Wypalenie zawodowe wśród pracowników oświaty - metody pomiaru i przegląd badań realizowanych w Polsce

• Authors: Marzena Syper-Jędrzejak

Title variants

EN

Burnout among educational workers – measurement methods and a review of research in Poland

Abstracts

EN

Burnout is traditionally associated with the so-called helping profession, welfare, social, mission. This also includes the teaching profession, which involves great responsibility. Any dysfunctions and reduced efficiency in the work of a teacher may have major, including social, consequences. This study presents the burnout syndrome among educational workers (especially teachers), taking into account factors contributing to individual, interpersonal and organizational burnout. At the same time, efforts were made to indicate the organizational and social specificity of education in Poland. The aim of the study is to indicate how the problem of burnout was studied in Poland in the 2010–2020. The author was aimed to determine the most common subject of research and what measurement tools were used by the researchers. An analysis was conducted of dozens of selected publications presenting the results of empirical research on occupational burnout among employees in the Polish education system (published in 2010–2020). As a result, it was possible to identify the dominant areas and methods of research in this area, indicate their limitations, and present alternatives.

PL

Wypalenie zawodowe tradycyjnie jest wiązane z zawodami tzw. pomocowymi, społecznymi, z misją. Należy do nich zawód nauczyciela czy pedagoga, których wykonywanie wiąże się z dużą odpowiedzialnością. Wszelkie dysfunkcje i obniżona sprawność w ich pracy mogą mieć znaczące skutki (także społeczne). Niniejsze opracowanie przedstawia syndrom wypalenia zawodowego wśród pracowników oświaty (zwłaszcza nauczycieli), z uwzględnieniem czynników sprzyjających wypaleniu o charakterze indywidualnym, interpersonalnym i organizacyjnym. Starano się przy tym wskazać specyfikę organizacyjną i społeczną charakteryzującą polską edukację. Celem opracowania jest wskazanie, w jaki sposób zjawisko wypalenia było badane w Polsce w ostatniej dekadzie i zaproponowanie alternatywnych metod pomiaru. Autorka postawiła pytania: co było najczęstszym przedmiotem badań i jakich narzędzi pomiarowych używali badacze? Dokonano analizy wybranych kilkudziesięciu publikacji prezentujących wyniki badań empirycznych, które dotyczyły wypalenia zawodowego wśród pracowników polskiej oświaty (opublikowanych w latach 2010–2020). Dzięki temu udało się ustalić dominujące obszary i metody badań w tym zakresie, wskazać ich ograniczenia i przedstawić alternatywne propozycje.

Keywords

PL

wypalenie zawodowe; przyczyny wypalenia; syndrom wypalenia; nauczyciele i pracownicy oświaty; pomiar wypalenia

EN

burnout; causes of burnout; burnout syndrome; teachers and education staff; burnout measurement

• Publisher: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
• Journal: e-mentor
• Year: 2022
• Volume: 93
• Issue: 1
• Pages: 26-36

Dates

published

2022

Contributors

author

Marzena Syper-Jędrzejak

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000305591332

References

• Baka, Ł. i Basińska, B. (2016). Psychometryczne właściwości polskiej wersji oldenburskiego kwestionariusza wypalenia zawodowego (OLBI). Medycyna Pracy, 67(1), 29-41. https://doi.org/10.13075/mp.5893.00353
• Basińska, B., Gruszczyńska, E. i Schaufeli, W. B. (2020). BAT-PL: Polish version of the burnout assessment tool - preliminary report. Unpublished manuscript. Gdansk University of Technology.
• Basińska, B., Gruszczyńska, E. i Schaufeli, W. B. (2021). Polska adaptacja Metody Oceny Wypalenia Zawodowego (BAT-PL) autorstwa Schaufeliego i współpracowników. Psychiatria Polska, 255, 1-13. https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/141563
• Basińska, B. i Wilczek-Ruzyczka, E. (2011). Zespół wypalenia zawodowego i zmęczenie w kontekście pracy zmianowej i stresu zawodowego wśród pielęgniarek chirurgicznych. Przegląd Psychologiczny, 54(1), 99-113.
• Bazińska, R. i Szczygieł, D. (2012). Doświadczane emocje i ich regulacja jako wyznaczniki wypalenia zawodowego pracowników usług. Czasopismo Psychologiczne, 18(1), 119-129.
• Brudnik-Dąbrowska, M. (2012). Skala Przekonań Zawodowych Nauczycieli Wychowania Fizycznego. Forum Oświatowe, 2(47), 139-164.
• Cherniss, C. (1980). Professional burn-out in human service organizations. Praeger.
• Chirkowska-Smolak, T. (2018). Polska adaptacja kwestionariusza do pomiaru wypalenia zawodowego OLBI (The Oldenburg Burnout Inventory). Studia Oeconomica Posnaniensia, 6(3), 27-47.
• De Beer, L., Schaufeli, W., De Witte, H., Hakanen, J., Shimazu, A., Glaser, J., Seubert, C, Bosak, J., Sinval, J. i Rudnev, M. (2020). Measurement invariance of the Burnout Assessment Tool (BAT) across seven cross-national representative samples. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(15), 5604. https://doi.org/10.3390/ijerph17155604
• Dobrowolska, M. i Ślazyk-Sobol, M. (2017). Zaangażowanie i przywiązanie organizacyjne a wypalenie zawodowe pracujących w elastycznych formach zatrudnienia - raport z badań empirycznych. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, 5, 141-168.
• Dolot, A. (2020). Wpływ pandemii COVID-19 na pracę zdalną - perspektywa pracownika. e-mentor, 1(83), 35-43. https://doi.org/10.15219/em83.1456
• Edelwich, J. i Brodsky, A. (1980). Burn-out. Stages of disillusionment in the helping professionals. Human Science Press.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn-out. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
• Golembiewski, R. T. i Munzenrider, R. F. (1988). Phases of burnout: Developments in concepts and applications. Praeger.
• Grala, K. (2020). Zaangażowanie w pracę a wypalenie zawodowe nauczycieli. Mediująca rola orientacji pozytywnej. Psychologia Wychowawcza, 59(17), 96-110. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.2652
• Guzy, A. (2020). Syndrom wypalenia zawodowego wśród nauczycieli w kontekście doświadczanych przez nich trudności głosowych. Logopedia Silesiana, 9, 1-26. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2020.09.01
• Hobfoll, S. T. i Freedy, J. (1993). Conservation of resources. A general stress theory applied to burnout. W W. B. Schaufeli, C. Maslach i T. Marek (red.), Professional burnout: Recent developments in theory research (s. 115-129). Taylor & Francis.
• Hreciński, P. (2017). Religijne sposoby radzenia sobie a stres i wypalenie zawodowe u nauczycieli religii. Studia Psychologica: Theoria et Praxis, 2(17), 43-59. https://doi.org/10.21697/sp.2017.17.2.03
• Jurczyk, M. i Jędryszek, A. (2016). Wypalenie zawodowe wśród nauczycieli w Polsce i Anglii. Teraźniejszość - Człowiek - Edukacja, 19(2), 109-121.
• Karabanowicz, E. (2014). Radzenie sobie ze stresem i obciążeniem psychicznym nauczycieli szkół specjalnych i ogólnodostępnych. Niepełnosprawność, 16, 126-143.
• Karłyk-Ćwik, A. (2019). Wypalenie zawodowe pedagogów a wybrane czynniki socjodemograficzne. Pedagogika Społeczna, 2(72), 163-181. https://doi.org/10.35464/1642-672x.ps.2019.2.12
• Kocór, M. (2019). Wypalenie zawodowe nauczycieli: diagnoza, wsparcie, profilaktyka. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego & Towarzystwo Naukowe "Societas Vistulana".
• Korczyński, S. (2014). Stres w pracy zawodowej nauczyciela. Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Kowalska, M., Bugajska, J. i Żołnierczyk-Zreda, D. (2010). Częstość występowania zespołu wypalenia zawodowego wśród pracowników biurowych. Medycyna Pracy, 61(6), 615-623.
• Kretschmann, R. (2003). Stres w zawodzie nauczyciela. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Kurowicka, E. (2015). Syndrom wypalenia zawodowego w pracy nauczycieli - przyczyny, symptomy i przeciwdziałanie. Edukacja Ustawiczna Dorosłych, 3, 47-57.
• Lach, B. i Hełka, A. (2016). Wpływ wypalenia zawodowego policjantów na poziom realizacji zadań w społeczności lokalnej - możliwość ograniczenia zjawiska. W A. Bańka, K. Popiołek, M. Wójcik, A. Hełka i J. Płachetka (red.), Człowiek w społeczności lokalnej. Partycypacja, zasoby, aktywizacja (s. 107-121). Stowarzyszenie Psychologia i Architektura.
• Leiter, M. P. i Maslach, C. (2011). Areas of worklife survey manual (wyd. 5). Mind Garden.
• Lubrańska, A. (2012). Środowisko pracy a wypalenia zawodowe - analiza wzajemnych relacji na przykładzie badań reprezentantów różnych obszarów aktywności. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, 16, 35-45.
• Machalska, R. (2010). Podmiotowość uczniów niepełnosprawnych w świetle opinii nauczycieli sprawujących nad nimi opiekę. Podstawy Edukacji, 3, 451-472.
• Mańkowska, B. (2013). Podmiotowe korelaty wypalenia zawodowego pracowników socjalnych miejskich ośrodków pomocy społecznej. W M. Teodorczyk (red.), Widzieć - rozumieć - pomagać. Przykłady rozwiązań stosowanych w codziennej pracy pracownika socjalnego (s. 78-88). Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich. https://silo.tips/download/widzie-rozumie-pomaga
• Mańkowska, B. (2018). Wypalenie zawodowe. Dylematy wokół istoty zjawiska oraz jego pomiaru. Polskie Forum Psychologiczne, 23(2), 430-445.
• Maslach, C. i Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2(2), 99-113. https://doi.org/10.1002/job.4030020205
• Maslach, C. i Leiter, M. (2010). Pokonać wypalenie zawodowe: Sześć strategii poprawienia relacji z pracą. Wolters Kluwer.
• Maslach, C. i Leiter, M. (2011). Prawda o wypaleniu zawodowym. Co zrobić ze stresem w organizacji. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Maslach, C., Schaufelli, W. B. i Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review Psychology, 52, 397-422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397
• Mazur-Mitrowska, M. (2021). Syndrom wypalenia zawodowego w opinii nauczycieli pracujących zdalnie. Edukacja Ustawiczna Dorosłych, 112(1), 121-131. https://edukacjaustawicznadoroslych.eu/index.php/pl/eud/2021/1/9
• Muchacka-Cymerman, A. i Tomaszek, K. (2017). Syndrom wypalenia w zawodzie nauczyciela i w roli ucznia. Przegląd literaturowy. Forum Oświatowe, 29(2), 96-115. https://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/526
• Mystkowski, M. i Terelak, J. F. (2010). Optymizm a wypalenie zawodowe u nauczycieli. Studia Psychologica: Theoria et Praxis, 10, 153-178.
• Ogińska-Bulik, N. (2003). Wpływ spostrzeganego stresu w pracy i radzenia sobie na poziom wypalenia zawodowego w grupie funkcjonariuszy policji. Czasopismo Psychologiczne, 9(1), 111-118.
• Orlak, K. (2014). Stres w pracy oraz jego wpływ na występowanie wypadków przy pracy i stan zdrowia osób pracujących. https://www.zus.pl
• Ostrowska, M. i Woźniak, R. (2018). Analiza ryzyka wystąpienia zjawiska stresu i wypalenia zawodowego wśród funkcjonariuszy Policji. Oficyna Wydawnicza AFM.
• Pines, A. M. (2004). Wypalenie - w perspektywie egzystencjalnej, W H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie (s. 13-58). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Pines, A. M. i Aronson, E. (1988). Career burnout: Causes and cures. Free Press.
• Pluta, A. i Wójcik, G. P. (2014). Ocena kompetencji organizacji pracy u osób wchodzących na rynek pracy. e-mentor, 3(55), 5-11. https://doi.org/10.15219/em55.1103
• Potocka, A. (2012). Narzędzia kwestionariuszowe stosowane w diagnozie psychospołecznych zagrożeń zawodowych - przegląd metod. Medycyna Pracy, 63(2), 237-250.
• Pyżalski, J. (2007). Nauczyciele - uczniowie. Dwa spojrzenia na dyscyplinę w klasie. Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Pyżalski, J. i Merecz, D. (red.). (2010). Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem. Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Radkiewicz, P. i Widerszal-Bazyl, M. (2005). Psychometric properties of Work Ability Index in the light of comparative survey study. International Congress Series, 1280, 304-309. https://doi.org/10.1016/j.ics.2005.02.089
• Schaufeli, W. B. i Enzmann, D. S. (1998). The burnout companion to study and practice: A critical analysis. Taylor & Francis. https://doi.org/10.1201/9781003062745
• Sekułowicz, M. (2005). Nauczyciele szkolnictwa specjalnego wobec zagrożenia wypaleniem zawodowym. Analiza przypadków. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
• Sęk, H. (2000). Uwarunkowania i mechanizmy wypalenia zawodowego w modelu społecznej psychologii poznawczej. W H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie (s. 83-168). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Siegrist, J., Starke, D., Chandola, T., Godin, I., Marmot, M., Niedhammer, I. i Peter, R. (2004). The measurement of effort-reward imbalance at work: European comparisons. Social Science & Medicine, 58(8), 1483-1499. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(03)00351-4
• Siegrist, J., Li, J. i Montano, D. (2014). Psychometric properties of the effort-reward imbalance questionnaire. Duesseldorf University.
• Siwiorek, J. (2017). Wypalenie zawodowe w polskiej szkole publicznej - nauczyciel i psycholog szkolny. Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne, 25(2), 191-208.
• Smulczyk, M. i Rycielska, L. (2013). Symptomy wypalenia zawodowego w grupie nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych. Pedagogika Społeczna, 4(50), 113-132. http://pedagogikaspoleczna.com
• Synal, J. i Szempruch, J. (2017). Od zapału do wypalenia. Funkcjonowanie nauczycieli w codzienności szkolnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
• Szczygieł, M. (2020). Stres w pracy nauczyciela - wybrane uwarunkowania. Kultura - Społeczeństwo - Edukacja, 18(2), 311-329.
• Szwajcar, J., Kabalski, P. i Baszczyńska, A. (2020). Ocena środowiska pracy księgowych w Polsce pod kątem ryzyka wypalenia zawodowego. Wydawnictwo SIZ.
• Śliwińska-Kowalska, M., Pyżalski, J., Niebudek-Bogusz, E. i Merecz, D. (2004). Obciążenia psychofizyczne w zawodzie nauczyciela i ich wpływ na zdrowie. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera.
• Śliwerski, B. (1993). Wypalenie zawodowe nauczycieli. W J. Kropiwnicki (red.), Szkoła a wypalenie zawodowe (s. 5-15). Wydawnictwo Nauczycielskie.
• Świętochowski, W. (2011). Wypalenie zawodowe nauczycieli akademickich i nauczycieli szkoły średniej - analiza porównawcza. Medycyna Pracy, 62(2), 133-143.
• Travers, C. J. i Cooper, C. L. (1993). Mental health, job satisfaction and occupational stress among UK teachers. Work & Stress, 7(3), 203-219. https://doi.org/10.1080/02678379308257062
• Tucholska, S. (2009). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Umiastowska, D. i Gdaniec, A. (2016). Zjawisko wypalenia zawodowego wśród nauczycieli wychowania fizycznego. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna, 15(4), 147-156. https://doi.org/10.16926/kf.2016.15.37
• Unterbrink, T., Hack, A., Pfeifer, R., Buhl-Grießhaber, V., Müller, U., Wesche, H., Frommhold, M., Scheuch, K., Seibt, R., Wirsching, M. i Bauer, J. (2007). Burnout and effort-reward-imbalance in a sample of 949 German teachers. International Archives of Occupational and Environmental Health, 80(5), 433-441. https://doi.org/10.1007/s00420-007-0169-0
• Walczyna, A., Arent, A. i Droździel, P. (2017). Wypalenie zawodowe w ocenie nauczycieli akademickich Politechniki Lubelskiej. Edukacja - Technika - Informatyka, 1(19), 106-113. https://doi.org/10.15584/eti.2017.1.13
• WHO. (2019, 28 maja). Burn-out an "occupational phenomenon": International Classification of Diseases. bit.ly/3tz1WVG
• Witkowski, S. (red.). (2003). Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu. Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Psychologiczne, tom 34, 347-351.
• Witkowski, S. A. i Ślazyk-Sobol, M. (2012). Professional burnout: a comparative analysis considering the selected sectors in Poland. Management, 16(2), 87-101. https://doi.org/10.2478/v10286-012-0058-9
• Witkowski, S. A. i Ślazyk-Sobol, M. (2013). Dynamics of professional burnout: a comparative analysis considering the selected sectors in Poland. Management, 17(2), 88-103. https://doi.org/10.2478/manment-2013-0057
• Woźniak-Krakowian, A. (2013). Syndrom wypalenia zawodowego nauczycieli. Pedagogika, 22, 119-131.
• Wróbel, M. (2013). Praca emocjonalna a wypalenie zawodowe u nauczycieli: moderująca rola inteligencji emocjonalnej. Psychologia Społeczna, 1(24), 53-66.

Identifiers

DOI

10.15219/em93.1549

Biblioteka Nauki

1997703