Prepozytywistyczna (?) koncepcja filozofii narodowej Michała Wiszniewskiego

• Authors: Milena Cygan

Abstracts

EN

Polish national philosophy is usually associated with the phenomena and concepts prevalent in the first half of the 19th century, i.e. in the Romantic era. This philosophy is traditionally linked with the main representatives of Romanticism, although not all Romantic thinkers belonged to this current – there were also philosophers whose views were closer to the ideas propagated later by positivists. This group includes Michał Wiszniewski (1797–1865), a professor at the Jagiellonian University, and a representative of the Krakow’s philosophical milieu, who is considered one of the main Polish prepositivists. He also put forward the idea of a national philosophy project, a concept rarely mentioned in the literature on the history of Polish philosophy. Wiszniewski did not write a separate work solely dedicated to this issue, but included thoughts related to the concept of national philosophy in his various works. Therefore, the aim of the article is to extract these thoughts from his works, systematise them, and develop a holistic and coherent picture of this concept. It is divided into two parts, and the purpose the first part is to present sources of Wiszniewski’s concept, i.e. the historical and philosophical background against which he developed his idea of national philosophy, and to discuss the factors which led him to postulate that it was necessary to create Polish national philosophy. The article indicates the features shared by Wiszniewski’s project and the Romantic ideas, which makes it impossible to call it wholly prepositivistc, as well as the features that differentiate these two, which indicates that national philosophy is not the same as Romantic philosophy.

PL

Powstanie i rozwój polskiej filozofii narodowej zazwyczaj kojarzone są z pierwszą połową XIX wieku i myślicielami doby romantyzmu. Jednakże nie wszyscy filozofowie tamtego okresu należeli do wspomnianego nurtu. Niektórzy bardziej zbliżali się w swych poglądach do idei głoszonych przez późniejszych pozytywistów. Do tego grona należał Michał Wiszniewski (1797–1865), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedstawiciel krakowskiego ośrodka naukowego, uważany za jednego z głównych prepozytywistów polskich. Również i on wystąpił z projektem filozofii narodowej. W literaturze z zakresu historii filozofii rzadko się o niej wspomina. Wiszniewski nie napisał osobnego dzieła poświęconego w całości temu zagadnieniu. Myśli odnoszące się do koncepcji filozofii narodowej znajdują się w różnych jego pracach. Celem artykułu jest ich wydobycie, uporządkowanie i dostarczenie w miarę całościowego i spójnego obrazu tejże koncepcji. Z tego względu artykuł został podzielony na dwie części. W pierwszej (którą jest obecny artykuł) zostało zaprezentowane historyczno-filozoficzne tło, na którym zrodziła się koncepcja Wiszniewskiego, oraz czynniki, jakie wpłynęły na sformułowanie przez niego postulatu stworzenia polskiej filozofii narodowej. W artykule zwrócono ponadto uwagę na cechy, które łączą koncepcję Wiszniewskiego z romantykami, idealistami i sprawiają, że trudno jednoznacznie zakwalifikować ją jako prepozytywistyczną. Z drugiej zaś strony wykazano, co wyróżniało projekt Wiszniewskiego, pokazując, że filozofia narodowa niekoniecznie musi oznaczać to samo, co filozofia romantyczna o tendencjach mesjanistycznych.

Keywords

EN

Michał Wiszniewski; national philosophy; prepositivism; romanticism; nineteenth-century philosophy

PL

Michał Wiszniewski; filozofia narodowa; prepozytywizm; romantyzm; filozofia XIX w.

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Logos i Ethos
• Year: 2020
• Volume: 53
• Issue: 1
• Pages: 119-140

Dates

published

2020

Contributors

author

Milena Cygan

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• https://orcid.org/0000000314077183

References

• Błachnio J. R., Idealizm niemiecki i filozofia narodowa w polskiej myśli chrześcijańskiej lat 1831–1863, Bydgoszcz 1994.
• Garfein-Garski S., Zagadnienie polskiej filozofii narodowej, w: Polska filozofia narodowa, red. M. Straszewski, Kraków 1921, s. 5–29.
• Halpern I., Jan Śniadecki, w: Polska filozofia narodowa, red. M. Straszewski, Kraków 1921, s. 33–78.
• Harassek S., Prolegomena do filozofii narodowej Trentowskiego, „Kwartalnik Filozoficzny” 11 (1933), s. 283–331.
• Herder J. G., Myśli o filozofii dziejów, t. 1, tłum. J. Gałecki, Warszawa 1962.
• Herder J. G., Myśli o filozofii dziejów, t. 2, tłum. J. Gałecki, Warszawa 1962.
• Jaroński F., Jakiej filozofii Polacy potrzebują, w: Jakiej filozofii Polacy potrzebują, red. W. Tatarkiewicz, Warszawa 1970.
• Korbut G., Michał Wiszniewski i spuścizna po nim, Warszawa 1901.
• Kozłowski R., Koncepcja „filozofii narodowej” Liberta i Trentowskiego, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 16 (1970), s. 31–53.
• Skarga B., Narodziny pozytywizmu polskiego 1831–1864, Warszawa 2013.
• Skoczyński J., Woleński J., Historia filozofii polskiej, Kraków 2010.
• Struve H., Historia filozofii w Polsce na tle ogólnego rozwoju życia umysłowego, Warszawa 1900.
• Szaniawski J. K., Rady przyjacielskie młodemu czcicielowi nauk i filozofii, pragnącemu znaleźć pewniejszą drogę do prawdziwego i wyższego oświecenia, Warszawa 1805.
• Szymaniec P., Pojęcie narodu w filozofii dziejów Johanna Gottfrieda Herdera, „Wrocławskie Studia Erazmiańskie” 1 (2008), s. 18–36.
• Walicki A., Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 26 (1980), s. 35–97.
• Walicki A., Zarys dziejów filozofii polskiej (1815–1918), Warszawa 1986.
• Wepsięć J., Michał Wiszniewski i jego filozofia na tle empiryzmu z epoki polskiego Oświecenia, „Kwartalnik Filozoficzny” 15 (1938) z. 3, s. 260–277.
• Wiszniewski M., Historia literatury polskiej, t. 1, Kraków 1840.
• Wiszniewski M., Myśli o ukształceniu samego siebie, Warszawa 1873.
• Wiszniewski M., Uwagi nad filozofowaniem, cz. 2, „Przyjaciel Ludu” 5 (1839) nr 33, s. 258–260.
• Wiszniewski M., Wykład wstępny, w: M. Wiszniewski, Bacona metoda tłumaczenia natury i inne pisma filozoficzne, Warszawa 1976, s. 671–683.
• Wiśniewski R., Karola Libelta „system umnictwa” jako filozofia narodowa, „Szkice Humanistyczne” 10 (2010) nr 1, s. 61–76.

Identifiers

DOI

10.15633/lie.3692

Biblioteka Nauki

2195330