Czy choroba jest kobietą? – o językowym obrazie wybranych dolegliwości (rozważania na podstawie tekstów polskiego folkloru)

• Authors: Marzena Marczewska

Title variants

EN

Is the Disease a Woman? – about the Linguistic Image of Selected Ailments (Considerations Based on the Texts of Polish Folklore)

Abstracts

EN

The author focuses on presenting the linguistic images of the disease established in Polish folk culture. She analyzes various linguistic data (from names to texts) that testify to traces of old beliefs regarding the perception of individual ailments as living beings, especially women. The article also discusses the primary causes of the disease anthropomorphization.

PL

Autorka koncentruje się na przedstawieniu utrwalonych w polskiej kulturze ludowej wyobrażeń choroby. Przywołuje różnorodne dane językowe (od nazw po teksty) poświadczające ślady dawnych wierzeń dotyczących postrzegania poszczególnych dolegliwości na podobieństwo żywych istot, zwłaszcza kobiet. Wskazuje również podstawowe przyczyny antropomorfizowania chorób.

Keywords

PL

polska kultura ludowa; etnolingwistyka; językowy obraz świata; choroba; kobieta

EN

Polish folk culture; ethnolinguistics; linguistic worldview; disease; woman

• Publisher: Wydawnictwo HUMANICA
• Journal: Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych
• Year: 2023
• Issue: 1(14)
• Pages: 223-239

Dates

published

2023

Contributors

author

Marzena Marczewska

• https://orcid.org/0000000227961317

References

• Źródła (rozwiązanie skrótów)
• BorSEJP – Boryś, Wiesław. Słownik etymologiczny języka polskiego, (Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005).
• BrSEJP – Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego, (Warszawa: Wiedza Powszechna, 1989).
• FedLud2 – Federowski, Michał. Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy. Jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy, t. 2, (Warszawa: Biblioteka Wisły, 1889).
• K – Kolberg, Oskar. Dzieła wszystkie, (Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1961– … K3Kuj1 – t. 3. Kujawy, cz. 1, K7Krak3 – t. 7. Krakowskie, cz. 3, K15Poz7 – t. 15. Poznańskie, cz. 7, K31Pok3 – t. 31. Pokucie, cz. 3, K39Pom – t. 39. Pomorze, K42Maz7 – t. 42. Mazowsze, K45Gór2 – t. 45. Góry i Podgórze, cz. 2, K46Ka-S – t. 46. Kaliskie i Sieradzkie, K52Br-Pol – t. 52. Białoruś–Polesie.
• Lud – Lud. Organ Polskiego Towarzystwa Etnologicznego, (Lwów–Warszawa–Kraków–Poznań–Wilno: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze we Lwowie, 1895–1937).
• MAAE – Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, t 1–14 (Kraków: Komisja Antropologiczna Akademii Umiejętności w Krakowie, 1896–1919).
• NKPP – Julian Krzyżanowski (red.). Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–4, (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969–1978).
• SGP (I, IV) – Mieczysław Karaś (red.). Słownik gwar polskich, t. 1, (Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1979–1982); Jerzy Reichan, Stanisław Urbańczyk (red.), t. 4, (Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1992–1993).
• SłPsł – Sławski, Franciszek (red.). Słownik prasłowiański, t. 1–8, (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974–2001).
• SłSEJP – Sławski, Franciszek. Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, (Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1952–1982).
• WójKlech – Wójcicki, Kazimierz Władysław (zebrał i spisał). Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi, (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974).
• ZWAK – Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, t. 1–18, (Kraków: Komisja Antropologiczna Akademii Umiejętności, 1877–1895).
• Opracowania
• Baranowski, Bohdan. O hultajach, wiedźmach i wszetecznicach. Szkice z obyczajów XVII i XVIII w., (Łódź: Wydawnictwo Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej, 1988).
• Bartmiński, Jerzy. „Pojęcie językowy obraz świata i sposoby jego operacjonalizacji”, w: Przemysław Czapliński, Anna Legeżyńska, Marcin Telicki (red.), Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, (Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2010).
• Bartmiński, Jerzy (red.). Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława (zastępca red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1–2, (Lublin: UMCS, 1996–2021).
• Biegeleisen, Henryk. Lecznictwo ludu polskiego, (Lwów: Polska Akademia Umiejętności, 1929).
• Buława, Monika. Nazwy chorób w gwarach polskich, (Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2019).
• Buława, Monika. „Personifikacja chorób jako czynnik motywujący ich gwarowe nazwy”, w: Ewa Horyń, Ewa Młynarczyk (red.), Dialog z Tradycją, t. 9. Językowe świadectwo przemian społecznych i kulturowych, (Kraków: Collegium Columbinum, 2021), 11–30.
• Ciszewski, Stanisław. Żeńska twarz, (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927).
• Dźwigoł, Renata. Polskie ludowe słownictwo mitologiczne, (Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej: Kraków, 2004).
• Karłowicz, Jan. O człowieku pierwotnym. Siedm odczytów, (Lwów: Towarzystwo Wydawnicze, Księgarnia S. Sadowskiego, 1903).
• Karwatowska, Małgorzata. Szpyra-Kozłowska, Jolanta. Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2005).
• Krawczyk-Tyrpa, Anna. Tabu w dialektach polskich, (Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, 2001).
• Marczewska, Marzena. Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Choroba – studium językowo-kulturowe, (Kielce: Instytut Filologii Polskiej UJK, 2012).
• Marczewska, Marzena. „Językowo-kulturowy obraz zdrowia w polszczyźnie”, w: Joanna Szadura, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Iwona Bielińska-Gardziel (red.), Wartości w językowo--kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, (Lublin: UMCS, 2014), 151–167.
• Marczewska, Marzena. „Zdrowie w świetle danych językowych”, w: Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Beata Żywicka (red.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 4. Słownik językowy – leksykon – encyklopedia w programie badań porównawczych, (Lublin: UMCS, 2018), 189–204.
• Moszyński, Kazimierz. Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. 1, (Warszawa: Książka i Wiedza, 1967).
• Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. „Konceptualizacja choroby w polszczyźnie potocznej i w polskich zamówieniach ludowych”, w: Eugenia Łoch i Grzegorz Wallner (red.), Sposoby leczenia dawniej a dziś w świetle literatury i medycyny, cz. 3, (Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe, 2006), 36–45.
• Popowska-Taborska, Hanna. „Od frazeologizmu do słowa jest tylko jeden krok (kasz. pošedło – sch. pőšāst ‘zaraza’)”, w: Jan Adamowski i Stanisława Niebrzegowska (red.), W zwierciadle języka i kultury, (Lublin: UMCS, 1999), 351–355.
• Profantová, Zuzana. „Językowy obraz śmierci na Słowacji”, Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury, t. 9/10, 1997, 111–120.
• Simonides, Dorota. „Wierzenia i zachowania przesądne”, w: Dorota Simonides (red.), Folklor Górnego Śląska, (Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1989), 225–301.
• Smyk, Katarzyna. Kobieta, w: Violetta Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej, https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=81.
• Spittal, Stanisław. „Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy”, Rocznik Podolski. Organ Podolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk poświęcony sprawom i kulturze Podola, t. 1, 1938, 62–225.
• Stomma, Ludwik. Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Gdańsk: Tower Press, 2000.
• Szlagowska, Aleksandra. „Personifikacje choroby w kulturze ludowej”, Medycyna Nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną, t. 9, z 1–2, 2002, 49–50.
• Szychowska-Boebel Barbara Lecznictwo ludowe na Kujawach. Materiały i rozważania, (Toruń: Muzeum Etnograficzne, 1972).
• Tuwim, Julian. Czary i czarty polskie oraz wypisy czarnoksięskie, (Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”, 1924).
• Walęciuk-Dejneka, Beata. Ludowy obraz kobiety – perspektywa inności. Folklor i literatura, (Siedlce: Instytut Kultury Regionalnej i Badań Literackich, 2014).
• Wijaczka, Jacek. Magia i czary. Polowanie na czarownice i czarowników w Prusach Książęcych w czasach wczesnonowożytnych, (Toruń: Adam Marszałek, 2008).
• Wijaczka, Jacek. Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, (Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, 2007).

Identifiers

DOI

10.15290/cnisk.2023.01.14.10

Biblioteka Nauki

2895984