Metafizyczny sens osoby i jej relacja do podmiotu. Rekonstrukcja ujęcia Mieczysława A. Krąpca i Karola Wojtyły

• Authors: Włodzimierz Zięba

Title variants

EN

The metaphysical sense of the person and its relation to the subject. Reconstruction of the conclusions of Mieczysław A. Krąpiec and Karol Wojtyła

Abstracts

EN

The origins of the category of the person go back to Christian religion and theology, and only from here does its anthropological meaning and cultural popularity flow. The concept of a person in Christianity served to solve the problem of the Incarnation and the Dogma of the Holy Trinity. The concept of a person is present in many senses today. In the article I analyze its metaphysical, substantial dimension based on the decisions of Krąpiec and Wojtyła. I argue that in both cases the category of the person is close to the scope of the category of the subject. The attributes of a person, according to Krąpiec, are ontic autonomy and subjective on-being completeness, which is the source of inability. In this approach, a person is the highest degree of being autonomous, the highest form of being. The subject, on the other hand, follows from the metaphysical assumption that any act is being dependent on existence. Wojtyła’s starting point will be a human act, that presupposes the existence of a person. Through deeds, man reveals himself as a person with his structure of self-possession and self-domination. The act reveals the agency of a specific man, his subjectivity, i.e. self-aware cause, i.e. self-determination and self-determination.

PL

Źródła kategorii osoby sięgają religii i teologii chrześcijańskiej i zasadniczo stąd wypływa jej sens antropologiczny i współczesna kulturowa ranga. Koncepcja osoby w chrześcijaństwie służyła rozwiązaniu problemu wcielenia oraz dogmatu Trójcy Świętej. Pojęcie osoby współcześnie występuje w rozlicznych sensach. W artykule analizuję jej metafizyczny, substancjalny wymiar w oparciu o rozstrzygnięcia Krąpca i Wojtyły. Twierdzę, że w obydwu przypadkach kategoria osoby jest bliskoznaczna kategorii podmiotu. Atrybuty osoby, według Krąpca, to bytowa autonomia i podmiotowa zupełność bytowa, z czego wypływa nieudzielalność. Osoba w tym ujęciu to najwyższy stopień samoistności bytowej, szczytowa forma bytu. Podmiot zaś jest konsekwencją metafizycznego założenia, że wszelki akt jest bytowo niesamodzielny. U Wojtyły punktem wyjścia będzie czyn ludzki, który presuponuje istnienie osób. Poprzez czyn człowiek objawia się jako osoba wraz z jej strukturą samo-posiadania oraz samo-panowania. Czyn ujawnia sprawczość pewnego konkretnego człowieka, jego podmiotowość, czyli samoświadomą przyczynę, tj. samostanowienie i autodeterminację.

Keywords

PL

osoba; podmiot; metafizyka; samostanowienie; autodeterminacja; Krąpiec; Wojtyła

EN

person; subject; metaphysics; self-existence; self-determination; Krąpiec; Wojtyła

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Tarnowskie Studia Teologiczne
• Year: 2021
• Volume: 40
• Issue: 2
• Pages: 139-159

Dates

published

2021

Contributors

author

Włodzimierz Zięba

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000339378302

References

• Bartnik C. S., Personalizm, Lublin 2008.
• Buttiglione R., Myśl Karola Wojtyły, tł. J. Merecki, Lublin 1996.
• Boecjusz, Traktaty teologiczne, tł. R. Bielak, A. Kijewska, Kęty 2001.
• Bremer J., Osoba - fikcja czy rzeczywistość? Tożsamość i jedność ja w świetle badań neurologicznych, Kraków 2014.
• Copleston F., Osoba ludzka w filozofii współczesnej, tł. H. B., „Znak” 15 (1963) nr 11, s. 1283–1301.
• Crosby J. F., Zarys filozofii osoby. Bycie sobą, tł. B. Majczyna, Kraków 2007.
• Dec I., Personalizm czy personalizmy?, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 47–67.
• Delsol Ch., Kamienie węgielne. Na czym nam zależy?, tłumaczenie i posłowie M. Kowalska, Kraków 2018.
• Ferdynus M. ks., Projektowanie osób? O depersonalizacji człowieka we współczesnym transhumanizmie, „Ethos” 29 (2016) nr 4, s. 188–200.
• Galarowicz J., Człowiek jest osobą. Podstawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyły, Kęty 2000.
• Gaudaniec A., Existentia - Ego - Persona. Problem doświadczenia wewnętrznego i transcendencji osoby, w: Kim jest człowiek? Współczesne debaty antropologiczne, red. A. Maryniarczyk SDB, N. Gondek, Lublin 2020, s. 51–73.
• Gaudaniec A., U podstaw bytowej jedności człowieka. Studium z metafizyki osoby, Lublin 2016.
• Gogacz M., Osoba zadaniem pedagogiki: wykłady bydgoskie, Warszawa 1997.
• Granat W., Osoba ludzka. Próba definicji, Lublin 2006.
• Judycki S., Świadomość i pamięć. Uzasadnienie dualizmu antropologicznego, Lublin 2004.
• Jusiak J., Osoba ludzka - substancja czy proces?, w: Podmiot w procesie, red. J. Jusiak, J. Mizińska, Lublin 1999, s. 131–162.
• Kiereś H., Osoba i społeczność, Lublin 2013.
• Kobierzycki T., Filozofa osobowości. Od antycznej teorii duszy do współczesnej teorii osoby, Warszawa 2001.
• Kowalczyk S., Człowiek w myśli współczesnej. Filozofia współczesna o człowieku, Warszawa 1990.
• Kozłowski R., Filozofia osoby ludzkiej w ujęciu Czesława Bartnika, Słupsk 2006.
• Krąpiec A. M., Człowiek jako osoba, Lublin 2005.
• Krąpiec M. A., Człowiek bytem osobowym. Św. Tomasza koncepcja człowieka, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 19–46.
• Krąpiec M. A., Ja-człowiek. Zarys antropologii filozoficznej, Lublin 2005.
• Mazur P. S., Spór o substancjalną koncepcję osoby, w: Spór o osobę w świetle klasycznej koncepcji człowieka. Studia i rozprawy, red. P. S. Mazur, Kraków 2012, s. 55–81.
• Nowak A. J. OFM, Osoba-unikat w kosmosie, Lublin 2004.
• Olson E. T., The Human Animal. Personal Identity Without Psychology, New York–Oxford.
• Pałucki J. ks., Pojęcie „osoby” w Kościele pierwszych wieków, w: Godność chrześcijanina w nauczaniu Ojców Kościoła, red. ks. F. Draczkowski, Lublin 1996, s. 137–158.
• Pasterczyk P., New Personalistic Philosophy Based on Hans Eduard Hengstenberg’s Interpretation of Max Scheler’s System, „Verbum Vitae” 38 (2020) nr 2, s. 593–611.
• Pastuszka J., Filozoficzne i empiryczne pojęcie osoby ludzkiej, „Roczniki Filozoficzne” 11 (1963) z. 4, s. 45–60.
• Possenti V., Filozofia po nihilizmie. Spojrzenie na przyszłość filozofii, tł. J. Merecki SDS, Lublin 2003.
• Possenti V., Osoba nową zasadą, tł. J. Merecki SDS, Lublin 2017.
• Possenti V., Racjonalność i życie wewnętrzne: „siedliska osoby”, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 79–91.
• Rodziński A., Osoba, moralność, kultura, Lublin 1989.
• Scheler M., Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przełożyli, wstępem i przypisami opatrzyli S. Czerniak i A. Węgrzecki, Warszawa 1987.
• Skrzypczak R. ks., Osoba - substancja - relacja. Antonio Rosmini jako prekursor personalizmu europejskiego, „Ethos” 29 (2016) nr 4, s. 23–41.
• Spaemann R., Osoby. O różnicy między czymś a kimś, tł. J. Merecki SDS, Warszawa 2001.
• Starnowski W., Bycie osobą. Podstawy moralności i wychowania, Warszawa 2011.
• Szulakiewicz M., Dialog i metafizyka. W poszukiwaniu nowej filozofii pierwszej, Toruń 2006.
• św. Tomasz z Akwinu, Summa theologica, Taurini 1922.
• Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1993.
• Tischner J., Studia z filozofii świadomości, oprac. i przedmowa A. Węgrzecki, Kraków 2006.
• Van Inwagen P., A jednak nie są trzema bogami, lecz jednym Bogiem, tł. P. Garbacz, „Roczniki Filozoficzne” 51 (2003) z. 1, s. 493–531.
• Wald B., Klasyczne i współczesne koncepcje osoby, w: Kim jest człowiek? Współczesne debaty antropologiczne, red. A. Maryniarczyk SDB, N. Gondek, Lublin 2020, s. 21–50.
• Wojtyła K., Człowiek jest osobą, w: K. Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 415–420.
• Wojtyła K., „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000.
• Wojtyła K., Osobowa struktura samostanowienia, w: K. Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 421–432.
• Wojtyła K., Podmiotowość i „to, co nieredukowalne” w człowieku, w: K. Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 433–443.
• Wroński S., Filozofia osoby ludzkiej w okresie średniowiecza, Kraków 2006.
• Zachariasz A. L., Antropotelizm. Człowiek a sens istnienia, Rzeszów 2005.
• Zdybicka Z., Religia drogą spełnienia się człowieka, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 93–110.

Identifiers

DOI

10.15633/tst.40208

Biblioteka Nauki

28761796