ТЕОРІЯ ІНСТРУМЕНТАЛЯ В ОБ’ЄКТИВНІЙ ГРАМАТИЦІ: КАТЕГОРІЙНІСТЬ, СТРУКТУРНІСТЬ (кваліфікація локативно-аналітичної семантики інструменталя Євгеном Тимченком)1

• Authors: АНАТОЛІЙ ЗАГНІТКО
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przeanalizowano status znaczenia lokatywno-analitycznego w strukturze narzędnika rzeczownikowego. Dokonano kwalifikacji przestrzeni ogólnej paradygmatu funkcjonalnego i semantycznego narzędnika rzeczownikowego z uwzględnieniem lokatywności statycznej oraz dynamicznej, a także podstawowych tendencji synkretyzmu. Nakreślono podstawy konceptualne interpretacji lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika autorstwa Jewhena Tymczenki. Prześledzono w ujęciu linearnym pozycyjną wewnątrzzdaniową wariantywność lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika, jego fleksję, wewnętrzną wariantywność semantyczną oraz status funkcyjny. Dzięki konsekwentnej analizie kwalifikacji lokatywnoanalitycznego znaczenia narzędnika dostrzeżono tendencje utrwalania badanego znaczenia w strukturze współczesnego narzędnika rzeczownikowego oraz kierunki redukcji lokatywnoanalitycznego znaczenia w strukturze narzędnika, które uwarunkowane zostały przez wewnątrzkategorialne współoddziaływanie pomiędzy przypadkami oraz konkurencję między nimi. To ostatnie zjawisko przejawia się poprzez zastępowanie form lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika rzeczownikowego formami biernika, miejscownika, a częściowo również dopełniacza i celownika. W artykule scharakteryzowano również podstawowy korpus analitycznych morfemów składniowych w strukturze lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika rzeczownikowego. Prawidłowości rozwoju gramatyki obiektywnej odzwierciedlają podstawowe zmiany w ewolucji lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika rzeczownikowego, co potwierdza konkurencja między przypadkami i redukcja części analitycznych morfemów składniowych w syntag- matycznych użyciach narzędnika rzeczownikowego

EN

The status of locative-analytic semantics in the structure of the nominativeablative case is considered, the total space of the functional-semantic paradigm of the noun-ablative with the diagnosis of static and dynamic locative, the establishment of the main tendencies of syncretism, and the conceptual foundations of the interpretation of the locative-analytic semantics of instrumental by Yevhen Tymchenko are determined. Linear-positional intra-rhetorical variability of nominative-ablative analytical-locative semantics, its flexible marking, internal semantic variability and functional status are elucidated. Through a consistent analysis of the qualification of the analyticallocative semantics of instrumental by the linguist, tendencies of preserving the investigated value in the structure of the modern nominative-ablative and the directions of reduction of the locativesemantic semantics in the structure of the nominative-ablative, due to the intra-category inter-verbal interaction and competition, are revealed. The latter motivates the substitution of forms of locativeanalytical semantics of nominative-ablative by the analytical forms of the accusative, local, partly - genitive and dative cases. The main corpus of analytical syntactic morphemes in the structure of nominative-ablative analytical-locative semantics is characterized. The regularities of the development of objective grammar reflect the main tendencies of the noun-ablative evolution of analytical-locative semantics, which proves the inter-case competition and the loss of individual analytic syntactic morphemes in syntagmatic implementations of the nominative-ablative.

Keywords

PL

przypadek; narzędnik rzeczownikowy; znaczenie lokatywno-analityczne; znaczenie synkretyczne; lokatywność dynamiczna; lokatywność statyczna; wariantywność linearna; status funkcyjny

EN

case; nominative-ablative; locative-analytical semantics; syncretical semantics; dynamic localization; static localization; linear possibility; functional status; case; nominative-ablative; locative-analytical semantics; syncretical semantics; dynamic localization; static localization; linear possibility; functional status

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Studia Ukrainica Posnaniensia
• Year: 2020
• Volume: 8
• Issue: 1
• Pages: 201-216

Dates

published

2020-06-30

Contributors

author

АНАТОЛІЙ ЗАГНІТКО

• Донецький національний університет імені Василя Стуса, Вінниця — Україна

• https://orcid.org/0000-0001-7398-6091

References

• Bulygina А. S., Tvoritel’nyj mesta bespredlozhnyj [The Instrumental Case of a Place without Prepositions], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 246−265.
• Bulygina А. S., Tvoritel’nyj mesta s predlogami [The Instrumental Case of a Place with Prepositions], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 266−288.
• Vykhovanets I. R., Systema vidminkiv ukrainskoi movy [Case System of the Ukrainian Language], Kyiv: Naukova dumka, 1987.
• Gadolina M. А., Tvoritel’nyj ogranicheniya [Instrumental Limitations], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 201−221. Gadolina M. А., Tvoritel’nyj priimennoj [Instrumental with a Noun], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 289−312.
• Horodenska K., Problema vydilennia slovotvirnykh katehorii [The Problem of Separating Word-Building Categories], [v:] „Movoznavstvo”, 1994, № 6, s. 22–28.
• Gofman T. V., Konceptualizaciya prostranstva v semantike predlogov [Conceptualization of Space in the Semantics of Prepositions], avtoref. dis. … kand. filol. nauk, Moskva 2005.
• Zahnitko A., Slovnyk suchasnoi linhvistyky: poniattia i terminy, v 4-kh tomakh. [Vocabulary of Linguistic Studies: Understanding and Terms, vol. 1−4], Donetsk: Donets. natsional. un-t, 2012.
• Kacnel’son S. D., Kategorii yazyka i myshleniya [Categories of Language and Thinking] , Moskva: Yazyki slavyanskoj kul’tury, 2001.
• Kostusiak N. M., Struktura mizhrivnevykh katehorii suchasnoi ukrainskoi movy [The Structure of the Inter-Level Categories of Modern Ukrainian Language], Lutsk: Volyn. nats. un. im. Lesi Ukrainky, 2012.
• Lavrinets O., Aktyvni i pasyvni konstruktsii v suchasnii ukrainskii naukovii movi [Active and Passive Constructions in Modern Ukrainian Scientific Language], [v:] „Naukovi zapysky NaUKMA”, t. 111: Filolohichni nauky, 2010, s. 11–16.
• Lander M., Mekhanizm formuvannia slovotvirnoi katehorii instrumentalia yak samostiinoi katehoriinepredykatnohotypu[TheMechanismofFormationofthe Word-Building Category of the Tool as an Independent Category of the Unpredictable Type], [v:] „Linhvistychni studii Linguistic Studies”, 2007, vyp. 15, s. 407–411.
• Malakhovskaya L. S., Tvoritel’nyj vremeni [Instrumental Time], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 222−246.
• Masytska T., Typolohiia semantyko-syntaksychnykh rechennievykh zalezhnostei [Typology of Semantic-Syntactic Deposits], Lutsk: Tverdynia, 2016.
• Mezhov O. H., Typolohiia minimalnykh semantyko-syntaksychnykh odynyts [Typology of Minimal Semantic-Syntactic Units], Lutsk: Volyn. nats. un-t im. Lesi Ukrainky, 2012.
• Morozkina E. А., Morozkin Y. N., Safina Z. M., Prostranstvennye predlogi v svete teorii fraktalov [Spatial Prepositions in the Light of Fractal Theory], [v:] „Vestnik Chuvashskogo universiteta. Filologicheskie nauki. Yazykoznanie”, 2017, vyp. 1, s. 269−276.
• Mrazek R., Sintaksis russkogo tvoritel’nogo (strukturno-sravnitel’noe issledovanie) [The Syntax of the Russian Instrumental (Structural-Comparative Study)], Praga: Státní pedagogické nakladatelství, 1964.
• Murzina L., Vzaiemodiia slovotvirnoi katehorii instrumentalnosti ta inshykh slovotvirnykh katehorii imennyka [Interaction of the Word-Building Category of Iinstrumentalism and Other Word-Building Categories of the Noun], [v:] „Aktualni problemy hramatyky”, vyp. 2, s. 53–56.
• Mustayoki A., Teoriya funktsionalnogo sintaksisa: ot semanticheskix struktur k yazykovym sredstvam [Theory of Functional Syntax: from Semantic Structures to Language Tools], Moskva: Yazyki slavyanskoy kultury, 2006.
• Netrebchuk L. N., Zasoby vyrazhennia katehorii lokatyvnosti v romani Liny Kostenko Marusia Churai [Means of Expression of Locative Category in Marusia Churai Novel by Lina Kostenko], [v:] „Kultura narodov Prychernomoria”, 2003, № 43, s. 225−228.
• Plungyan V. А., Raхilina E. А., Po povodu “lokalistskoj” koncepcii znacheniya: predlog POD [Regarding the “Localist” Concept of Meaning: the Preposition POD], [v:] Issledovaniya po semantike predlogov, gl. red. D. Pajar, Moskva: Russkie slovari, 2000, s. 115−133.
• Potebnya A. A., Iz zapisok po russkoy grammatike, t. I–II [From Notes on Russian Grammar, Vol. І–ІІ], Moskva: Uchpedgiz, 1958.
• Skab M. S., Hramatyka apeliatsii v ukrainskii movi [Grammar of Appeal in the Ukrainian Language], Chernivtsi: Misto, 2002, 272 s.
• Stanisheva D. S., Tvoritel’nyj sovokupnosti [Instrumental Aggregate], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 193−200.
• Stanisheva D. S., Tvoritel’nyj sociativnyj [Instrumental Sociative], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 41−75.
• Tymchenko Y., Vokatyv i instrumental v ukrainskii movi [Vocativ and Instrumental in the Ukrainian Language], Kyiv: Z Drukarni Ukrainskoi Akademii Nauk, 1926.
• Tixomirova T. S., Process adverbializacii tvoritel’nogo padezha [Adverbialization Process of the Instrumental Case], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 313−350.
• Xodova T. I., Tvoritel’nyj padezh v stradatel’nyx konstrukxiyax i bezlichnyx predlozheniyaх [Aboriginal in Passive Constructions and Impersonal Sentences], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 127−158.
• Xodova T. I., Tvoritel’nyj prevrashheniya i sravneniya [The Instrumental Transformation and Comparison], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 181−192.
• Xodova T. I., Tvoritel’nyj prichiny [Instrumental Reasons], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 158−180.
• Yakobson R. O., Izbr. rab. [Selected Works], Moskva: Progress, 1985.
• Wunderlich D. & Herweg M., Lokale und Direktionale, [in:] Stechov A. von. & D. Wunderlich (Eds.), Semantik - ein internationales Handbuch der zeitgenössischen Forschung, Berlin – New York: de Gruyter, 1991, p. 758–785.
• Talmy L., Toward a Cognitive a Semantics II. Typology and Process in Concept, Boston: Massachusetts Institute of Technology, 2000, p. 17−71.

Identifiers

DOI

10.14746/sup.2020.8.1.20