek, M. Krasna-Korycińska(red.), Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, Warszawa-Zielona Góra, Wydawnictwo IA UKSW w Warszawie, Wydawnictwo IAiE PAN, s. 31-38.
• Třeštík D. 1997, Počátki Přemyslovců. Vstup Čechů do dějin (530-935), Praha, Lidové noviny.
• Urbańczyk P. 2012, Mieszko I tajemniczy, Warszawa, Wydawnictwo FNP.
• Urbańczyk P. 2013, Jak powstawały państwa w czasach kształtowania się monarchii wczesnopiastowskiej, w: J. Banaszkiewicz, M. Kara, H. Mamzer (red.), Instytucja „wczesnego państwa” w perspektywie wielości i różnorodności kultur, Poznań, Wydawnictwo IAiE PAN, s. 317-329.
• Urbańczyk P. 2014, Archeologia grodzisk w badaniach wczesnych państw Europy Środkowej, w: Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch red., Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, Wrocław-Głogów, Wydawnictwo IAiE PAN, PWSZ w Głogowie, s. 27-36.
• Wielgosz Z. 2006, Pogranicze wielkopolsko-zachodniopomorskie we wczesnym średniowieczu, Poznań: Wydawnictwo IH UAM.
• Wiszewski P. 2012, Different visions for different publicity? The early Piasts communication strategy (c. 962-1058), w: S. Moździoch i P. Wiszewski red., Consensus or Violence? Cohesive Forces in Early and High Medieval Societies (9th-14th c.) (Interdisciplinary Medieval Studies I), Wrocław, Wydawnictwo IAiE PAN, s. 315-331.
• Wrzesiński J., Kara M. 2016, Stratygrafia, chronologia oraz wybrane zagadnienia socjotopografii najstarszego grodu na Ostrowie Lednickim, w: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Ostrów Lednicki. Rezydencjalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Warszawa: Wydawnictwo IAiE PAN, s. 72-105.

Identifiers

DOI

10.14746/sa.2018.59.6