Przemoc i bezprawie w okresie zasiedlania południowej części byłych Prus Wschodnich w latach 1945–1946

• Authors: Radosław Gross

Title variants

EN

Violence and Lawlessness during the Settlement of the Southern Areas of Former East Prussia in 1945–1946

Abstracts

EN

This article is devoted to the negative phenomena that accompanied the process of settlement in the southern areas of East Prussia, which was incorporated into Poland in 1945. Violence, robbery, and pillage committed by the Polish population from the border areas of the Second Polish Republic, who unlawfully entered the territory of the former East Prussia, entailed long-term social and economic consequences in the southern areas of Warmia and Masuria. So far, this issue has only been mentioned in works devoted to the settlement processes in Warmia and Masuria. The purpose of this article is to examine the course and effects of the aforementioned phenomena, whose particular intensity was noted between 1945 and 1946. The text is based on a critical analysis of unpublished archival sources of local and central administration, including materials produced by local structures of the Public Security Bureau. The research was supplemented by an analysis of printed sources and memoirs. The findings made it possible to investigate and describe the involvement of the officers of the Citizens’ Militia and the Public Security Bureau in the acts of violence, robberies and pillage in Warmia and Masuria, which have not been previously accounted for in literature. As it turned out, the majority of these officers came from the same areas as the so-called ‘wild settlers’ and looters.

Keywords

EN

settlement; robbery; pillage; Warmia and Masuria; East Prussia; history of Poland after World War II; 1945

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2022
• Volume: 87
• Issue: 2
• Pages: 89-116

Dates

published

2022

Contributors

author

Radosław Gross

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000341905415

References

• Baryła, Tadeusz, ed. Okręg Mazurski w raportach Jakuba Prawina. Wybór dokumentów 1945 r. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1996.
• Baryła, Tadeusz, ed. Warmiacy i Mazurzy w PRL. Wybór dokumentów. Rok 1945. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1994.
• Belzyt, Leszek. “Ludność rodzima na tzw. Ziemiach Odzyskanych i ‘polityka autochtoniczna’ rządu w okresie stalinowskim (1948–1956).” Czasy Nowożytne. Periodyk poświęcony dziejom polskim i europejskim od XV do XX wieku vol. 6 (1999): 273–285.
• Belzyt, Leszek. Między Polską a Niemcami. Weryfikacja narodowościowa i jej następstwa na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1945–1960. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1998.
• Borodziej, Włodzimierz and Hans Lemberg, eds. Niemcy w Polsce 1945–1950. Wybór dokumentów, vol. 1: Władze i instytucje centralne. Województwo olsztyńskie. Translated by Maria Cegielska. Warszawa: „Niuton”, 2000.
• Chałasiński, Józef, ed. Młode pokolenie wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia, vol. 1: Awans pokolenia. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1964.
• Chałasiński, Józef and Bronisław Gołębiowski, eds. Młode pokolenie wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia, vol. 3: W poszukiwaniu drogi. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1966.
• Dymarski, Mirosław. “Zagadnienia demograficzne ziem postulowanych (ziem nowych) w prognozach polskiej konspiracji.” In Demografia i społeczeństwo Ziem Zachodnich i Północnych 1945–1995. Próba bilansu, edited by Ewa Frątczak and Zbigniew Strzelecki, 73–86. Warszawa: Polskie Towarzystwo Demograficzne, Friedrich Ebert Stiftung, 1996.
• Dymarski, Mirosław. Ziemie postulowane (ziemie nowe) w prognozach i działaniach polskiego ruchu oporu 1939–1945. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1997.
• Dziurzyński, Patrycy. Osadnictwo rolne na Ziemiach Odzyskanych. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1983.
• Gaździński, Stanisław. “Analiza rozwoju gospodarczego miast woj. olsztyńskiego oraz możliwości ich aktywizacji.” Przegląd Zachodni 3 (1957): 86–115.
• Gieszczyński, Witold. “Armia Sowiecka na Warmii i Mazurach w latach 1945–1948. Szkic do monografii.” Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego 27 (2013): 59–75.
• Gieszczyński, Witold. Państwowy Urząd Repatriacyjny w osadnictwie na Warmii i Mazurach (1945–1950). Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1999.
• Gross, Radosław. Przemiany gospodarcze wsi na Warmii i Mazurach w latach 1945–1956. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2019.
• Gross, Radosław. “Założenia polityki rolnej w Polsce w programach głównych partii i stronnictw politycznych (1939–1945/1946).” Echa Przeszłości 21/1 (2020): 285–309.
• Kardela, Piotr. “Powstanie i struktura aparatu bezpieczeństwa w Olsztynie (1945–1990).” In Twarze olsztyńskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Olsztynie. Informator personalny, edited by Piotr Kardela, 9–43. Białystok: IPN Oddział w Białymstoku, 2007.
• Kochanowski, Jerzy. “Giną całe wioski… Dwa dokumenty z 1946 roku o szabrze na Mazurach.” Borussia. Kultura. Historia. Literatura 24–25 (2001): 257–271.
• Kończal, Kornelia. “The quest for German Property in East Central Europe after 1945: The Semantics of Plunder and the Sense of Reconstruction.” In Imaginations and Configurations of Polish Society. From the Middle Ages through the Twentieth Century, edited by Yvonne Kleinmann, Jürgen Heyde, Dietlind Hüchtker, Dobrochna Kałwa, Joanna Nalewajko-Kulikov, Katrin Steffen and Tomasz Wiślicz, 291–312. Göttingen: Wallstein Verlag, 2017.
• Kossewska, Elżbieta, ed. Cenzura na Warmii i Mazurach w latach 1945–1956, vol. 1: Sprawozdania Wojewódzkiego Urzędu Informacji i Propagandy w Olsztynie (1945–1947). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra-Jr, 2005.
• Krysiak, Dominik. Polska Partia Robotnicza w województwie olsztyńskim w latach 1945–1948. Struktury – kadry – działalność. Olsztyn, Białystok, Warszawa: Wydawnictwo IPN, 2017.
• Malinowski, Marian, Ryszard Halaba, Bogdan Hillebrandt, Ryszard Nazarewicz and Tadeusz Sierocki, eds. Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942–1948. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, 1984.
• Mocarski, Andrzej, Stosunki ludnościowe w powiecie piskim w latach 1945–1950. Ełk: [s.n.], 2020.
• Osękowski, Czesław. “Referendum z 30 czerwca 1946 r. na ziemiach przekazanych Polsce po II wojnie światowej.” Dzieje Najnowsze 3 (1995): 87–97.
• Paczkowski, Andrzej. Referendum z 30 czerwca 1946 r. Przebieg i wyniki. Warszawa: ISP PAN, 1993.
• Ponczek, Eugeniusz. Polska myśl o pokoju w latach drugiej wojny światowej (1939–1945). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1999.
• Romanow, Zenon. Polityka władz polskich wobec ludności rodzimej Ziem Zachodnich i Północnych w latach 1945–1960. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Słupsku, 1999.
• Sakson, Andrzej. Dziedzictwo Prus Wschodnich. Socjologiczne i historyczne studia o regionie. Dąbrówno: Archiwum Państwowe w Olsztynie, Wydawnictwo Retman Waldemar Mierzwa, 2017.
• Strauchold, Grzegorz. “Działania aparatu bezpieczeństwa wobec ludności niemieckiej i tzw. autochtonów polskich na Warmii i Mazurach w latach 1945–1956.” Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4 (2017): 637–660.
• Strauchold, Grzegorz. Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej 1945–1957. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003.
• Strauchold, Grzegorz. “Spór o gospodarstwa rolne pomiędzy tzw. autochtonami polskimi a osadnikami polskimi na ziemiach północnych i zachodnich w latach 40. XX w.” In Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), edited by Elżbieta Kościk and Tomasz Głowiński, 60–69. Wrocław: Gajt Wydawnictwo, 2007.
• Strauchold, Grzegorz. “Swoi czy obcy? Kwestia ludności autochtonicznej w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej.” In Internacjonalizm czy…? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), edited by Joanna Hytrek-Hryciuk, Grzegorz Strauchold and Jarosław Syrnyk, 77–91. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo IPN, 2011.
• Tomkiewicz, Ryszard. Olsztyńska Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1945–1954. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych w Olsztynie, 1995.
• Warot, Paweł Piotr. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie. Struktury – kadry – działalność. Białystok, Warszawa: IPN Oddział w Białymstoku, 2021.
• Wieczerzycki, Józef. Opowieść o rodzinie Wieczerzyckich, vol. 1. Poznań: [s.n.], 2014.
• Worobiec, Krzysztof A. “Zagubione wioski Puszczy Piskiej.” Borussia. Kultura. Historia. Literatura 46 (2009): 28–54.
• Worobiec, Krzysztof A. Zagubione wioski Puszczy Piskiej. Nieznana historia mazurskiego pogranicza, vol. 1: Dzieje osadnictwa w Puszczy Piskiej. Kraków, Budapeszt, Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria, 2021.
• Worobiec, Krzysztof A. Zagubione wioski Puszczy Piskiej. Nieznana historia mazurskiego pogranicza, vol. 2: Opis zagubionych wiosek południowo-wschodniej Puszczy Piskiej. Kraków, Budapeszt, Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria, 2021.
• Wrzesiński, Wojciech. Prusy Wschodnie w polskiej myśli politycznej 1864–1945. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Ośrodek Badań Naukowych w Olsztynie, 1994.
• Zaremba, Marcin. Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak, Instytut Studiów Politycznych PAN, 2012.
• Zborowska, Agata. Życie rzeczy w powojennej Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.
• Zientara-Malewska, Maria. Śladami twardej drogi. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1966.
• Żyromski, Stanisław. Procesy migracyjne w województwie olsztyńskim w latach 1945–1949. Olsztyn: Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”, 1971.

Identifiers

DOI

10.15762/ZH.2022.15

Biblioteka Nauki

2197813