Między niewiarą wierzących i wiarą niewierzących. Złożoność problematyki moralnej współczesnego ateizmu.

• Authors: Konrad Glombik

Title variants

EN

Between the Believers' lack of Faith and the Faith of Non-believers. The Complexity of the Moral Issue of Contemporary Atheism.

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zjawisko ateizmu jest przedmiotem licznych studiów i publikacji, zarówno z zakresu socjologii, antropologii i filozofii, jak i teologii, zwłaszcza fundamentalnej i dogmatycznej. Tradycyjnie wyróżnia się ateizm teoretyczny i praktyczny. Ateizm teoretyczny oznacza zaprzeczenie egzystencji Boga. Taki ateizm może być tolerancyjny, kiedy nie ma żadnych zamiarów misjonarskich oraz walczący, kiedy rozumie się jako naukę, którą rozpowszechnia się dla szczęścia ludzkości i forma walki z religią jako szkodliwym zamieszaniem. Ateizm praktyczny zwany indyferentyzmem występuje w przypadku życia, w którym z teoretycznego uznania istnienia Boga nie wyciąga się żadnych dostrzegalnych konsekwencji. Współcześnie pisze się o tzw. nowym ateizmie, w ramach którego wyróżnia się ateizm argumentatywny, opierający się na pytaniach kierowanych do teizmu o racje wiary w Boga. Inną odmianą jest ateizm kulturowy, będący wielopłaszczyznowym zjawiskiem, u którego podłoża leży krytyka chrześcijaństwa wyrażana w formie niedyskursywnej, współczesnej hedonistycznej i konsumpcjonistycznej kultury sprawiającej, że chrześcijaństwu trudno znaleźć posłuch. Wyróżnia się także ateizm denuncjatorski, występujący w różnych wariantach i opierający się na uznawaniu ludzi wierzących za niedorzecznych, niemoralnych i godnych politowania. Już te ogólne rozróżnienia potwierdzają, że może istnieć sytuacja, w której człowiek deklarujący się za osobę wierzącą, poprzez swoje życie i postawy może praktycznie zaprzeczać istnienia Boga, a więc być ateistą. W związku z tym rodzi się pytanie, czy może istnieć sytuacja, w której osoba deklarująca się za ateistę, może praktycznie charakteryzować się wiarą w Boga?Współczesne zjawisko ateizmu jest złożone, wiąże się, podobnie jak w przeszłości z systemami filozoficznymi i światopoglądowymi oraz posługuje się różnymi racjami rozumowymi dla uzasadnienia swoich twierdzeń i przekonań. W dużej mierze wyjaśnienie istoty ateizmu zależy od pojęcia Boga, które leży u jego podstaw. W tekście nie chodzi o analizę złożonych przyczyn, uzasadnień i skutków współczesnego zjawiska ateizmu, ale o wyjaśnienie wspomnianego rozróżnienia między niewiarą wierzących i możliwością wiary niewierzących, które w sposób wyraźny występuje we współczesnym dyskursie na temat ateizmu. Chodzi głównie o ukazanie napięcia istniejącego pomiędzy tymi postawami wobec Boga oraz analizy związanych z nimi istotnych problemów natury moralnej, które ogniskują się w pytaniu o problem winy i odpowiedzialności człowieka za taką czy inną postawę wobec Boga. Na końcu chodzi o ukazanie istotnego wezwania moralnego, jakie rodzi się w związku ze złożonym zjawiskiem ateizmu, a jest nim postawa dialogu tych dwóch różnych podejść do wiary w Boga.

EN

The phenomenon of atheism is the subject of numerous studies and publications, not only in sociology, anthropology and philosophy, but also in theology, especially fundamental and dogmatic. Traditionally, theoretical and practical atheism is distinguished. Theoretical atheism means the denial of the existence of God. Such atheism may be tolerant - when it has no missionary intentions, or militant - when it is understood as a science which should be disseminated for the happiness of mankind, and which is to combat all religions as a harmful confusion. Practical atheism, called indifference, occurs in the case of a life in which no noticeable consequences are drawn from the theoretical recognition of the existence of God. Nowadays, much is written about the so-called new atheism, within which an argumentative atheism has been distinguished, grounded on the questions to theism about arguments for the faith in God. Another type of atheism is cultural atheism, which is a multidimensional phenomenon, based on a criticism of Christianity expressed in the form of a non-discursive, contemporary hedonistic and consumerist culture, which makes it difficult for Christianity to gain influence. There is also denunciative atheism, which appears in various forms, and is based on the recognition of believers as stupid, immoral and pitiful. These general distinctions already confirm that there may be a situation in which someone declaring to be a believer, may practically deny the existence of God by his life and attitudes, and thus be an atheist. Therefore, the question arises whether there may be a situation in which a person, who declares to be an atheist, may practically have faith in  God? Certainly, the modern phenomenon of atheism is complex, associated with, as in the past, different philosophical systems and worldviews, and it uses various rational reasons to justify its claims and beliefs. The explanation of the essence of atheism depends, to a great extent, on the precise notion of God that underlies it. The aim of the present paper is not to analyze the complex reasons, justifications and consequences of the contemporary phenomenon of atheism. The starting point of these divagations is the above mentioned distinction between the lack of faith of believers and the possibility of faith of non-believers, which clearly occurs in the contemporary discourse on atheism. The main goal is to show the tension existing between these attitudes towards God and the analysis of significant moral problems associated with it, that focus on the problem of human guilt and responsibility for one's attitude toward God. The ultimate object of the paper is to show a significant moral call, which appears in connection with the complex phenomenon of atheism, namely the attitude of dialogue between these two different approaches to faith in God.

Keywords

PL

ateizm; indyferentyzm; niewiara wierzących; możliwość wiary niewierzących; dialog; wina moralna; odpowiedzialność

EN

atheism; indifference; lack of faith of believers; possibility of faith of non-believers; dialogue; moral guilt; responsibility; atheism; indifference; lack of faith of believers; possibility of faith of non-believers; dialogue; moral guilt; responsibility

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Teologia i Moralność
• Year: 2013
• Volume: 8
• Issue: 1(13)
• Pages: 51-68

Dates

published

2013-01-01

Contributors

author

Konrad Glombik

• Uniwersytet Opolski, Wydział Teologiczny, Opole, Polska.

References

• Anderwald A., Zjawiska paranormalne – zagrożenie czy wyzwanie dla wiary?, w: Wiara czy pseudowiara? Wykłady otwarte zorganizowane w okresie Wielkiego Postu 2012, red. M. Worbs, Opole 2012, s. 77-94.
• Benedykt XVI, Konferencja prasowa w samolocie (26 IX 2009), „Osservatore Romano” wyd. pol. 30(2009), nr 11-12, s. 10-11.
• Benedykt XVI, Sekularyzacja jest trudną próbą dla Kościoła. Przemówienie do uczestników zgromadzenia plenarnego Papieskiej Rady ds. Kultury (8 III 2008), „Osservatore Romano” wyd. pol. 29(2008), nr 4, s. 35-36.
• Benedykt XVI, Zachowujcie i pogłębiajcie waszą wiarę. Homilia podczas Mszy św. na placu Piłsudskiego (26 V 2006), „Osservatore Romano” wyd. pol. 27(2006), nr 6-7, s. 22-24.
• Clayton P., Warum sich der Theismus im Zeitalter der Wissenschaft weiterentwickeln muss, „Concilium“ 46(2010), z. 4, s. 383-392.
• Dawkins R., Bóg urojony, tłum. P.J. Szwajcer, Warszawa 2008.
• Eco U., Pięć pism moralnych, tłum. I. Kania, Kraków 1999.
• Girardi J., Reflexionen über die religiöse Indifferenz, „Concilium“ 3(1967), s. 197-201.
• Graf F. W., Der „liebe Gott“ als blutrünstiges Ungeheuer. Richard Dawkins und Christopher Hitchens – ein biologistischer Hassprediger und ein liberaler Skeptiker greifen in ihren Büchern die Religion an, w: Wiederkehr des Atheismus. Fluch oder Segen für die Theologie?, red. M. Striet, Freiburg i. Br. 2008, s. 21-28.
• Granat W., Ateizm, w: Encyklopedia katolicka, t. I, Lublin 1985, k. 1030-1040.
• Halík T., Cierpliwość wobec Boga. Spotkanie wiary z niewiarą, tłum. A. Babuchowski, Kraków 2011.
• Hoff G. M., Aggressive Gottesbestreiter. Die apokalyptischen Reiter des Neuen Atheismus, „Herder-Korrespondenz Spezial“ 2(2011), s. 2-6.
• Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
• Kessler H., „Das Konzept Gott – warum wir es nicht brauchen?“. Zu Burkhard Müllers respektablem Atheismus, w: Wiederkehr des Atheismus. Fluch oder Segen für die Theologie?, red. M. Striet, Freiburg i. Br. 2008, s. 57-76.
• Kołakowski L., Kościół w krainie wolności. O Janie Pawle II, Kościele i chrześcijaństwie, Kraków 2011.
• Lehmann K., Pastoraltheologische Maximen christlicher Verkündigung an den Ungläubigen von heute, „Concilium“ 3(1967), s. 208-217.
• Lintner M. M., Weh dem Entwurzelten, oder: Moral gibt Halt. Ein kritischer Dialog mit Friedrich Nietzsche, „Brixner Theologisches Jahrbuch“ 2(2011), s. 69-81.
• Lohfink G., Jakie argumenty ma nowy ateizm? Krytyczna dyskusja, tłum. J. Machnacz, Wrocław 2009.
• Lucchetti Bingemer M. C., Die neuen Atheisten und die Identität des Christentums, „Concilium“ 46(2010), z. 4, s. 412-424.
• Majcherek J. A., Etyka powinności, Warszawa 2011.
• McGrath A. E., Atheismus als Bestseller: Der neue Szientismus, „Concilium“ 46(2010), z. 4, s. 374-383.
• Müller K., Atheismus als Gegenreligion. Die Gottesfrage als öffentlich-politisches Thema – und was Theologie daraus zu lernen hat, w: Wiederkehr des Atheismus. Fluch oder Segen für die Theologie?, red. M. Striet, Freiburg i. Br. 2008, s. 29-56.
• Müller K., Gottes Zorn, der Menschen Eifer und die theologische Vernunft. Zu Peter Sloterdijks affektanalytischer Gotteskritik, w: Wiederkehr des Atheismus. Fluch oder Segen für die Theologie?, red. M. Striet, Freiburg i. Br. 2008, s. 77-97.
• Piecuch J., Zabobon i nadzieja – konkurenci czy sprzymierzeńcy?, w: Wiara czy pseudowiara? Wykłady otwarte zorganizowane w okresie Wielkiego Postu 2012, red. M. Worbs, Opole 2012, s. 53-76.
• Rahner K., Atheismus, w: Herders Theologisches Taschenlexikon, red. K. Rahner, t. I, Freiburg i. Br. 1972, s. 210-218.
• Rahner K., Zur Lehre des II. Vatikanischen Konzils über den Atheismus, „Concilium“ 3(1967), s. 171-180.
• Ratzinger J, Benedikt XVI., Einführung in das Christentum, Augsburg 2007.
• Schärtl T., Neuer Atheismus. Zwischen Argument, Anklage und Anmaßung, „Stimmen der Zeit“ 2008, z. 3, s. 147-161.
• Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, Watykan 1965.
• Striet M., Sorgen mit dem lieben Gott. Die Atheismusdebatte gewinnt wieder an Gewicht, w: Wiederkehr des Atheismus. Fluch oder Segen für die Theologie?, red. M. Striet, Freiburg i. Br. 2008, s. 99-118.
• Światłość świata. Papież, Kościół i znaki czasu. Benedykt XVI w rozmowie z Peterem Seewaldem, Kraków 2011.
• Tieffensse E., Die Gottesfrage in einem religiös indifferenten Umfeld, w: Die Rezeption des Zweiten Vatikanischen Konzils. Erfahrungen der polnischen Volkskirche und der ost- und mitteldeutschen Diasporakirche/Recepcja Soboru Watykańskiego II. Doświadczenia Kościoła w Polsce i Kościoła diaspory wschodnich i centralnych Niemiec, red. K. Glombik, B. Kranemann, Colloquia Theologica 14, Opole 2011, s. 157-170.
• Tück J.-H., Rebellion gegen Gott. Glauben, nicht mehr glauben zu können – Anmerkungen zu Merciers ‚Nachtzug nach Lissabon‘, w: Wiederkehr des Atheismus. Fluch oder Segen für die Theologie?, red. M. Striet, Freiburg i. Br. 2008, s. 119-138.
• Vorgrimler H., Neues theologisches Wörterbuch, Freiburg i. Br. 2000, s. 65-68.
• Welte B., Die philosophische Gotteserkenntnis und die Möglichkeit des Atheismus, „Concilium“ 2(1966), s. 399-406.
• Worbs M., Co z wiarą w Europie XXI wieku? Sytuacja na Zachodzie, w: Wiara czy pseudowiara? Wykłady otwarte zorganizowane w okresie Wielkiego Postu 2012, red. M. Worbs, Opole 2012, s. 201-215.
• Wörther M., Kein Gott nirgends? Neuer Atheismus und alter Glaube. Orientierungen, Würzburg 2008.

Identifiers

DOI

10.14746/tim.2013.13.1.4