Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII w.

• Authors: Kacper Górski

Title variants

EN

Suspension of Jurisdiction of Castrensial Courts of Law in Kraków Due to Sejmik or Sejm in the Light of Their Praxis at the Turn of 17th Century

Abstracts

EN

This paper discusses the impact of sejmiks and Sejms on land law judiciary. Although suspending courts’ activities due to public convention was practised in Poland in the late Middle Ages, it was not prescribed in written land law until 1538. According to the constitution of 1538, the land courts of law should cease after sejmik that precedes Sejm was held. The administration of justice resumed when the Sejm finished. These rules were in force up to the late 80s, when new laws were passed. Land law judiciary (i.e. land, castrensial judicial, and castrensial official courts of law) should be suspended a week before sejmik (1590) and should resume two weeks after the Sejm ended (1589) thereunder. The aim of this paper is to present results of research on practical compliance with these principles. The object of study was the praxis of both castrensial judicial and castrensial official courts of law in Krakow in the years 1585–1620. The fundamental primary sources were books of records, which are preserved in the National Archives in Krakow. Within such chronological scope it was possible to establish how above-stated principles were followed in courts of law before and after revision of 1589–1590.

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu jest wpływ obrad sejmikowych i sejmowych na funkcjonowanie ziemskiego wymiaru sprawiedliwości (tj. przede wszystkim sądów ziemskich, grodzkich i urzędów grodzkich). Praktyka zawieszania sądownictwa w związku z sejmem i sejmikami znana była już w późnym średniowieczu, ale uregulowano ją dopiero w XVI stuleciu. Zgodnie z konstytucją z 1538 r. sądy powinny milknąć po sejmiku przedsejmowym. Jurysdykcję reasumowano po zakończeniu sejmu. Zasady te obowiązywały do końca lat 80. XVI w. Wtedy to uchwalono nowe prawo, zgodnie z którym ziemski wymiar sprawiedliwości (roki sądu ziemskiego, grodzkiego oraz urzędu grodzkiego) należało zawiesić tydzień przed sejmikiem (1590) i przywrócić dwa tygodnie po zakończeniu sejmu (1589). Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników badań nad stosowaniem opisanych wyżej zasad. Próbę badawczą stanowiła praktyka sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620, którą przeanalizowano na podstawie ksiąg grodzkich z tego okresu, przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie. Dzięki tak ujętemu zakresowi chronologicznemu udało się ustalić, w jaki sposób interpretowano obowiązek limitowania jurysdykcji w sądzie i urzędzie grodzkim przed i po zmianie prawa z lat 1589–1590.

Keywords

EN

Kingdom of Poland; Polish-Lithuanian Commonwealth; land law; sejmik; Sejm; castrensial court of law; land court of law

PL

Królestwo Polskie; Rzeczpospolita Obojga Narodów; prawo ziemskie; sejmik; sejm walny; sąd grodzki; sąd ziemski

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Miscellanea Historico-Iuridica
• Year: 2022
• Volume: 21
• Issue: 1
• Pages: 201-230

Dates

published

2022

Contributors

author

Kacper Górski

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

References

• Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Castrensia Cracoviensia: CC 782, 785, 787, 789, 790, 791, 792, 793, 794, 797, 798, 799, 800, 801, 804, 805, 807, 808, 809, 810, 811, 812, 813, 815, 816, 817, 818, 822, 823, 825, 828, 829, 830, 831, 832, 833, 834, 835, 836, 837, 839, 841, 843, 844, 845, 846, 848, 849, 850, 852, 853, 856, 857, 858, 859, 860, 861, 862, 864, 1030, 1031, 1039.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Castrensia Cracoviensia: CCR 16, 18, 19, 26, 27, 28, 39, 43.
• Statut Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Wilno 1744.
• Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572-1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
• Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 4: 1674-1680, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
• Iura Masoviae Terrestria. Pomniki dawnego prawa mazowieckiego ziemskiego, oprac. J. Sawicki, t. 3: 1526–1540, Warszawa 1974.
• Kancelaria koronna a sejm walny. Instructuarium, wyd. i tłum. W. Krawczuk, Warszawa 1995.
• Statut litewski drugiej redakcyi (1566), [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. 7, Kraków 1900.
• Статут Вялікага княства Літоўскага 1588. Тэксты – Даведкі – Каментарыі, ред. І.П. Шамякіи, Мінск 1989. // Statut Valikaga Knastva Litoŭskaga 1588. Teksty – Davednik – Kamentary, red. I.P. Šamakin, Minsk 1989.
• Volumina Constitutionum, t. 1: 1493–1549, vol. 2: 1527–1549, wyd. W. Uruszczak, S. Grodziski, I. Dwornicka, Warszawa 2000.
• Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.
• Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 2: 1587–1609, wyd. S. Grodziski, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2008.
• Volumina Constitutionum, t. 3: 1611–1640, vol. 1: 1611–1626, wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2010.
• Volumina Legum, t. 5, Petersburg 1860.
• Choińska-Mika J., Sejmiki koronne XVI–XVII wieku. Problemy badawcze, [w:] Praktyka życia publicznego w Rzeczypospolitej Obojga Narodow w XVI–XVIII wieku.
• Materiały XVIII konferencji Komisji Lituanistycznej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN w dniach 22-23 września 2009 roku, red. U. Augustyniak, A.B. Zakrzewski, Warszawa 2010.
• Gorski K., Jurysdykcja karna sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620.
• Studium z dziejów staropolskiego wymiaru sprawiedliwości, Kraków 2021 (mps rozprawy doktorskiej).
• Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
• Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.
• Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
• Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich. I. Województwo krakowskie (1374-1501), „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1901, seria 2, t. 15 (og. zb. t. 40).
• Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., [w:] Edytorstwo źródeł historycznych, J. Tandecki, K. Kopiński, Warszawa 2014 (załącznik 4).
• Lesiński B., Prejudykaty jako źródło prawa ziemskiego w dawnej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1990, t. 42, z. 1-2.
• Lewandowska-Malec I., Sejm walny koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587-1632), Kraków 2009.
• Lityński A., Sejmiki w dawnej Rzeczypospolitej. Problemy badawcze, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1996, t. 48, z. 1-2.
• Lityński A., Szlachecki samorząd gospodarczy w Małopolsce (1606–1717), Katowice 1974.
• Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, [w:] Prace prawnicze, t. 1, Katowice 1969.
• Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976.
• Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588-1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.
• Naworski Z., Sejmik generalny Prus Królewskich 1569–1772. Organizacja i funkcjonowanie na tle systemu zgromadzeń stanowych prowincji, Toruń 1992.
• Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454–1772). Organizacja i funkcjonowanie, Toruń 2004.
• Olszewski H., Praktyka limitowania sejmików, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1961, t. 13, z. 1.
• Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632), Warszawa – Kraków 1984.
• Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województwa sieradzkiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632). Część I, Warszawa – Kraków 1987.
• Przyboś K., Sejmik województwa krakowskiego w czasach saskich (1697–1763), Kraków 1981.
• Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
• Rafacz J., Dawny proces polski, Warszawa 1925.
• Sokołowski W., Politycy schyłku Złotego Wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574–1605, Warszawa 1997.
• Uruszczak W., Sejm walny koronny w latach 1506–1540, Warszawa 1980.
• Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
• Zakrzewski A.B., Odrębności systemu parlamentarnego Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku, [w:] Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007.
• Zakrzewski A.B., Ograniczenie przez sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego monarszego prawa mianowania urzędnikow sądowych, XVII–XVIII w., [w:] Lietuvos valstybė XII–XVIII a., red. Z. Kiaupa, A. Mickievičius, J. Sarcevičienė, Vilnius 1997.
• Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. – ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000.
• Zwierzykowski M., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, Poznań 2010.

Identifiers

DOI

10.15290/mhi.2022.21.01.06

Biblioteka Nauki

27292060