Proces o czary w Doruchowie w 1775 r. w świetle nowych źródeł

• Authors: Joanna Lubierska

Title variants

EN

The witchcraft trial in Doruchów in 1775 in the light of new sources

Abstracts

EN

Many untrue hypotheses and information appeared around the “alleged” witchcraft trial in Doruchow in the second half of the 18th century, which resulted in the death of sever-al women. The text introduces a new category of sources: vital records registers and consistory records, which proved to be valuable material not only confirming the event itself, but also revealing the initiators of the trial, defendants, and witnesses.

Keywords

PL

procesy o czary; akta konsystorza; księgi metrykalne; Doruchów; w XVIII w.; historia regionalna; historia Wielkopolski

EN

witchcraft trials; consistory records; vital records registers; Doruchów in 18th; century; regional history; history of Greater Poland

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Historia Slavorum Occidentis
• Year: 2022
• Issue: 3 (34)
• Pages: 30-63

Dates

published

2022

Contributors

author

Joanna Lubierska

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000174227724

References

• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu:
• Akta Ordynariatu Arcybiskupiego, sygn. OA III 38
• Akta Ordynariatu Arcybiskupiego, sygn. OA III 42
• Acta visitationis canonicae Parochiae Doruchow et filiae in Bobrowniki 1797, sygn. AV 47
• Akta wizytacji Antoniego Alojzego Sentury, kanonika i proboszcza trzcinickiego, komisarza biskupa wrocławskiego z lat 1778–1780 parafii Doruchów 1778, sygn. AV 46
• Bractwo św. Anny 1614–1794 w Doruchowie, sygn. PA 137/01
• Konsystorz i Kuria Arcybiskupia, sygn. KA 8931
• Wizyta kościoła doruchowskiego z 1763 roku, sygn. PA 137/04
• Akta metrykalne par. Bukownica
• Liber Baptisatorum 1690–1817, sygn. PM 32/01
• Akta metrykalne par. Doruchów
• Liber Baptisatorum 1763–1771, sygn. PM 69/11
• Liber Copulatorum 1756–1791, sygn. PM 69/01
• Księga ślubów 1809–1817 (duplikat), sygn. PMd 69/10
• Liber Mortuorum 1773–1795, sygn. PM 69/02
• Akta metrykalne par. Grabów nad Prosną
• Liber Baptiatorum 1766–1783, sygn. PM 93/02
• Liber Mortuorum 1718–1774, sygn. PM 93/01a
• Liber Mortuorum 1775–1830, sygn. PM 93/04
• Akta metrykalne par. Kotłów
• Liber Baptisatorum 1704–1729, sygn. PM 136/01
• Akta metrykalne par. Mikorzyn
• Liber Baptisatorum 1751–1784, sygn. PM 176/03
• Liber Mortuorum 1752–1784, sygn. PM 176/04
• Akta metrykalne par. Mikstat
• Liber Baptisatorum 1702–1776, sygn. PM 177/02
• Liber Baptisatorum 1777–1808, sygn. PM 177/04
• Liber Mortuorum 1741–1808, sygn. PM 177/06
• Akta metrykalne par. Ostrzeszów
• Liber Baptisatorum 1739–1798, sygn. PM 210/04
• Liber Mortuorum 1751–1809, sygn. PM 210/06
• Akta metrykalne par. Rogaszyce
• Liber Baptisatorum 1764–1817, sygn. PM 251/03
• Archiwum Główne Akt Dawnych:
• Akta grodzkie ostrzeszowskie, Rel. et Obl. nr 15, k. 458v
• Archiwum Państwowe w Poznaniu:
• Akta miasta Grabów n. Prosną
• Księga burmistrzowska miasta Grabowa 1778–1790, sygn. 20
• Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Doruchów (ostrzeszowski)
• Duplikat urodzonych 1818, sygn. 1
• Duplikat urodzonych, ślubów i zgonów 1820, sygn. 5
• Duplikat zmarłych 1828, sygn. 17
• Catalogus Cleri Almae Dioecesis Wratislaviensis, Complectens Ecclesiam Cathedralem Et Ecclesias Collegiatas in Silesia, Ac In Cura Animarum Existentes Presbyteros, Quibus Additi Abbates & Abbatissae, Et Alii Superiores Regulares Coenobiorum & Monasteriorum Utriusque Sexus, Wrocław 1766
• Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego 1847 nr 187
• Gazette de Leopol, 1 I 1776, nr 1
• Przyjaciel Ludu, 17 X 1835, nr 16
• Przyjaciel Ludu, 24 X 1835, nr 17
• Przyjaciel Ludu, 31 X 1835, nr 18
• Volumina legum, t. VIII, Petersburg 1860
• Zamoyski A., Zbior praw sądowych na mocy konstytucyi roku 1776, Warszawa 1778
• Baranowski B., Najdawniejsze procesy o czary w Kaliszu, Lublin 1951
• Baranowski B., Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII w., Warszawa 1987
• Baranowski B., O hultajach, wiedźmach i wszetecznicach: szkice z obyczajów XVII i XVIII wieku, Łódź 1962
• Baranowski B., Pożegnanie z diabłem i czarownicą, Łódź 1965
• Baranowski B., Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku, Łódź 1952
• Baschwitz K., Czarownice. Dzieje procesów o czary, tłum. T. Zabłudowski, Warszawa 1971
• Briggs R., Witches and Neighbours: The Social and Cultural Context of European Witchcraft, London 1992
• Czary i czarownictwo na Pomorzu. Materiały z konferencji naukowej w dniach 17–18 maja 2007 w Marianowie, red. A. Majewska, Stargard 2008
• Dąbrowska-Zakrzewska M., Procesy o czary w Lublinie w XVII i XVIII w., Lublin 1947
• Danowska E., Proces o czary w Doruchowie – prawda czy mit? O nieznanym dokumencie z 1762 roku, [w:] Oświecenie nieoświecone. Człowiek, natura i magia, red. D. Kowalewska, A. Roćko, F. Wolański, Warszawa 2018, s. 277–291
• Głowacka-Penczyńska A., Kobieta w małych miastach Wielkopolski w drugiej połowie XVI i XVII wieku, Warszawa 2010
• Karwowski S., Grabów w dawnej Ziemi Wieluńskiej, Poznań 1890
• Keith T., Religion and the Decline of Magic: Studies in Popular Beliefs in Sixteenth – and Seventeenth-Century England, London 1971
• Kieckhefer R., European Witch Trials: Their Foundations in Popular and Learned Culture, 1300–1500, London 1976
• Klaniczay G., Heilige, Hexen, Vampire: vom Nutzen des Übernatürlichen, Berlin 1991
• Korcz W., Wspólniczki diabła, czyli o procesach czarownic na Śląsku w XVII wieku, Katowice 1985
• Kowalski T., Nie pozwolisz żyć czarownicy, Warszawa 2018
• Kronicz-Krippendorf J., Bibliografia stosu w Doruchowie, Ostrzeszów 1995
• Krzywaznia J., von Schlesinger E.O., Personennamensindex zu Pfarrer Michael Perlinski: Erinnerungen an die Stadt Schildberg und deren nähere und weitere Umgebung, bmw 2018
• Krzyżanowski A., Dawna Polska ze stanowiska jéj udziału w dziejach postępującej ludzkości skreślona w jubileuszowym Mikołaja Kopernika roku 1843, Warszawa 1844
• Labouvie E., Zauberei und Hexenwerk. Ländlicher Hexenglaube in der frühen Neuzeit, Frankfurt am Main 1991
• Lambrecht K., Hexenverfolgung und Zaubereiprozesse in den schlesischen Territorien, Köln 1995
• Lubierska J., Ankiety personalne księży w zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, Rocznik Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego Gniazdo 10 (2016), s. 25–41
• Lubierska J., Ocena stanu moralnego parafian dekanatu wschowskiego w oczach proboszczów na podstawie ankiet Konsystorza Poznańskiego z 1828 roku, Rocznik Leszczyński (2020), s. 249–265
• Makles J., Czarownice z Łysej Górki w ziemi ostrzeszowskiej, [w:] Historyja doruchowskich czarownic, red. W. Przybyła, R. Mazur, Ostrzeszów 2008
• Michalski J., Jeszcze o konstytucji sejmu 1776 roku „Konwikcje w sprawach kryminalnych”, Kwartalnik Historyczny 103 (1996), nr 3, s. 89–101
• Midelfort H., Erik C., Witch Hunting in Southwestern Germany, 1562–1684: The Social and Intellectual Foundations, Stanford/California 1972
• Nejman E.H., Szlachta Sieradzka XIX wieku. Herbarz, 2017, http://www.tpzw.pl/?herbarz-szlachty-sieradzkiej-xix-wieku,21 [dostęp: 1.04.2022]
• Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2008
• Ostling M., Between the Devil and the Host: Imagining Witchcraft in Early Modern Poland, Oxford–New York 2011
• Ostling M., Konstytucja 1543 r. i początki procesów o czary w Polsce, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 49 (2005), s. 93–103
• Pilaszek M., Procesy czarownic w Polsce w XVI–XVIII w. Nowe aspekty. Uwagi na marginesie pracy B. Baranowskiego, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 42 (1998), s. 81–103
• Pilaszek M., Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008
• Procesy o czary w Polsce – wywiad z prof. J. Wijaczką z 19 maja 2022, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/05/19/procesy-o-czary-w-polsce [dostęp: 24.07.2022]
• Procesy o czary w XVI–XVIII wieku jako zjawisko społeczne, red. Z. Anusik, J. Wijaczka, Łódź 2020
• Sharpe J.A., Instruments of Darkness: Witchcraft in England 1550–1750, London 1997
• Sharpe J.A., Witchcraft in Seventeenth Century Yorkshire: Accusations and Counter Measures, York 1992
• Stępień J., Kleczewskie procesy o czary, Poznań 1998
• Szczypkowski Ł., Doruchowski proces o czary. Prawda czy literacka fikcja?, Kronika Wielkopolski 170 (2019), nr 2, s. 17–26
• Szenic S., Pitaval wielkopolski, Poznań 1960
• Tazbir J., Cudzym piórem... falsyfikaty historyczno-literackie, Poznań 2002
• Tazbir J., Od sasa do lasa, Warszawa 2011
• Tazbir J., Opowieści prawdziwe i zmyślone, Warszawa 1994
• Tazbir J., Wawrzeniecki i Żagiell jako twórcy falsyfikatów, Nauka 3 (2006), s. 45–53
• Tazbir J., Z dziejów fałszerstw historycznych w Polsce w pierwszej połowie XIX wieku, Przegląd Historyczny 57 (1966), nr 4, s. 580–598
• Waardt H. de, Toverij en samenleving: Holland 1500–1800, Rotterdam 1991
• Waltoś S., Owoce zatrutego drzewa, wyd. II uzupełnione, Kraków 2010
• Walz R., Hexenglaube und magische Kommunikation im Dorf der frühen Neuzeit: Die Verfolgungen in der Grafschaft Lippe, Paderborn 1993
• Wasylewski S., Spalenie czternastu czarownic w Doruchowie, [w:] Gawędy o dawnym obyczaju, t. V, Poznań–Lwów 1922
• Wielkopolskie nazwy polne, Poznań 1901
• Wijaczka J., Czarownicom żyć nie dopuścisz. Procesy o czary w Polsce w XVII–XVIII wieku, Poznań 2022
• Wijaczka J., M. Thomsen, Zwischen Hauptwache und Stockhaus Kriminalität und Strafjustiz in Thorn im 18. Jahrhundert, Marburg 2005 (recenzja), Rocznik Toruński 33 (2006), s. 259–263
• Wijaczka J., Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, Toruń 2007
• Wijaczka J., Próba zimnej wody (pławienie) w oskarżeniach i procesach o czary w państwie polsko-litewskim w XVI–XVIII wieku, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 60 (2016), s. 73–110
• Wijaczka J., Kizik E., A. Zdziechiewicz, Staropolskie polowania na czarownice, Katowice 2004 (recenzja), Kwartalnik Historyczny 1 (2006), s. 144–150
• Wyporska W., Witchcraft in Early Modern Poland. 1500–1800, Basingstoke 2013
• Zdziechiewicz A., Staropolskie polowania na czarownice, Katowice 2004
• 600 lat kościoła Doruchów, red. S. Czabańska, Doruchów 2003

Identifiers

DOI

10.15804/hso220302

Biblioteka Nauki

2159483