A lived experience or a reason? From an ethics debate to contemporary culture

• Authors: Grzegorz Hołub

Title variants

PL

Przeżycie czy racja? Od debaty etycznej do kultury współczesnej

Abstracts

PL

Debata Karola Wojtyły z Maksem Schelerem jest wielowątkowa. Jednak jedną z centralnych kwestii jest spór o rolę przeżycia i racji w strukturze działania moralnego. Co jest punktem wyjścia do dania odpowiedzi na apel moralny skierowany do osoby ludzkiej? Czy jest to przeżycie jakości aksjologicznej zwanej wartością czy racja rozumowa, w której wartość doświadczona jest tylko jednym z elementów? Scheler opowiada się zasadniczo za pierwszym scenariuszem: wartość niesie ze sobą wystarczającą moc pociągania podmiotu do działania. I choć nie znika tu całkowicie jego sprawczość, to jednak jest ona zasadniczo zdominowana przez treść (i atrakcję) aksjologiczną wartości. Wojtyła ocenia krytycznie to stanowisko niemieckiego filozofa i stwierdza jego niewystarczalność w formowaniu dojrzałego działania moralnego. Przeżywanie wartości jest ważne, ale niewystarczające. Doświadczenie aksjologiczne porusza osobę i zawiera w sobie niezwykłą siłę motywującą do podjęcia określonego czynu. Jednak bez udziału rozumu, może być nietrafione, a nawet nieadekwatne. Osoba musi zobrazować sobie, poniekąd zobiektywizować przeżywaną wartość, aby stała się ona przedmiotem oceny racjonalnej. Spór Wojtyły z Schelerem nie jest tylko marginalną dyskusją pomiędzy dwoma myślicielami europejskimi, w obrębie hermetycznej debaty filozoficznej XX stulecia. W istocie wpisuje się on w odwieczne pytania, czym jest moralność, jaką rolę pełni w życiu człowieka i na ile człowiek ma wpływ na realizację dobra i zła moralnego. Debata ta również może być swoistym szkłem kontaktowym, przez które lepiej widać istotę współczesnych sporów, tak w obrębie moralności, jak i kultury. Osłabienie i marginalizacja rozumu (szczególnie w wersji mocnej, metafizycznej) w różnych sferach życia jest uderzająca. Napięcie pomiędzy kulturą odczuwania a kulturą myślenia jest dostrzegalne i musi skłaniać do debaty. Karol Wojtyła pokazuje, jak mógłby wyglądać kształt takiej debaty i że mogłaby ona być ubogacająca dla całej kultury współczesnej.

EN

Karol Wojtyła’s debate with Max Scheler is multi-faceted. One of the central issues here is the dispute over the role of a lived experience and a reason in the structure of moral action. What is the starting point for providing an answer to the moral appeal directed at the human person? Is it a lived experience of an axiological quality called ‘value’ or a rational reason in which the value experienced is only one of the elements? Scheler is essentially in favour of the former scenario: the value carries sufficient power to pull the subject into action. And while his efficacy does not completely disappear here, it is fundamentally dominated by the axiological content (and attraction) of the value. Wojtyła takes a critical view of the German philosopher’s position, and states its inadequacy in the formation of mature moral action. A lived experience of a value is important, but it is not enough. The axiological experience moves the person, and contains an extraordinary force motivating one to undertake a specific act. However, without the participation of reason, it can be misguided and even inadequate. A person has to visualise, and to some extent objectivise the lived value for it to become the object of rational evaluation. Wojtyła’s dispute with Scheler is not just a marginal discussion between two European thinkers, within the hermetic philosophical debate of the 20th century. Indeed, it is part of the perennial questions as to what morality is, what role it plays in human life, and to what extent human beings influence the realisation of moral good and evil. The debate can also be a kind of lens affording a better view of the essence of contemporary disputes concerning both morality and culture. The diminishing and marginalisation of reason (especially in the strong, metaphysical version) in various spheres of life is striking. The tension between the culture of feeling and the culture of thinking is discernible and must prompt a debate. Karol Wojtyła shows what shape such a debate could take, and that it could be enriching for the entirety of contemporary culture.

Keywords

PL

działanie moralne; racja rozumowa; doświadczenie wartości; Max Scheler; Karol Wojtyła

EN

moral action; rational reason; experience of value; Max Scheler; Karol Wojtyła

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Logos i Ethos
• Year: 2023
• Volume: 61
• Issue: 1
• Pages: 139-152

Dates

published

2023

Contributors

author

Grzegorz Hołub

• The Pontifical University of John Paul II in Krakow

• https://orcid.org/0000000203123693

References

• Aristotle, Ethica Nicomachea, ed. J. Bywater, Oxford 1984.
• Bauerlein M., The Dumbest Generation Grows Up. From Stupefied Youth to Dangerous Adults, Washington, D.C. 2022.
• Benedykt XVI, Faith, Reason and the University Memories and Reflections, Regensburg Lecture, 12 September 2006, https://familyofsites.bishopsconference.org.uk/wp-content/uploads/sites/8/2019/07/BXVI-2006-Regensburg-address.pdf (19.05.2023).
• Frossard A., Do Not Be Afraid! John Paul II Speaks out on his Life, his Believes, and his Inspiring Vision for Humanity, transl. J. R. Foster, New York 1984.
• MacIntyre A., A Short History of Ethics, London 1998.
• Word of the Year 2016, http://en.oxforddictionary.com/word-of-the-year-2016 (17.05.2023).
• Scheler M., Fromalism in Ethics and Non-Fromal Ethics of Value, transl. M. S. Frings, R. L. Funk, Evanston 1973.
• St. Justin, Dialogue of Justin, Philosopher and Martyr, with Trypho, a Jew, in: Writings of Justin Martyr, eds. A. Roberts, J. Donaldson, Houston 2014, p. 130–377.
• St. Justin, The Second Apology of Justin for the Christians Addressed to the Roman Senate, in: Writings of Justin Martyr, eds. A. Roberts, J. Donaldson, Houston 2014, p. 113–129.
• Wojtyła K., “Person and Act” and Related Essays, transl. G. Ignatik, Washington, D.C. 2021.
• Wojtyła K., The Lublin Lectures and Works on Max Scheler, transl. G. Ignatik, A. Lopez, Washington, D.C. 2023.

Identifiers

DOI

10.15633/lie.61109

Biblioteka Nauki

31212432