Galician scholars: Marian Raciborski and Jan Gwalbert Pawlikowski as the precursors of Polish ecological thought

• Authors: Leszek Gawor

Title variants

PL

Galicyjscy uczeni: Marian Raciborski i Jan Gwalbert Pawlikowski jako prekursorzy polskiej myśli ekologicznej

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia dwie idee związane z ochroną przyrody sformułowane przez galicyjskich (polskich) przyrodników. Są to: pochodzący z początku XX stulecia pierwszy na ziemiach polskich program ochrony natury M. Raciborskiego oraz, powstały nieco później, oparty na aksjologicznych podstawach, oryginalny manifest ekologiczny J.G. Pawlikowskiego. Koncepcje te, w chwili powstania, miały charakter zdecydowanie nowatorski, i to nie tylko w skali myśli polskiej. Do dnia dzisiejszego nie straciły one na znaczeniu. Stanowią trwały fundament współczesnej refleksji nad znaczeniem środowiska naturalnego dla ludzkiej egzystencji.

EN

This article presents two ideas related to nature conservation formulated by Galician (Polish) naturalists, namely M. Raciborski’s programme for the protection of nature, the first in the Polish lands, dating from the beginning of the 20th century, and J.G. Pawlikowski’s original ecological manifesto, developed slightly later, based on axiological foundations. These concepts, at the time of their creation, were extremely innovative, not only in the context of Polish thought. They have not lost their significance to this day. They constitute a solid foundation for contemporary reflection on the significance of the natural environment for human existence.

Keywords

EN

Jan Gwalbert Pawlikowski; Marian Raciborski; ecological thought; environment; nature conservation

PL

Jan Gwalbert Pawlikowski; Marian Raciborski; myśl ekologiczna; środowisko naturalne; ochrona przyrody

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2022
• Issue: 8: "Filozofia w Galicji III"
• Pages: 87-98

Dates

published

2022

Contributors

author

Leszek Gawor

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000266186202

References

• Dom pod Jedłami i jego twórca. Studia i wspomnienia, ed. W.A. Wójcik, Wyd. Znak, Kraków 1997.
• Ekologizm, accessed on: www.encyklopedia.pwn.pl [dostęp 10.03.2018].
• Gawor L., Ekoszkice, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2017.
• Gawor L., Narodziny idei zrównoważonego rozwoju [w:] Szkice o cywilizacji, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
• Lenkowa A., Ochrona przyrody na świecie; Ochrona przyrody w Polsce [w:] Człowiek przeciw sobie?, ed. A. Lenkowa, PAX, Warszawa 1986.
• Łapiński J., Abdurakhmanov G., Rozwój myśli ekologicznej w Polsce i w Rosji – wybrane aspekty, EkoKul, Lublin 2005.
• Marian Raciborski: Studia nad życiem i twórczością naukową, ed. J. Kornas, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1986.
• Michajłow W., Uwagi na temat nauki o ochronie przyrody jej podstaw teoretycznych i założeń metodologicznych, „Kosmos” 1958, R. VII, nr 5, s. 533–536.
• Okraska R., Rycerz przyrody, wstęp do: J.G. Pawlikowski, Kultura a natura i inne manifesty ekologiczne, Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom” i Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź 2010.
• Pawlikowski J.G., Kultura a natura i inne manifesty ekologiczne, Wyd. Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom” oraz Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź 2010.
• Pawlikowski J.G., Kultura i natura, „Lamus” 1913, R. IV; as a separately published “print”: published by the Tatra Protection Section of the Tatra Society, H. Altenberg i E. Wende Publishing House, Lwów–Warszawa 1913.
• Pawlikowski J.G., O lice ziemi. Wybór pism J.G. Pawlikowskiego, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Lwów 1938.
• Pawlikowski J.G., Tatry parkiem narodowym and W obronie idei parku narodowego. Sprawa kolejki na Kasprowy Wierch [in:] J.G. Pawlikowski, Kultura a natura i inne manifesty ekologiczne, Wyd. Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom” oraz Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź 2010.
• Pawłowski A., Rozwój zrównoważony – idea, filozofia, praktyka, Lublin 2008.
• Piątek Z., Ekofilozofia w dorobku polskiej myśli filozoficznej [w:] Ekofilozofia, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
• Raciborski M., Ochrony godne drzewa i zbiorowiska roślin, „Kosmos” 1900, nr 3–4.
• Raciborski M., Zabytki przyrody, „Ateneum Polskie” 1908, Lwów, vol. I, January–March, s. 38–47.
• Raciborski M., Sawicki L., Badanie i ochrona zabytków przyrody: poradnik pracy dla działaczy kulturalnych, Wyd. Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza w Krakowie, Kraków 1914.
• Sebesta A., Wątki aksjologiczne i ekofilozoficzne w twórczości Jana Gwalberta Pawlikowskiego [w:] Idee i eksplikacje, ed. W. Jaworski, Wyd. Abrys, Kraków 2001.
• Szafer W., Wstęp do: M. Raciborski, Zabytki przyrody, przedruk z oryginału z r. 1908, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Kraków 1947.
• Szafer W., Dzieje ochrony przyrody w Polsce i innych krajach [w:] Ochrona przyrodniczego środowiska człowieka, ed. W. Szafer, W. Michajłow, PWN, Warszawa 1973.
• Sztumski W., Człowiek wobec środowiska. Propedeutyka sozofilozofii, Częstochowa 2012.
• Wodziczko A., Ochrona przyrody – nowa gałąź wiedzy, „Ochrona Przyrody” 1933, R. 12, s. 88–96.
• Zięba S., Historia myśli ekologicznej, Lublin 2004.

Identifiers

DOI

10.15584/galisim.2022.8.7

Biblioteka Nauki

2233271