Lojalność a podatki? Stosunek szlachty podlaskiej do zobowiązań finansowych w dobie pierwszej wojny północnej

• Authors: Dawid Kowalik

Title variants

EN

Loyalty and taxes? Attitude of the Podlasie nobility to financial obligations in the era of the First Northern War

Abstracts

EN

The article presents research on the loyalty of the nobility of Podlasie in the context of their attitude to tax liabilities to the state. The tax inventory for Podlasie from 1570 and the register of oaths for allegiance to Zygmunt August from 1569 were analysed. Comparison of these documents, using the prosopo-graphic and statistical methods, made it possible to estimate the number of representatives who did not pay taxes and took an oath, and to provide a pre-liminary explanation of the determinants of this insubordination.

PL

Artykuł przedstawia badania nad lojalnością szlachty podlaskiej w kontekście jej stosunku do świadczeń wobec państwa. Analizie poddano inwentarz podatkowy dla województwa podlaskiego z 1570 r. oraz regest przysiąg na wierność Zygmuntowi Augustowi z 1569 r. Takie zestawienie, przy wykorzystaniu metody prozopograficznej i statystycznej, pozwoliło oszacować liczbę przedstawicieli, którzy nie uiścili podatków i nie złożyli przysięgi, oraz wstępnie wyjaśnić uwarunkowania tej niesubordynacji.

Keywords

PL

szlachta podlaska; pogłówne; serebszczyzna; podatki; Podlaskie

EN

Podlasie nobility; head tax; serebszczyzna; Podlasie; taxes

• Publisher: Uniwersytet w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Podlaskie
• Year: 2022
• Volume: 30
• Pages: 25-45

Dates

published

2022

Contributors

author

Dawid Kowalik

• Wydział Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku

• https://orcid.org/000000021903162X

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego I, sygn. 47, 111.
• Ališauskas V., Jaszczołt T., Jovaiša L., Paknys M. (2009), Lietuvo s katalik ų dvasininkai XIV-XVI a., Vilnius.
• Boniecki A. (1887), Poczet rodów w Wielkiem Księstwie Litewskiem, Warszawa.
• Szlachta ziemi bielskiej składa przysięgę Koronie polskiej w grodzie bielskim (1932), w: Akta unji Polski z Litwą 1385‒1791, oprac. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków, s. 236–254.
• Szlachta powiatu drohickiego składa przysięgę Koronie polskiej w grodzie drohickim (1932), w: Akta unji Polski z Litwą 1385‒1791, oprac. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków, s. 265–296.
• Boroda K. (2007), Kmieć, łan czy profit? Co było podstawą poboru łanowego w XV i XVI wieku?, w: Człowiek wobec miar i czasu w przeszłości, red. P. Guzowski, M. Liedke, Kraków, s. 152–170.
• Boroda K. (2008), Wielkość areału gospodarstw szlachty zagrodowej w województwie płockim w XVI wieku, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa, s. 37–48.
• Boroda K. (2013), Rynek produkcji piwa i handlu alkoholem w woj. łęczyckim w XVI wieku, w: Rynki lokalne i regionalne w XVI–XVIII wieku, red. P. Guzowski, K. Boroda, Białystok–Kraków, s. 55–85.
• Boroda K. (2014), O przydatności rejestrów poborowych z XVI wieku w badaniach demograficznych, „Przeszłość Demograficzna Polski” 33, s. 21–38.
• Boroda K. (2016), Geografia gospodarcza Królestwa Polskiego w XVI wieku, Białystok.
• Boroda K., Guzowski P. (2015), Przeliczniki demograficzne w szacunkach zaludnienia terenów wiejskich w Królestwie Polskim w drugiej połowie XVI wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski” 37, s. 53–75.
• Boroda K., Guzowski P. (2016), From King’s Finance to Public Finance. Different Strategies of Fighting Financial Crisis in the Kingdom of Poland under Jagiellonian Rule (1386‒1572), w: Le Crisi Finanziarie. Gestione, implicazioni sociali e conseguenze nell’età preindustriale, Firenze, s. 451–470.
• Butkiewicz M. (1997), Wartość rejestrów poborowych do badań społeczno-gospodarczych drobnej szlachty w XVI‒XVII wieku, „Studia Podlaskie” 7, s. 127–145.
• Dubas-Urwanowicz E. (1995), Stosunek Korony do unii z Litwą w latach 1562‒1574, „Studia Podlaskie” 5, s. 5–39.
• Dubas-Urwanowicz E. (1998), Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Białystok.
• Dylewski A. (2011), Historia pieniądza na ziemiach polskich, Warszawa.
• Dzięgielewski J. (2003), Magnaci a senat w Rzeczypospolitej końca XVI – pierwszej połowy XVII wieku, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, współudz. E. Dubas-Urwanowicz, P. Guzowski, Białystok, s. 23–46.
• Gieysztorowa I. (1962), Źródła i szacunki w badaniach osadnictwa i demografii Polski XVI i XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 10, nr 3–4, s. 576–584.
• Gieysztorowa I. (1973), Źródła pisane, w: Atlas Historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2, Warszawa, s. 17–22.
• Gieysztorowa I. (1976), Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa.
• Gładysz A. (2010), Wojskowe osiągnięcia Zygmunta Augusta. Próba oceny, w: Sigismundus Augustus Rex. Studia i szkice z dziejów panowania ostatniego Jagiellona, t. 2, red. A. Januszek-Sieradzka, Sandomierz, s. 149–166.
• Gołaszewski Ł. (2021), Konflikty o dziesięciny w dawnej Rzeczypospolitej. Aspekty prawne i społeczne na przykładzie parafii Kobylin na przełomie XVI-XVII wieku, Warszawa, rozprawa doktorska [mps].
• Górska K. (1957), Przyczynek do krytyki rejestrów poborowych z XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1, s. 184–189.
• Guldon Z. (1966), Uwagi w sprawie przydatności badawczej rejestrów poborowych z XVI wieku, „Zapiski Historyczne” 31, z. 1, s. 73–80.
• Guzowski P. (2008), Chłopi i pieniądze na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, Kraków.
• Guzowski P., Łopatecki K., Poniat R. (2022), Rewolucja militarna jako czynnik modernizacyjny skarbowości w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim – przykład wojny inflanckiej (1557–1570), ”Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 83, s. 99–149.
• Isenmann E. (1995), Medieval and Renaissance Theories of Finance, in: Economic Systems and State Finance, red. R. Bonney, Clarendon Press, s. 40–85.
• Izydorczyk-Kamler A. (1990), Praca najemna na wsi małopolskiej w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 97, s. 3–31.
• Januszek-Sieradzka A. (2012), „Potrzeba moskiewska” na sejmach koronnych w latach 60. XVI stulecia, „Teki Komisji Historycznej”, s. 7–31.
• Kalinowski E. (2016), Aktywność polityczna szlachty podlaskiej podczas pierwszego bezkrólewia, „Kwartalnik Historyczny” 123, s. 247–278.
• Kalinowski E. (2018), Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI–XVII wieku, Warszawa.
• Kamler A. (2005), Chłopi jako pracownicy najemni na wsi małopolskiej w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa.
• Kiaupienė J. (2008), Państwo i społeczeństwo litewskie od czasów Witolda do unii lubelskiej, w: Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, tłum. P. Grablunas, J. Niewulis-Grablunas, J. Prusinowska, R. Witkowski, Warszawa, s. 156–196.
• Kempa T. (2001), Magnateria ruska wobec unii lubelskiej (1569), „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, nr 16, s. 5–25.
• Kuklo C. (2009), Demografia Rzeczpospolitej przedrozbiorowej, Warszawa.
• Laszuk A. (1989), Duża i średnia prywatna własność ziemska na Podlasiu w II połowie XVII w., „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku” 1, s. 41–55.
• Laszuk A. (1993), Rejestry podatkowe z XVI–XVIII w. jako źródło do badań osadniczych i demograficznych województwa podlaskiego, „Archeion” 92, s. 49–61.
• Laszuk A. (1998), Zaścianki i królewszczyzny. Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa.
• Laszuk A. (1999), Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII w., Warszawa.
• Lepszy K. (1959), Walka sejmowa o konfederację warszawską w roku 1587, "Odrodzenie i Reformacja w Polsce" 4, s. 113–135.
• Lesmaitis G. (2013), Wojsko zaciężne w Wielkim Księstwie Litewskim w końcu XV–drugiej połowie XVI wieku, Warszawa.
• Lesmaitis G. (2018), Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego: pojęcie, prawo, mechanizmy (lata 1520–1567), w: Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524–1566), wstęp i oprac. G. Lesmaitis, tłum. B. Piasecka, red. K. Łopatecki, Białystok, s. XI–XXVI.
• Liedke M. (2010), Z badań nad prokreacją magnaterii Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski” 29, s. 7–28.
• Liedke M. (2012), Śmierć magnata, czyli co liczby mogą powiedzieć o konsekwencji śmierci mężczyzny w rodzinie magnackiej w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 60, nr 2, s. 271–282.
• Liedke M. (2016), Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII wieku. Studium demograficzno-społeczne, Białystok.
• Liedke M. (2019), Rodzina magnacka, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XIX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok, s. 173–218.
• Łowmiański H. (1983), Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań.
• Łowmiański H. (1998), Zaludnienie państwa litewskiego w wieku XVI. Zaludnienie w roku 1528, Poznań.
• Ochmański J. (1964), Struktura feudalnej własności ziemskiej na Podlasiu w drugiej połowie XVI w., „Acta Baltico-Slavica” 1, s. 157–164.
• Ochmański J. (1986), Reforma włóczna na Litwie i Białorusi w XVI wieku, w: J. Ochmański, Dawna Litwa. Studia Historyczne, Olsztyn, s. 158–174.
• Opaliński E. (1985), Elekcje wazowskie w Polsce. Stosunek szlachty do instytucji okresu bezkrólewia, „Kwartalnik Historyczny” 92, s. 533–547.
• Pirożyński J. (1972), Sejm warszawski roku 1570, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 36, s. 5–71.
• Plewczyński M. (1991), Szlachta podlaska w wojsku polskim za ostatnich Jagiellonów, „Studia Podlaskie” 3, s. 5–26.
• Polaszewski L. (1976), Własność feudalna w województwie kaliskim w XVI wieku, Poznań.
• Radaman A. (2006), Uchwała sejmikowa powiatu nowogródzkiego z 1568 r. a system finansowania posłów sejmowych Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Litwa w epoce Wazów. Prace ofiarowane H. Wisnerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Kriegseisen, A. Rachuba, Warszawa.
• Romaniuk Z. (1997), Konflikt plebana brańskiego z mieszczanami w drugiej ćwierci XVI wieku, „Studia Podlaskie” 7, s. 89–96.
• Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku, Spisy (1994), oprac. E. Dubas-Urwanowicz, W. Jarmolik, M. Kulecki, J. Urbanowicz, w: Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku, Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. 8: Podlasie, Kórnik.
• Wyczański A. (1977), Uwarstwienie społeczne w Polsce XVI wieku. Studia, Wrocław.
• Zakrzewski A.B. (2013), Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo – ustrój – społeczeństwo, Warszawa.
• Źródła Dziejowe 12–24 (1883–1915), oprac. A. Pawiński, A. Jabłonowski, I.T. Baranowski, J.F. Jakubowski, J. Kordzikowski, Warszawa.
• Бохан Ю. (2008), Вайсковая справа ў Вялікім княстве Літоўскім у другой палове XIV – канцы XVI ст., Мінск.
• Доўнар-Запольскі М. (1901), Государственное хозяйство великого княжества Литовского при Ягеллонах, 1, Киев.
• Янушкевіч A. (2007), Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558–1570 гг. манаграфія, Мінск.

Identifiers

DOI

10.15290/sp.2022.30.02

Biblioteka Nauki

31343386