Kaplice czy kaplica? O zawiłych dziejach kaplic(y) św. Bartłomieja i św. Jadwigi w gdańskim kościele Najświętszej Maryi Panny i o ich znaczeniu dla badań nad średniowiecznymi elementami wystroju

• Authors: Alicja Grabowska-Lysenko

Title variants

EN

On the Complex History of the Chapel(s) of St. Bartholomew and St. Hedwig in St. Mary’s Church in Gdańsk and their Significance for Research on Medieval Decorative Elements

Abstracts

EN

According to the findings of the research into the history of St. Mary’s Church in Gdańsk, in its eastern part, behind the main altar, three liturgical centres operated in the Middle Ages: the Chapels of the Holy Sepulchre and of St. Bartholomew, which divided the wide architectural space on the axis of the temple, as well as the Chapel of St. Hedwig, located to the south of them. In the latter, a set of wall paintings and a reredos have survived to the present day, the aspects of which have been analysed mainly in relation to the scanty information on the history of this chapel. The example of the decoration of a chapel referred to as ‘Chapel of St. Hedwig’ shows how important, from the point of view of historical and artistic research, it is to use written sources, both those contemporary to the created works of art, and those from a later period. An in-depth analysis of various source materials related to the history of the chapels mentioned above, especially documents related to the Chapel of St. Bartholomew, founded in 1451, has made it possible to establish that in fact there were formerly only two chapels behind the main altar: The Chapel of the Holy Sepulchre (later also called the Chapel of St. Gertrude) and – on the southern side – the Chapel of St. Bartholomew, which as early as at the beginning of the 16th century was commonly referred to as the Chapel of St. Hedwig. Putting this issue in order will make it easier to analyse the objects found in the Chapel of St. Bartholomew/Hedwig in a more comprehensive manner – as a group of works that are the effect of a more uniform concept, and it will enable a more precise dating of the works, which in turn may serve as a starting point for further research into the artistic environment of mid-15th century Gdańsk.

Keywords

EN

Gdańsk; St. Mary’s Church in Gdańsk; parish church; chapel; medieval art; reredos; wall paintings

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2022
• Volume: 87
• Issue: 1
• Pages: 27-62

Dates

published

2022

Contributors

author

Alicja Grabowska-Lysenko

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/000000034128812X

References

• Abramowski, Paul. “Gotische Altäre der Danziger Marienkirche.” Ostdeutsche Monatshefte. Blätter des ‘Deutschen Heimatbundes Danzig’ und der ‘Deutschen Gesellschaften für Kunst und Wissenschaft in Polen’ 8/5 (1927): 354–382.
• Bogdanowicz, Stanisław. Dzieła sztuki sakralnej Bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Gdańsk: Wydaw. Diecezji Gdańskiej „Stella Maris”, 1990.
• Bötticher, Eberhard. Chronik der Marienkirche in Danzig: das ‘Historische Kirchen Register’ von Eberhard Bötticher (1616). Transkription und Auswertung. Edited by Christofer Herrmann and Edmund Kizik. Köln: Böhlau, 2013.
• Brutzer, Gregor. Mittelalterliche Malerei im Ordenslande Preußen, vol. 1: Westpreußen. Danzig: A. W. Kafemann, 1935.
• Chodyński, Antoni R. “Straty w gdańskich zasobach dzieł złotniczych w 1577 roku.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 41/3 (1993): 391–400.
• Dehio, Georg. Handbuch der deutschen Kunstdenkmäler, vol. 2: Nordostdeutschland. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 1940.
• Drost, Willi. Danziger Malerei vom Mittelalter bis zum Ende des Barock. Ein Beitrag zur Begründung der Strukturforschung in der Kunstgeschichte. Berlin and Leipzig: Verlag für Kunstwissenschaft, 1938.
• Drost, Willi. Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze. Stuttgart: W. Kohlhammer, 1963.
• Erzbischöfliches Dom- und Diözesanmuseum Wien. Wien: Erzbischöfliches Ordinariat, 1973.
• Frisch, Gregorius. Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Dantzig inwendige Abriss. Edited by Katarzyna Cieślak. Gdańsk: Officina Ferberiana, 1999.
• Gall, Ernst. Die Marienkirche zu Danzig. Burg bei Magdeburg: Verlag von August Hopfer, 1926.
• Grabowska-Lysenko, Alicja. “Materialne świadectwa kultu św. Wolfganga u schyłku średniowiecza w Prusach jako element religijnego dziedzictwa regionu.” In Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, vol. 2, edited by Juliusz Raczkowski and Monika Jakubek-Raczkowska, 75–89, 351–362. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2020.
• Grabowska-Lysenko, Alicja. “Późnogotyckie retabula elbląskie a życie religijne w mieście u schyłku średniowiecza: uwagi o wartości źródłowej zachowanych dzieł sztuki.” In Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, edited by Monika Jakubek-Raczkowska and Juliusz Raczkowski, 577–597. Toruń: Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2017.
• Grochowska, Weronika. “Export of artworks from the territory of the State of the Teutonic Order between the mid-fourteenth and mid-fifteenth centuries. Some aspects of the trade, art market, and artistic contacts between Prussia and the North.” Studia z Dziejów Średniowiecza 22 (2018): 98–116.
• Grochowska, Weronika. “Nastawy ołtarzowe z terenu państwa zakonu krzyżackiego w Prusach od drugiej połowy XIV do połowy XV wieku. Perspektywy badawcze.” In Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, edited by Monika Jakubek-Raczkowska and Juliusz Raczkowski, 555–574. Toruń: Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2017.
• Grochowska, Weronika. “Rozproszony, lecz nie zaginiony. Losy poliptyku św. Mikołaja z około 1435 roku z kościoła Najświętszej Marii Panny w Gdańsku.” Porta Aurea 18 (2019): 43–67. https://doi.org/10.26881/porta.2019.18.02.
• Grochowska, Weronika. “Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi w Gdańsku. O specyfice konstrukcji, ikonografii i funkcji gdańskich predelli.” Porta Aurea. Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego 14 (2015): 5–31.
• Gruber, Karl and Erich Keyser. Die Marienkirche in Danzig. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 1929.
• Hirsch, Theodor. Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt, vol. 1. Danzig: Anhuth, 1843.
• Hirsch, Theodor, Max Töppen and Ernst Strehlke eds. Scriptores Rerum Prussicarum: Die Geschichtsquellen der preussischen Vorzeit: bis zum untergange der Ordensherrschaft, vol. 4. Leipzig: Verlag von S. Hirzel, 1870.
• Jakubek-Raczkowska, Monika. “Obrazy w przestrzeni liturgicznej miejskich kościołów parafialnych w średniowiecznych Prusach: przegląd funkcji.” In Parafie w średniowiecznych Prusach w czasach zakonu niemieckiego od XIII do XVI w., edited by Radosław Biskup and Andrzej Radzimiński, 173–203. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2015.
• Jakubek-Raczkowska, Monika. Rzeźba gdańska przełomu XIV i XV wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2006.
• Jakubowska, Bogna. “‘Advocatos habemus’. Wotywne malowidło ścienne z kościoła NPMarii w Gdańsku.” In Sztuka około 1400: materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad 1995, vol. 2, edited by Teresa Hrankowska, 263–295. Warszawa: ARX REGIA Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 1996.
• Kopania, Kamil. Animated sculptures of the crucified Christ in the religious culture of the Latin Middle Ages. Warszawa: Neriton, 2010.
• Krischel, Roland. “Die Hll. Markus, Barbara und Lukas.” In Glanz und Größe des Mittelalters: Kölner Meisterwerke aus den großen Sammlungen der Welt. Anlässlich der Ausstellung Glanz und Größe des Mittelalters – Kölner Meisterwerke aus den Großen Sammlungen der Welt, 4. November 2011 – 26. Februar 2012, Museum Schnütgen – Kunst des Mittelalters, edited by Dagmar R. Täube and Miriam Verena Fleck, 450. München: Hirmer, 2011.
• Kroesen, Justin. Seitenaltäre in mittelalterlichen Kirchen. Standort – Raum – Liturgie. Regensburg: Schnell & Steiner, 2010.
• Kussin, Werner. Spätgotische Tafelmalerei in Danzig. Erlangen-Bruck: M. Krahl, 1937.
• Kutzner, Marian. “Die spätmittelalterliche Ausstattung der Marienkirche als Ausdruck der intellektuellen Empfindsamkeit und Religiosität der Danziger Bürger im ausgehenden Mittelalter.” In Die sakrale Backsteinarchitektur des südlichen Ostseeraums – der theologische Aspekt, edited by Gerhard Eimer and Ernst Gierlich, 131–154. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 2000.
• Labuda, Adam S. “Twórczość Gdańska pierwszej połowy XV wieku.” In Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, edited by Jerzy Domasłowski, Adam S. Labuda and Alicja Karłowska-Kamzowa, 91–121. Warszawa and Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
• Labuda, Adam S. Die Tafelmalerei in Danzig in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts. Berlin: Epubli, 2015.
• Mannowsky, Walter. Der Danziger Paramentenschatz. Kirchliche Gewänder und Stickereien aus der Marienkirche, vol. 1: Die Chormäntel. Berlin: Brandussche Verlagsbuchhandlung, 1932.
• Mellin, Krystyna. “Gdański cech stolarski w późnym średniowieczu.” Gdańskie Studia Muzealne 1 (1976): 71–84.
• Oliński, Piotr. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2008.
• Pilecka, Elżbieta. “Rzeźba ‘Chrystusa w Grobie’ z dawnego kościoła cystersek w Chełmnie.” In Argumenta, articuli, quaestiones. Studia z historii sztuki średniowiecznej. Księga jubileuszowa dedykowana Marianowi Kutznerowi, edited by Anna Błażejewska and Elżbieta Pilecka, 321– 360. Toruń: Fundacja TUMULT, 1999.
• Simson, Paul. Geschichte der Stadt Danzig in 4 Bänden, vol. 1: Von den Anfängen bis 1517. Danzig: A. W. Kafemann, 1913.
• Szarszewski, Adam. “Patrocinia średniowiecznych szpitali gdańskich.” In Kaci, święci, templariusze, edited by Błażej Śliwiński, 327–398. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2008.
• Szarszewski, Adam. “Szpital św. Gertrudy”. Accessed November 7, 2020. https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=SZPITAL_%C5%9AW._GERTRUDY
• Weichbrodt, Dorothea. Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14. –18. Jahrhundert, vol. 1. Klausdorf and Schwentine: Paul Rosenberg, 1988.
• Weitzel, Sabine-Maria. Die Ausstattung von St. Nikolai in Stralsund. Funktion, Bedeutung und Nutzung der einer hansestädtischen Pfarrkirche. Kiel: Ludwig, 2011.
• Woziński, Andrzej. “Programy obrazowe późnogotyckich retabulów w Prusach. O powtarzających się tematach, chronologii scen, obecności fundatora w dziele i archaizmach ikonograficznych.” In Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, edited by Monika Jakubek-Raczkowska and Juliusz Raczkowski, 531–554. Toruń: Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2017.
• Zdrenka, Joachim. Rats- und Gerichtspatriziat der Rechten Stadt Danzig, vol. 1: 1342–1525. Hamburg: Selbstverlag des Vereins, 1991.
• Zdrenka, Joachim. “Zimmermann Matthias.” Accessed November 7, 2020. https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=ZIMMERMANN_MATTHIAS

Identifiers

DOI

10.15762/ZH.2022.02

Biblioteka Nauki

2197828