Źródła i rozwój instytucji domniemanej śmierci współmałżonka w prawie kanonicznym do XV wieku

• Authors: Mateusz Sajkowski

Title variants

EN

The sources and development of the institution of the presumed death of a spouse in canon law until 15th century

Abstracts

EN

It is the objective of this paper to investigate the origins, and the subsequent evolution, of the institution of the presumed death of a spouse in canon law, which, in the currently-existing legal framework of the Church, is regulated in Canon 1707 of the Code of John Paul II. The very reason why the regulations in question were adopted at all was the challenges of real life, addressed first by Roman law, and next by (being at that time in statu nascendi) doctrine, expressed in the texts written by the Fathers of the Church, in synodal decrees, and in the pastoral letters of Leo I, and also of Innocent I. The method of addressing these challenges (by Christianity) was adjusting the output of ancient lawyers to the teaching on marriage. The first thousand years of the Church was the period when the attention of ecclesiastical authorities was attracted by the problem in question, and also when, gradually, the doctrinal foundations, and that means precise regulations, which determined the permanent differences between the ecclesiastical and secular perception of the presumption of death, were developed. The Middle Ages, in turn, were the time when a plenitude of the decretals of the Bishops of Rome relevant to the matter in question were issued; in particular, these included Perlatum est of Alexander III, Dominus of Lucius III and In praesentia of Clemens III, all of which finally ensured this discipline in de morte praesumpta cases. It is impossible to fail to take under consideration an important role played by the canon lawyers of the Middle Ages because their comments significantly contributed to determining the procedural rules and methods of proving applied so that a judge could stay assured that no reasonable doubts (about the fate of a person being presumed death) had remained unaddressed.

PL

Celem niniejszego artykułu jest odtworzenie genezy i sukcesywnej ewolucji instytucji domniemanej śmierci współmałżonka w prawie kanonicznym, która w obecnym porządku prawnym Kościoła unormowana jest w kan. 1707 kodeksu Jana Pawła II. U zarania tych regulacji znalazły się nade wszystko wyzwania stawiane przez życie, na które próbowało odpowiedzieć najpierw prawo rzymskie, a następnie rodząca się doktryna – w piśmiennictwie ojców Kościoła, orzeczeniach synodalnych i za pośrednictwem listów papieskich Leona I oraz Innocentego I – poprzez dostosowanie zdobyczy antycznych jurystów do chrześcijańskiej nauki o małżeństwie. Pierwsze millenium Kościoła to dostrzeżenie problemu przez władzę kościelną, a także stopniowe klarowanie się fundamentu doktrynalnego, czyli wskazań materialnych, które trwale rozróżniły eklezjalne i świeckie postrzeganie kwestii uznania za zmarłego. Średniowiecze z kolei obfitowało w dekretały biskupów rzymskich – mowa zwłaszcza o Perlatum est Aleksandra III, Dominus Lucjusza III i In praesentia Klemensa III, które ostatecznie utwierdziły tę dyscyplinę w sprawach de morte praesumpta. Nie można również pominąć doniosłej roli kanonistów wieków średnich, gdyż ich komentarze wydatnie przyczyniły się do ustalenia reguł proceduralnych oraz sposobów dowodzenia, służących temu, aby sędzia osiągnął pewność moralną.

Keywords

EN

presumed death of a spouse; missing spouse; can. 1707; history of canon law

PL

domniemana śmierć współmałżonka; historia prawa kanonicznego; kan. 1707; zaginiony współmałżonek

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Analecta Cracoviensia
• Year: 2022
• Volume: 54
• Pages: 229-253

Dates

published

2022

Contributors

author

Mateusz Sajkowski

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• https://orcid.org/0000000189152729

References

• Alexander III, Idem Episcopo et Archidiacono Vincentino, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. L. Richteri, Ae. Friedberg, Graz 1959, IX.4.17.8, kol. 712–713.
• Ambroży, Hexaemeron, tłum. W. Szołdrski, Warszawa 1969.
• Augustyn, Cudzołożne małżeństwa, w: Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, red. A. Eckmann, Lublin 2003, s. 223–297.
• Bandinelli R., Summa Magistri Rolandi, ed. F. Thaner, Innsbruck 1874.
• Baron A., Pietras H., Wprowadzenie, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. XV–XX (Synody i Kolekcje Praw, 5).
• Bazyli Wielki, List 199, w: Listy, tłum. W. Krzyżaniak, Warszawa 1972, s. 202–212.
• Brundage J., The Crusader’s Wife Revisited, „Studia Gratiana” 14 (1967), s. 242–251.
• Bucci A., La Praesumptio Mortis en el Decretum Gratiani, „Utopía y Praxis Latinoamericana” 19 (2014) nr 67, s. 71–89.
• Bucci A., La Praesumptio mortis nel diritto canonico: l’eredita della decretalistica e la codificazione, „Diritti Fondamentali” 5 (2016) nr 1, s. 1–23, http://dirittifondamentali.it/wp-content/uploads/2019/04/1_2016-bucci_la-praesumptio-mortis-nel-diritto-canonico.pdf (29.08.2022).
• Burchardus Vormatiensis, Decretorum libri viginti, w: Saeculum XI Burchardi […] opera omnia, tomus unicus, ed. J.-P. Migne, Lutetiae Parisiorum 1853, kol. 537–1058 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 140).
• Butrio de Antonius, In librum quartum decretalium commentarii, Venetiis 1578.
• Capitula Dacheriana, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 115*–131* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
• Casoria J., De processu canonico praesumptae mortis. Ecclesiae doctrina et praxis ad probandum obitum alterutrius coniugis pro novis nuptis rite ineundis, Romae 1965.
• Clemens III, Caesaraugustensi Episcopo, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. L. Richteri, Ae. Friedberg, Graz 1959, IX.4.1.19, kol. 668.
• Codex Iuris Canonici, auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, 25.01.1983, „Acta Apostolicae Sedis” 75 (1983), pars 2, s. 1–317. Tekst polski: Kodeks prawa kanonicznego. Zaktualizowany przekład na język polski, Poznań 2022.
• Concilium in Trullo, Canon 93, w: Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, ed. J. Mansi, vol. 11, Florentiae 1765, kol. 982–983. Tekst polski w: Kanony wschodniego Kościoła starożytnego dotyczące małżeństwa i rodziny, tłum. H. Paprocki, „Vox Patrum” 8 (1985), s. 331–332.
• Concilium Suessionense, Canon 9, w: Octavi saeculi ecclesiastici scriptores […] opera omnia, tomus unicus, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1863, kol. 825 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 89).
• De captivis et de postliminio et redemptis ab hostibus, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 1: Institutiones. Digesta, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1872, Dig. 49, 15, s. 832–836.
• De nuptiis, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 3: Novellae, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1895, Nov. 22, 1–48, s. 147–187.
• De repudiis et iudicio de moribus sublato, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 2: Codex Iustinianus, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1892, C. 5, 17, s. 211–214.
• Dziadzio A., Powszechna historia prawa, Warszawa 2009.
• Foley J., Presumption of Death and the Right to Remarry, Rome 2000.
• Gai „Institutiones” or „Institutes of Roman Law” by Gaius, ed. E. Whittuck, Oxford 1904.
• Gratianus, Causa 34, w: Corpus Iuris Canonici, pars 1: Decretum Magistri Gratiani, ed. Ae. Friedberg, Graz 1959, kol. 1256–1260.
• Gregorius IX, Bulla Rex Pacificus, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. L. Richteri, Ae. Friedberg, Graz 1959, kol. 1–4.
• Hemperek P., Góralski W., Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, t. 1/1, Lublin 1995.
• Innocentius I, Epistola 36, w: Quinti saeculi scriptorum ecclesiasticorum […] opera omnia, tomus unicus, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1845, kol. 602–603 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 20). Tekst polski w: Synody i kolekcje praw, t. 13: Dekrety papieskie według „Collectio Hispana”, rewizja przekładu i oprac. M. Ożóg, H. Pietras, Kraków 2021, s. 44*.
• Insadowski H., Rzymskie prawo małżeńskie a chrześcijaństwo, Lublin 1935.
• Ivo Carnotensis, Panormia, w: Saeculum XII Sancti Ivonis […] opera omnia, tomus primus, ed. J.-P. Migne, Lutetiae Parisiorum 1855, kol. 1037–1428 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 161).
• Księga pokutna Vigilanum, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 404*–415* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
• Księga pokutna z Mersemburga, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 285*–305* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
• Księga pokutna z Silos, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 455*–476* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
• Kwiatkowski D., Rzeczywistość grzechu i praktyki pokutne w „Paenitentiale Vigilanum (Albeldense)”, „Liturgia Sacra” 18 (2012) nr 1, s. 113–126.
• Leo Magnus, Epistola 159, w: Sancti Leonis Magni […] opera omnia, tomus primus, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1846, kol. 1136–1137 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 54). Tekst polski w: Synody i kolekcje praw, t. 13: Dekrety papieskie według „Collectio Hispana”, rewizja przekładu i oprac. M. Ożóg, H. Pietras, Kraków 2021, s. 206*–209*.
• Leo VI, Constitutio 33, w: Corpus Iuris Civilis academicum parisiense: in quo Justiniani Institutiones, Digesta, sive Pandectae, Codex, Authenticae seu Novellae Constitutiones et Edicta comprehenduntur, ed. C. Galisset, Lutetiae Parisiorum 1862, s. 1134–1135.
• Liutprand, 18.IV. De negotiatoribus vel magistris, w: Monumenta Germaniae Historica, ed. G. Pertz, t. 4, Hannoverae 1868, s. 115–116. Tekst angielski w: The Lombard Laws, tłum. K. Drew, Philadelphia 1973, s. 152–153.
• Lucius III, Universis Christianis in captivitate Sarracenorum positis, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. Friedberg, Graz 1959, IX.4.21.2, kol. 730.
• Osuchowski W., Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1967.
• Pawluk T., Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. 1: Zagadnienia wstępne i normy ogólne, Olsztyn 2015.
• Pelczar J., Prawo małżeńskie katolickie z uwzględnieniem prawa cywilnego obowiązującego w Austryi, w Prusach i w Królestwie Polskiem, Kraków 1890.
• Pietras H., Kim są ci, którzy „dwa razy zawarli małżeństwo” z 8. kanonu Soboru Nicejskiego z 325 roku?, „Studia Bobolanum” 27 (2016) z. 1, s. 185–204.
• Piotr Lombard, Cztery księgi sentencji, t. 2: Wstęp. Księga III i IV, tłum. J. Wojtkowski, Olsztyn 2015.
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, red. K. Dynarski, M. Przybył, Poznań 2012.
• Rufinus, Summa decretorum, Hrsg. H. Singer, Paderborn 1963.
• Said M., De processu praesumptae mortis coniugis, w: Dilexit iustitiam. Studia in honorem Aurelii card. Sabattani, ed. Z. Grocholewski, V. Carcel Orti, Citta del Vaticano 1984, s. 431–455.
• Sajkowski M., Przeszkoda węzła jako legalne zabezpieczenie przymiotu nierozerwalności małżeństwa, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej” 29 (2022), s. 429–447.
• Segusio de Henricus, In quatrum decretalium librum commentaria, doctissimorum virorum quam pluribus adnotationibus illustrata, Venetiis 1581.
• Sosnowski A., Impedimentum clandestinitatis. Kształtowanie się kanonicznej formy zawarcia małżeństwa, „Annales Canonici” 13 (2017), s. 295–334.
• Subera I., Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Warszawa 1977.
• Ut liceat matri et aviae et aliis parentibus, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 3: Novellae, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1895, Nov. 117, 1–15, s. 551–566.
• Zeno, Tractatus V: De continentia, w: Sanctorum Zenonis et Optati […] opera omnia, tomus unicus, Parisiis 1845, kol. 301–311 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 11).

Identifiers

DOI

10.15633/acr.5409

Biblioteka Nauki

30148799