Działalność Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Ziemi Bielskiej w świetle zachowanej dokumentacji (1790–1792)

• Authors: Zbigniew Romaniuk

Title variants

EN

The actions of the Civil Miliatary Order Commission of the Bielsk Land from the perspective of the preserved documentation (1790–1792)

Abstracts

EN

The article analyzes the establishment, activity and liquidation of the Civil-Military Order Commission of the Bielsk Land in Podlasie, which existed in the years 1790–1792. The fragmentarily preserved research material does not allow to show the complete image of the activity of this collegial institution, established by the act of the parliament in December 1789. The Civil-Military Order Commission carried out the state’s instructions, covering all residents regardless of social origin and wealth. Its creation is the result of the efforts of some decision-makers to strengthen the country. The annex contains alist of commissioners.

PL

Artykuł analizuje powołanie, organizację, działalność i likwidację Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Ziemi Bielskiej na Podlasiu, funkcjonującej w latach 1790–1792. Fragmentarycznie zachowany materiał badawczy nie pozwala na ukazanie pełnego obrazu pracy tej kolegialnej instytucji, powołanej mocą uchwały sejmowej z grudnia 1789 r. Komisja Porządkowa realizowała polecenia władz państwa w terenie, obejmując wszystkich mieszkańców bez względu na pochodzenie społeczne i zamożność. Jej powstanie to efekt dążeń części decydentów do wzmocnienia kraju. Aneks zawiera spis komisarzy.

Keywords

EN

Civil-Military Order Commisson; Bielsk Land; Podlasie; Tykocin

PL

Komisja Porządkowa Cywilno-Wojskowa; ziemia bielska; Podlasie; Tykocin

• Publisher: Uniwersytet w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Podlaskie
• Year: 2022
• Volume: 30
• Pages: 71-99

Dates

published

2022

Contributors

author

Zbigniew Romaniuk

• https://orcid.org/0000000214141205

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Branickich z Białegostoku, sygn. 57.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Królestwa Polskiego, sygn. AKP 81/1, 88/XVII, 174, 209.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Kapicjana, pudło 31.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Sejmu Czteroletniego, sygn. 13.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór Anny z Potockich Ksawerowej Branickiej, seria 2, sygn. 390.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Zygmunta Glogera, sygn. 648, 650.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, rkps 886, s. 435–451; rkps 731, s. 81–86; sygn. 18060 III.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn.13303/III.
• Lietuvos valstybės istorijos archyvas, sygn. F39–2, SA 11630, F 604–13–26.
• Muzeum Narodowe w Warszawie, Gabinet Monet i Medali, sygn. 68470 MNW, 68471 MNW.
• Vilniaus universiteto bibliotekos, F5–A29–5189, F5–A29–5181.
• Bujakowski Z. (1914), Szkółki parafialne w ziemi bielskiej, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” t. 5, s. 202–230.
• Dziennik podróży do Wilna odbytej w 1786 r. przez szambelanową Byszewską (1878), „Kronika Rodzinna” nr 19, s. 591–592.
• „Dziennik Rządowo–Ekonomiczno Handlowy” 1790.
• „Gazeta Narodowa i Obca” 1791–1792.
• Kitowicz J. (1845), Pamiętniki księdza J. Kitowicza do panowania Stanisława Poniatowskiego z manuskryptu dotąd drukiem nieogłoszonego, t. I, Poznań.
• Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego (1955–1969), oprac. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, t. I–VI, Wrocław.
• Na schyłku dni Rzeczypospolitej. Kartki z pamiętnika Michała Starzeńskiego (1757–1795) (1914), wyd. H. Mościcki, Warszawa.
• „Pamiętnik Historyczno-Polityczno Ekonomiczny” 1790–1792.
• Romaniuk Z. (2015), „Śmierć albo życie wolne”. Powstanie kościuszkowskie na ziemi bielskiej, Bielsk Podlaski (protokoły Komisji Porządkowej Ziemi Bielskiej z 1794 r.).
• Spisy spowiadających się w parafii Poświętne 1786–1795 (2018), red. J. Dobrzyński, Twardy Róg.
• Volumina legum, t. 9 (1782–1792) (1889), Kraków.
• Volumina legum, t. 10 (1952), wyd. Z. Kaczmarczyk i inni, Poznań.
• Bańkowski P. (1975), Instrukcja kancelaryjno-archiwalna dla Komisji Porządkowych Cywilno-Wojskowych z lat 1790–1792. Głos zza grobu dla archiwistów, „Archeion” t. 62, s. 53–68.
• Bauer K. (1981), Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, Warszawa.
• Glabisz G. (2022), Sejmiki Wielkopolski w latach 1764–1793, Poznań.
• Gordziejew J. (2010), Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie Sejmu Czteroletniego (1789–1792), Kraków.
• Gordziejew J. (2017), Wokół genezy administracji lokalnej w Wielkim Księstwie Litewskim: uwagi i propozycje, „Rocznik Lituanistyczny”, t. 3, s. 183–222.
• Guldon Z., Stępkowski L. (1986), Spis ludności żydowskiej z 1790 roku, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, nr 3–4, s. 123–130.
• Guldon Z. (1989), Ludność żydowska w miastach województwa podlaskiego w końcu XVIII wieku, „Studia Podlaskie” t. 2, s. 48–55.
• Guzowski P. (2019), Rodzina szlachecka w Polsce przedrozbiorowej. Studium demograficzne, Białystok.
• Jakimowicz K. (2019), Komisja Porządkowa Cywilno-Wojskowa Ziemi Lubelskiej i Powiatu Urzędowskiego jako instytucja administracyjno-samorządowa, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XVI, nr 3, s. 151–167.
• Jędrzejewski P. (2013), Akta komisji porządkowych cywilno-wojskowych (1790–1794), „Krakowski Rocznik Archiwalny” t. 19, s. 127–157.
• Kalinka W. (1895), Sejm Czteroletni, t. I, cz. 1 i 2, Kraków.
• Kalinowski E. (2015), Historia obszaru gminy Wysokie Mazowieckie, Wysokie Mazowieckie.
• Kaźmierczyk E. (2016), Spisy Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Województwa Krakowskiego jako źródło do badań demograficznych – przykład powiatu proszowickiego, „Przeszłość Demograficzna Polski” t. 18, nr 2, s. 73–101.
• Kochański A. (2010), 526 lat dziejów miasta Tykocina na tle historii Polski, Białystok.
• Korzon T. (1882), Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe wojewódzkie i powiatowe w latach 1790–1792, „Ateneum” t. I, z. 3, s. 427–455.
• Kuklo C. (2009), Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa.
• Leśnodorski B. (1951), Dzieło Sejmu Czteroletniego 1788–1792. Studium historyczno-prawne, Wrocław.
• Łosowski J. (2015), Akta komisji porządkowych cywilno-wojskowych, w: Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa, s. 323–329.
• Malec J. (2008), Polska myśl administracyjna XVIII wieku, Kraków.
• Maroszek J. (2013), Dzieje województwa podlaskiego do 1795 r., Białystok.
• Mizia T. (1963), Komisje porządkowe cywilno-wojskowe a szkolnictwo parafialne w okresie Sejmu Czteroletniego, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” t. 6, s. 40–92.
• Romaniuk Z. (2013), Boćki na Podlasiu. Monografia historyczna, Boćki.
• Romaniuk Z. (2021), Brańsk. Dzieje miasta, t. 1, Brańsk.
• Romaniuk Z. (2022), Targowiczanie na ziemi bielskiej (1792–1793), „Bielski Almanach Historyczny”, s. 11–25.
• Rostworowski E. (1966), Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja, Warszawa.
• Rybarski R. (1937), Skarbowość Polska w dobie rozbiorów, Kraków.
• Sobolowa B. (1973), Wielkopolskie Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe a szkolnictwo parafialne, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” t. 16, s. 7–21.
• Srogosz T. (1993), Problemy sanitarno-zdrowotne w działalności administracji Rzeczypospolitej w okresie stanisławowskim, Łódź.
• Szaj W. (1976), Organizacja i działalność administracyjna wielkopolskich Komisji Porządkowych Cywilno-Wojskowych (1789–1792), „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza” t. 12, z. 1, s. 85–102.
• Wielebska Z. (1987), Krakowska Komisja Porządkowa Cywilno-Wojskowa (1789–1794), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” (Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie), Prace Historyczne, t. 12, s 187–197.
• Wierzbowski T. (1921), Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773–1794, Kraków.
• Zahorski A. (1959), Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.15290/sp.2022.30.04

Biblioteka Nauki

31343811