Wybrane relikwiarze ze Świętych Schodów („Scala Santa”) w krypcie pod kościołem Ojców Pijarów w Krakowie

• Authors: Mariola Marszałek , Adam Gaweł , Karolina Pachuta , Eliza Buszko

Title variants

EN

Selected reliquaries from the Holy Stairs (“Scala Santa”) in the crypt under the Piarist church in Cracow

Abstracts

EN

In the years 2017–2020, comprehensive conservation and construction works were carried out within the crypt, basement and monastery of the Piarist church in Kraków. Numerous sensational findings were made during their course, including the discovery of 59 reliquaries in the mysterious stairs in the crypt's chancel. As the conservation and research work progressed, it became clear that the crypt beneath the church was originally the Chapel of the Holy Stairs, a unique historical object on the world scale. Conservators excavated and conserved the reliquaries, and three of them underwent detailed examination. A reliquary containing a transparent cross with a particles of the True Cross and two opaque objects, a blue bead and a black bead, were selected. The objects were analysed by non-destructive and non-invasive methods. It was found that the reliquary cross is made of rock crystal, the beads are made of glass. The possible origin of the objects and the date of their manufacture were also discussed.

PL

W latach 2017–2020 w obrębie krypty, piwnic oraz klasztoru Ojców Pijarów w Krakowie przeprowadzono kompleksowe prace konserwatorsko-budowlane. W czasie ich trwania dokonano wielu sensacyjnych odkryć, między innymi w tajemniczych schodach w prezbiterium krypty odnaleziono 59 relikwiarzy. W miarę postępu prac konserwatorskich i badawczych stało się jasne, że krypta pod kościołem oryginalnie stanowiła kaplicę Świętych Schodów, jeden z niewielu tego typu zabytków na świecie. Konserwatorzy wydobyli i zakonserwowali relikwiarze, a trzy z nich poddali zostały specjalistycznym badaniom. Wybrano relikwiarz zawierający przezroczysty krzyż z cząstką Krzyża Świętego oraz dwa nieprzezroczyste obiekty: niebieski koralik i czarny paciorek. Obiekty zostały przeanalizowane metodami nieniszczącymi i nieinwazyjnymi. Stwierdzono, że krzyż relikwiarzowy jest wykonany z kryształu górskiego, koraliki wykonane są ze szkła. W miarę możliwości omówiono również pochodzenie obiektów oraz czas ich powstania.

Keywords

EN

Piarist Church; Cracow; Holy Stairs; reliquary cross with a particles of the True Cross; glass beads

PL

kościół Pijarów w Krakowie; krzyż relikwiarzowy z cząstką Krzyża Świętego; Święte Schody; szklane koraliki

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Analecta Cracoviensia
• Year: 2022
• Volume: 54
• Pages: 149-176

Dates

published

2022

Contributors

author

Mariola Marszałek

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

• https://orcid.org/0000000160620322

author

Adam Gaweł

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

• https://orcid.org/0000000231582045

author

Karolina Pachuta

• Firma Konserwatorska Piotr Białko w Krakowie

• https://orcid.org/0000000209411573

author

Eliza Buszko

• Firma Konserwatorska Piotr Białko w Krakowie

• https://orcid.org/0000000248386219

References

• Barszcz M., Rzepecka-Woźniak E., Woźniak K., Sprawozdanie z oględzin relikwiarzy pod kątem obecności tkanki kostnej, Kraków 2020, w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020, Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77942, t. 2, Kraków 2021.
• Bochnak A., Samek J., Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 3: Kościoły i klasztory Śródmieścia, Warszawa 1978.
• Buszko E., Historia kościoła i klasztoru oo. pijarów ze szczególnym uwzględnieniem krypty i zachodniego skrzydła konwentu, w: Dokumentacja historyczno-badawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2019 w obrębie kolegium i dolnego kościoła, red. E. Buszko, M. Rolewicz, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, t. 1, Kraków 2020.
• Buszko E., Rolewicz M., Zespół klasztorny oo. pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie. Dokumentacja prac konserwatorskich przeprowadzonych w latach 2017–2019 przy barokowych malowidłach ściennych w dawnej kaplicy Świętych Schodów w krypcie kościoła pw. Przemienienia Pańskiego, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, t. 1–2, Kraków 2020.
• Cagno S., Favaretto L., Mendera M., Izmer A., Vanhaecke F., Janssens K., Evidence of early medieval soda ash glass in the archaeological site of San Genesio (Tuscany), „Journal of Archaeological Science” 39 (2012), s. 1540–1552, https://doi.org/10.1016/j.jas.2011.12.031.
• Cempla-Dziadoń E., Program prac konserwatorskich dla wystroju malarskiego w kościele dolnym – krypcie kościoła pw. Przemienienia Pańskiego oo. Pijarów w Krakowie, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 57573, Kraków 2013.
• Colomban P., Rocks as blue, green and black pigments/dyes of glazed pottery and enameled glass artefacts – A review, „European Journal of Mineralogy” 25 (2014), s. 863–879, https://doi.org/10.1127/0935-1221/2013/0025-2305.
• Colomban P., The destructive/non-destructive identification of enameled pottery, glass artifacts and associated pigments – A brief overview, „Arts” 2 (2013), s. 77–110, https://doi.org/10.3390/arts2030077.
• Costa M., Barrulas P., Dias L., da Conceiçao Lopes M., Barreira J., Clist B., Karklins K., da Piedade de Jesush M., da Silva Domingos S., Vandenabeele P., Mirao J., Multi analytical approach to the study of the European glass beads found in the tombs of Kulumbimbi (Mbanza Kongo, Angola), „Microchemical Journal” 149 (2019), s. 1–13, https://doi.org/10.1016/j.microc.2019.103990.
• Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020. Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77941–77943, t. 1–3, Kraków 2021.
• Drewnik M., Analiza materiału pod kątem gleboznawczym na podstawie próbek pobranych z relikwiarzy ze stopni prawego biegu Świętych Schodów w krypcie kościoła Pijarów w Krakowie, Kraków 2020, w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020. Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77942, t. 2, Kraków 2021.
• Gerevini S., Christus crystallus. Rock Crystal, Theology and Materiality in the Medieval West, w: Matter of Faith: An Interdisciplinary Study of Relics and Relic Veneration in the Medieval Period, eds. J. Robinson, L. de Beer, A. Harnden, London 2014, s. 92–99.
• Góral A., Sensacyjne odkrycie w Kolegiacie. Drzewo z Krzyża Chrystusowego to autentyk!, https://tkn24.pl/sensacyjne-odkrycie-w-kolegiacie-drzewo-z-krzyza-chrystusowego-to-autentyk-wideo/ (10.08.2021).
• Gratuze B., Provenance Analysis of Glass Artefacts, w: Modern Methods for Analysing Archaeological and Historical Glass, ed. K. Janssens, Hoboken 2013, s. 311–343.
• Greiner-Wronowa E., The Archaeometry of Historical Glass, Kraków 2017.
• Gubarzewski K., Notatki dotyczące kościoła i klasztoru xx. Pijarów w Krakowie (od roku 1858), w: Odbudowa Polskiej Prowincji Pijarów. Działalność wychowawczo-edukacyjna zakonu w latach 1873–1918, red. M. Ausz, Lublin 2013, s. 228–234.
• Horsch N., Ad astra gradus. Scala Sancta und Sancta Sanctorum in Rom unter Sixtus V. (1585–1590), Monachium 2014.
• Hryszko B., Zeuxis Moravici. Przyczynek do badań nad twórczością Franciszka Ecksteina na Śląsku Opawskim, w Krakowie i we Lwowie, w: Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, red. A. Betlej, K. Brzezina-Scheuerer, P. Oszczanowski, Wrocław 2011, s. 341–347.
• Introduzione, w: Congregazione delle Cause Dei Santi, Istruzione su Le reliquie nella Chiesa: autenticita e conservazione, Roma 2017, https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/csaints/documents/rc_con_csaints_doc_20171208_istruzione--reliquie_it.html (10.08.2021).
• Klein H. A., Eastern Objects and Western Desires: Relics and Reliquaries between Byzantium and the West, „Dumbart. Oaks Papers” 58 (2004), s. 283–314.
• Kogut M., Święte Schody w Sośnicy, Wrocław 2010.
• Koleini F., Colomban P., Pikirayi I., Prinsloo L. C., Glass Beads, Markers of Ancient Trade in Sub-Saharan Africa: Methodology, State of the Art and Perspective’s, „Heritage” 2 (2019), s. 2343–2369, https://doi.org/10.3390/heritage2030144.
• Marecki J., Rotter L., Relikwie. Historia, cuda, kult. Leksykon, Kraków 2012.
• Marszałek M., Gaweł A., Pachuta K., Buszko E., Archaeometric Analysis of the Objects from the Scala Santa (Holy Stairs) in the Crypt under the Piarist Church in Cracow (Poland), „Minerals” 11 (2021), https://doi.org/10.3390/min11111179.
• Mączyński J., Pamiątka z Krakowa: Opis tego miasta i jego okolic. Z rycinami i planami, Kraków 1845.
• McEwan B. G., Davidson M. W., Mitchem J. M., A Quartz Crystal Cross from Mission San Luis, Florida, „Journal of Archaeological Science” 24 (1997), s. 529–536.
• Mimoso J. M., Origin, early history and technology of the blue pigment in azulejos, w: Proceedings of the GlazeArch 2015 International Conference Glazed Ceramics in Architectural Heritage, Lisbon, Portugal, 2–3 July 2015, s. 357–375, http://azulejos.lnec.pt/AzuRe/links/07%20Origin_of_blue_pigment.pdf.
• Moretti C., Hreglich S., Raw materials, recipes and procedures used for glass making, w: Modern Methods for Analysing Archaeological and Historical Glass, ed. K. Janssens, Hoboken 2013, s. 23–47.
• Pacak A., Analiza próbek tkaniny pobranych z relikwiarzy ze Świętych Schodów z krypty oo. Pijarów w Krakowie, Kraków 2020, w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020, Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77942, t. 2, Kraków 2021.
• Pallottini E., The Epigraphic Presence on the Borghorst Cross (c. 1050), w: Sacred Scripture/Sacred Space, eds. T. Frese, W. E. Keil, K. Krüger, Berlin–Boston 2019, s. 63–84.
• Pankiewicz A., Siemianowska S., Sadowski K., Wczesnośredniowieczna biżuteria szklana z głównych ośrodków grodowych Śląska (Wrocław, Opole, Niemcza), Wrocław 2017 (In pago Silensi. Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne, 3), https://doi.org/10.23734/22/17.003.
• Perego E., Magic and Ritual in Iron Age Veneto, Italy, „Papers from the Institute of Archaeology” 20 (2010), s. 67–96, https://doi.org/10.5334/pia.342.
• Pruszcz P. H., Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, Kraków 1745.
• Ptak J., Krypta oraz klasztor OO. Pijarów w Krakowie. Elementy relikwiarzy ze Świętych Schodów, Kraków 2018, w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020. Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77942, t. 2, Kraków 2021.
• Razzall S., Reliquary: A box for a relic, w: Boxes: A Field Guide, eds. S. Bauer, M. Schlünder, M. Rentetzi, J. Kismet Bell, E. Brownell, U. Mechler, Manchester 2020, s. 597–606, https://doi.org/10.28938/9781912729012.
• Resignatio Rectoratus Domus Cracoviensi facta per Patrem Stephanum a S[anct]o Adalberto finitis annis duodecim sui Offocii in manus R. Patris Bernardi a S. Antonio Rectoris designati Anno Domini 1733 die 1ma mensis Octobris, rękopis Biblioteki Narodowej w Warszawie, nr B.O.Z. 1160, Warszawa 1733.
• Resignatio Rectoratus Domus Cracoviensi. Resignatio Fulgencjusza Guttetera 1759 16.VI, rękopis Biblioteki Narodowej w Warszawie, nr B.O.Z. 1160, Warszawa 1759.
• Rogóż M. G., Badanie pigmentów i spoiw próbek pobranych z elementów relikwiarzy ze Świętych Schodów z krypty i klasztoru oo. Pijarów w Krakowie, Kraków 2018 r., w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020. Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77941, t. 1, Kraków 2021.
• Sachanbiński M., Girulski R., Bobak D., Łydżba-Kopczyńska B., Prehistoric rock crystal artefacts from Lower Silesia (Poland), „Journal of Raman Spectroscopy” 39 (2008), s. 1012–1017, https://10.1002/jrs.1988.
• Scala sancta seu modus succinctus devote absolvendi mystica graduum, Cracoviae 1740.
• Słotwiński A. ks., [pismo do redakcji], „Czas” 23.02.1888, s. 3.
• Stern W. B., Gerber Y., Potassium-Calcium Glass: New data and experiments, „Archaeometry” 46 (2004), s. 137–156, https://doi.org/10.1111/j.1475-4754.2004.00149.x.
• Szczepkowska-Naliwajek K., Relikwiarze średniowiecznej Europy od IV do początku XVI wieku: geneza, treści, styl i techniki wykonania, Warszawa 1996.
• Szmerek A., Dziewiętnastowieczne inwentarze majątkowe jako źródło do poznania dziejów krypty w kościele Przemienienia Pańskiego oo. Pijarów w Krakowie, „Archiva Ecclesiastica” 11 (2018), s. 99–116.
• Teteriatnikov N., The True Cross Flanked by Constantine and Helena. A Study in the Light of the Post-Iconoclastic Re-evaluation of the Cross, „Deltion tes christianikes archaiologikes hetaireias” 18 (1995), s. 169–188.
• Węgrzyn M., Opinia ekspercka w zakresie szczątków roślinnych z relikwiarzy ze stopni prawego biegu Świętych Schodów w krypcie kościoła Pijarów w Krakowie, Kraków 2020, w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020. Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77942, t. 2, Kraków 2021.
• Winiarczyk M., Badania zachowanych fragmentów papieru pochodzących z barokowych relikwiarzy ze stopni prawego biegu Świętych Schodów w krypcie kościoła Pijarów w Krakowie, Kraków 2020, w: Dokumentacja powykonawcza prac przeprowadzonych w latach 2017–2020. Prace konserwatorskie przy wybranych elementach wystroju i wyposażenia dolnego kościoła oraz wykonanie sygnalizacji alarmu pożarowego kościoła, Zespół klasztorny OO. Pijarów przy ul. Pijarskiej 2 w Krakowie, red. H. Koziana-Białko, K. Pachuta, Zbiory Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Krakowa, nr inw. 77942, t. 2, Kraków 2021.
• Wyczawski H. E., Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
• Wyrobisz A., Szkło w Polsce od XIV do XVII w., Wrocław–Warszawa–Kraków 1968, s. 165–166.
• Zagórowski O., Architekt Kacper Bażanka ok. 1680–1726, „Biuletyn Historii Sztuki” 18 (1956), s. 84–122.

Identifiers

DOI

10.15633/acr.5406

Biblioteka Nauki

30148796