Ruchy kobiece w Rosji na przełomie XIX i XX w. w walce o dostęp kobiet do edukacji

• Authors: Beata Goworko-Składanek , Joanna Sadowska

Title variants

EN

Women’s Movements in Russia in the Struggle for Women’s Access to Education in the Late 19th and Early 20th Centuries

Abstracts

EN

Women’s movements in Russia in the nineteenth and early twentieth centuries consisted of a number of environments that differed in terms of ideology and were activating at different times. All of them wanted to broaden women’s access to education, up to equal rights with men. For some it was the main goal, as education was a chance for women to gain economic independence and subjectivity. Achieving these goals required not only the consent of the tsarist authorities, but also a change in the patriarchal attitude of society, including women themselves. Progress was gradual, but not systematic, and there were periods of regression. The main factor was the current political and social situation in the Empire, which was very dynamic at that time. Six decades saw the spread of co-educational primary schools and Sunday schools for adults, the creation of female high schools with a curriculum close to that of male gymnasia, and female colleges of a vocational nature. Independent, active, conscious and educated leaders of women’s movements have become role models for new generations of women.

PL

Ruchy kobiece w Rosji w XIX i na początku XX w. to szereg środowisk różniących się ideowo i aktywizujących w różnych momentach. Wszystkim zależało na poszerzeniu dostępu kobiet do edukacji, aż do ich równouprawnienia z mężczyznami, dla części był to cel główny. Zdobycie wykształcenia było bowiem szansą na uzyskanie przez kobiety niezależności ekonomicznej i podmiotowości. Osiągnięcie tych celów wymagało nie tylko zgody władz carskich, ale także zmiany nastawienia patriarchalnego społeczeństwa, w tym samych kobiet. Postęp zachodził stopniowo, ale nie systematycznie, bywały okresy regresu. Głównym czynnikiem była bowiem bieżąca sytuacja polityczno-społeczna w cesarstwie, w tym okresie bardzo dynamiczna. W ciągu sześciu dekad doszło do upowszechnienia koedukacyjnych szkół ludowych, szkół niedzielnych dla dorosłych, stworzenia żeńskich szkół średnich z programem bliskim męskim gimnazjom oraz żeńskich szkół na poziomie wyższym, o charakterze zawodowym. Liderki ruchów kobiecych – samodzielne, aktywne, świadome i wykształcone – stały się wzorcami dla nowych pokoleń kobiet.

Keywords

PL

Rosja; ruchy kobiece; feminizm; edukacja kobiet; prawo do edukacji; Wyższe Kursy Kobiece

EN

Russia; women’s movements; feminism; women’s education; the right to education; Women’s Higher Courses

• Publisher: Wydawnictwo HUMANICA
• Journal: Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych
• Year: 2023
• Issue: 1(14)
• Pages: 137-163

Dates

published

2023

Contributors

author

Beata Goworko-Składanek

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000286891646

author

Joanna Sadowska

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000208684529

References

• Bibliotieka biestużewskich kursow, „Anna Pawłowna Fiłosofowa (1837–1912)”, http://www.library.spbu.ru/bbk/history/exposition/e2 php Danilewicz, Jelena, „Za 1917–1918-je gody oni sumieli dobitʹsia mnogich garantij i swobodkina”, Jeżeniedielnik Argumenty i Fakty, nr 10, 9.03.2017, http://www.spb.aif.ru/politic/situation/vsyo_zavarili_domohozyayki_kak_zhenshchiny_stali_predvestnicami_revolyucii.
• Dmitrijewa, Nina, „Process formirowanija sistiemy żenskogo obrazowanija w Rossii w XIX wiekie kak objekt istoriczeskogo issledowanija”, Obszczestwiennyje i Gumanitarnyje Nauki, 108, h t t p s : / / l i b . h e r z e n . s p b . r u / m e d i a / m a g a z i n e s / c o ntents/1/29(65)/dmitriyeva_29_65_107_110.pdf.
• Gosudarstwiennyj muziej istorii rossijskoj litieratury imieni W.I. Dala (Gosudarstwiennyj litieraturnyj muziej), Wystawka „Iz istorii żenskogo dwiżenija w Rossii”), Muziej Sieriebrianogo wieka, https://www.goslitmuz.ru/visitors/exhibitions_activity/current/9204/Izdan uniwiersitietskij ustaw 1835 g., Priezidientskaja bibliotieka, https://www.prlib.ru/history/619442.
• Jukina, Irina, „Wsierossijskije żenskije sjezdy kak toczki rosta fieministskogo dwiżenija w Rossii”, https://cyberleninka.ru/article/n/vserossiyskie-zhenskie-sezdy-kak-tochki-rosta-feministskogo-dvizheniya-v-rossii/viewer.
• Manifiest „O wsiemiłostiwiejszem darowanii kriepostnym ludiam praw sostojanija swobodnych sielskich obywatielej i ob ustrojstwie ich byta”, 19.02.1861, 100 gławnych dokumientow rosijskoj istorii, Rossijskoje wojenno-istoriczeskoje obszczestwo, https://doc.histrf.ru/19/manifest-ovsemilostiveyshem-darovanii-krepostnym-lyudyam-prav-sostoyaniya-svobodnykh-selskikh-obyva/.
• Martynienko, Nadieżda, Obszczestwiennyje inicyatiwy żenskogo obrazowanija kak faktor institucyalizacyi grażdanskogo obszczestwa w Rossii w konce XIX – naczale XX wiekow, https://cyberleninka.ru/article/n/obschestvennye-initsiativy-zhenskogo-obrazovaniya-kak-faktoristitutsializatsii-grazhdanskogo-obschestva-v-rossii-v-kontse-xix-nachale/viewer.
• Położenije o naczalnych narodnych ucziliszczach 14 ijula 1864 g., zakony Rossijskoj imperii. Sobranije 2. T. 39. SPB, 1867. Otdelenije 2, nr 41472, 167–179, http://xn--e1aaejmenocxq.xn--p1ai/node/13686.
• Priezidientskaja bibliotieka, „W Sankt-Pietierburgie otkrylisʹ wysszyje żenskije kursy biestużewskije”, https://www.prlib.ru/history/619592.
• Sjewjerjuchin, Dimitrij, „Trubnikowa (urożd. Iwaszjewa) Marija Wasiljewna”, http://www.encspb.ru/object/2855755651?lc=ru.
• Wysszyje żenskije kursy w S.-Pietierburgie: Kratkaja istoriczeskaja zapiska, 1878–1903 gg. Trietje izd. – SPB.: Tip. Imp. Akad. nauk, 1903, 5, http://www.library.spbu.ru/.
• Żjenskij alians, „Oczerk Jełéna Tonczu”, http://womens-alliance. ru/stati-o-zhenshchinah-muzej-zhenshchin/.
• Ablazow, Kamil Alimowicz. „A. S. Norow: wo gławie rossijskogo proswieszczenija włastʹ”, Vlast, nr 2, 2018, 8078–8083.
• Andrusiewicz, Andrzej. Cywilizacja rosyjska, t. 2, (Warszawa: Książka i Wiedza, 2005).
• Bazylow, Ludwik. Dzieje Rosji 1801–1917, (Warszawa: PWN, 1970).
• Bazylow, Ludwik. Historia Rosji, (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010)
• Biniewska, Julita. „Narodziny i rozwój ruchu emancypacyjnego w Rosji”, Politeja, nr 11, 2014, 413–430
• Black, Joseph Laurence. „Educating Women in Eighteenth-Century Russia: Myths and Realities”, Canadian Slavonic Papers, Vol. 12, 1978, 23–43
• Dudgeon, Ruth Ann. „The Forgotten Minority: Women Students in Imperial Russia”, Russian History, Vol. 9, nr 1, 1982, 1–26 Gonczarow, Nikołaj. „Szkoła i wychowanie w Rosji u schyłku XIX w.”, w: Łukasz Kurdybacha (red.), Historia wychowania, t. 2, (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968).
• Gurkina, Nina. Istorija obrazowanija w Rossii (X–XX wieka), (Sankt-Pietierburg: Ministierstwo Obrazowanija Rossijskoj Fiedieracyi, 2001)
• Hibner Koblitz, Ann. „Science, Women, and the Russian Intelligentsia: The Generation of the 1860s”, Isis, Vol. 79, No. 2, 1988, 208–226.
• Jelnikowa, Galina. „Stanowlenije i razwitije fieminizma w Rossii: Kistorii woprosa, obszczestwiennyje nauki”, Priłożenije, nr 12, 2003, 2–15
• Jukina, Irina. Russkij fieminizm kak wyzow sowriemiennosti, (Sankt Peterburg: Alietieja, 2007).
• Kołos, Łarysa. „Żenskoje oswoboditielnoje dwiżenije w Rossii: russkije żenszcziny w borʹbie za obrazowanije (1861–1917)”, Wiestnik KGU im. N.A. Nekrasowa, nr 2, 2009, 280–2.83
• Kot, Stanisław. Historia wychowania, t. 2, (Warszawa: Żak, 1994).
• Kula, Ewa. „W 240. rocznicę powstania Instytutu Smolnego w Sankt Petersburgu (1764–1917)”, Studia Pedagogiczne Akademii Świętokrzyskiej, t. 15, 2005, 79–83.
• Kurajew, Aleksiej. „Intiełligiencyja i żenskij wopros w Rossii w konce XIX – naczale XX w.”, intiełligiencyja i mir, nr 1, 2020, 61–74.
• Kuzʹminowa, Jelena. Kryłow, Siergiej. „Wysszeje żenskoje obrazowanije w Sibiri w naczale XX wieka”, Woprosy obrazowania, nr 3, 2006, 122–140.
• Miąso, Józef. „Szkolnictwo w carskiej Rosji w świetle historiografii amerykańskiej i brytyjskiej”, Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. 35, 1992.
• Modzelewski, Wojciech. „Z problematyki teorii ruchów społecznych”, Studia Nauk Politycznych, t. 1, 1976.
• Pietrow-Ennker, Bianka Rußlands „neue Menschen“. Die Entwicklung der Frauenbewegung von den Anfängen bis zur Oktoberrevolution, (Frankfurt am Main–New York: Campus, 1999).
• Pirogow, Nikołaj, „Woprosy żyzni”, Morskoj sbornik, nr 9, 1856, 559–597.
• Puszkariewa, Natalija. Russkaja żenszczina: istorija i sowriemiennost. Istorija izuczenija „żenskoj tiemy” russkoj i zarubieżnoj naukoj. 1800–2000: Matieriały k bibliografii, (Moskwa: Ładomir, 2002).
• Puszkariewa, Natalija. „U istokow russkogo fieminizma («żenskaja istorija» Rossii XIX wieka i formy uczastija żenszczin w obszczestwienno”, w: Galina Michalewa (red.), Naczało żenskogo dwiżenija w Rossii, żenskoje dwiżenije w Rossii: wczera, siegodnia, zawtra, (Moskwa: Towariszczestwo naucznych izdanij „KMK”, 2010).
• Puszkariewa, Natalia. „U źródeł rosyjskiego feminizmu. «Historia kobiet» w Rosji w XIX wieku i formy ich uczestnictwa w życiu społecznym”, w: Andrzej Szwarc, Katarzyna Sierakowska (red.), Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), (Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008).
• Puszkariewa, Natalija. Żenszcziny Rossii i Jewropy na porogie Nowogo wriemieni, (Moskwa: IEA RAN, 1996).
• Ratuszniak, Jan. Nowa kobieta. Aleksandra Kołłontaj, (Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 2019).
• Ratuszniak, Jan. „«Świat kobiet, tak jak świat mężczyzn, jest podzielony na dwa obozy»: Aleksandra Kołłontaj wobec ruchu feministycznego na początku XX w.”, Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, t. 15, 2014, 59–70.
• Smoleń, Mieczysław. Rosyjska inteligencja liberalna i radykalna w XIX i na początku XX wieku, (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010).
• Stasow, Władimir. „Nadieżda Wasiljewna Stasowa, Wospominanіja i oczerki”, (S.-Pietierburg: Tipografіia M. Mierkuszewa, 1899), R.III.IV.
• Stites, Richard. The Women’s Liberation Movement in Russia: Feminism, Nihilism, and Bolshevism, 1860–1930, (Princeton: Princeton University Press, 1978).
• Suchanek, Lucjan (red.). Rosjoznawstwo. Wprowadzenie do studiów nad Rosją, (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004).
• Szabalina, Olga. Szabalin, Gleb. „Prawowoje riegulirowanije sfiery obrazowanija w doriewolucyonnoj Rossii”, Wiestnik Marijskogo gosudarstwiennogo uniwiersitieta, t. 2, nr 1 (5), 2016, 97–100.
• Szczepański, Jan. Elementarne pojęcia socjologii, (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972).
• Sztompka, Piotr. Socjologia zmian społecznych, (Kraków: Znak, 2005)
• Tiszkin, Grigorij. „Z historii wyższego kształcenia kobiet w Rosji”, Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. 23, 1989.
• „Wsiepoddanniejszyj dokład o mierach i priedpołożenijach po ustrojstwu sistiemy narodnogo obrazowanija”, Sbornik postanowlenij po Ministierstwu narodnogo proswieszczenija, SPB, t. 3, 1876, Stlb. 78

Identifiers

DOI

10.15290/cnisk.2023.01.14.07

Biblioteka Nauki

2828591