Osoby z niepełnosprawnością wzroku w świecie kultury - specyfika i uwarunkowania uczestnictwa inkluzywnego

• Authors: Małgorzata Czerwińska

Abstracts

PL

Rozważania teoretycznobadawcze, a nade wszystko praktyka tyflopedagogiczna, każą upatrywać w partycypacji w kulturze osób z niepełnosprawnością wzroku ważnego kierunku oddziaływań edukacyjnych i rehabilitacyjnych, realizowanych w duchu inkluzji, czyli włączenia społecznego w istotne powiązania komunikacyjne, których kultura jest jednym z obszarów. Na podstawie analizy opisowokrytycznej nielicznej literatury przedmiotu, obserwacji uczestniczącej i osobistych doświadczeń autorki poddano refleksji problematykę specyfiki odbioru wytworów kultury przez osoby z niepełnosprawnością wzroku oraz uwarunkowań i możliwości ich pozawzrokowego udostępniania. Przedstawiono – odpowiadające specyfice procesów poznawczych osób niepełnosprawnych wzrokowo – dotykowosłuchowe sposoby udostępniania sztuk wizualnych: system Braille’a, tyflografikę i audiodeskrypcję. Zwrócono uwagę na znaczenie Internetu dla partycypacji w kulturze osób niepełnosprawnych wzrokowo, przywołując wybrane egzemplifikacje. Na podstawie podjętych rozważań, wyprowadzono postulaty działań praktycznych i badawczych w zakresie interdyscyplinarnej problematyki inkluzywnego uczestniczenia w kulturze osób z niepełnosprawnością wzroku.

EN

Theoretical and search considerations, and tyflopedagogic practice above all, make us see the culture of people with visual disabilities as an important way of educational and rehabilitation activities implemented in the spirit of inclusion, i.e. social inclusion in important communication links whose one of the areas is culture. Based on a descriptive and critical analysis of small literature on the subject, as well as participant observation and personal experience of the author, the subject of the specific nature of the reception of works of culture by people with visual disabilities and the conditions and possibilities of nonvisual ways of sharing them have been considered. Tactile and auditory ways of providing visual arts: Braille system, typhlography and audio description have been presented as corresponding to the specificity of cognitive processes of visually impaired people. The importance of the Internet for participation in the culture of visually impaired people has been marked, recalling selected exemplifications. Based on the considerations undertaken, the postulates of practical and research actions have been drawn up in the field of interdisciplinary issues of inclusive participation in the culture of people with visual disabilities.

Keywords

PL

niepełnosprawność wzroku; sztuki wizualne; system Braille’a; tyflografika; audiodeskrypcja; partycypacja w kulturze

EN

visual disability; visual arts; Braille system; typhlographics; participation in culture; audio description

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Kultura i Edukacja
• Year: 2019
• Issue: 1(123)
• Pages: 58-76

Dates

published

2019

Contributors

author

Małgorzata Czerwińska

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• ABC Gość niepełnosprawny w muzeum. Szkolenia Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zabytków 2013, 2.
• Baran, J., Olszewski, S. (red.). (2006). Świat pełen znaczeń. Kultura i niepełnosprawność. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Bendych, E. (1991). Oczekiwania młodzieży niewidomej i słabowidzącej a środki masowego przekazu. W: A. Hulek (red.), Środki masowego przekazu a człowiek niepełnosprawny (s. 144-147). Warszawa: Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem.
• Bernaś, A. (2017). Audiodeskrypcja oraz jej wykorzystanie w dostępie osób z uszkodzonym wzrokiem do informacji oraz świata kultury i sztuki. Rozprawa doktorska. Promotor prof. dr hab. B. Woźniczka-Paruzel. Instytut Informacji i Bibliologii. UMK. Toruń (mps, pdf, arch. aut.).
• Chmiel, A., Mazur, I. (2014). Audiodeskrypcja. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Ciborowski, M. (2009). Znaczenie audiodeskrypcji dla niewidomych w Polsce. Przekładaniec, 20, s. 136-138.
• Chojecka, A., Magner, M., Szwedowska, E., Więckowska, E. (2008). Nauczanie niewidomych dzieci rysunku. Przewodnik dla nauczyciela. Laski: Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi.
• Czerwińska, M. (1999). Pismo i książka w systemie L. Braille’a w Polsce. Historia i funkcje rewalidacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
• Czerwińska, M. (2003). Alfabet Braille’a. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1: A-F (s. 80-87). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Czerwińska, M. (2004). Niewidomy. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 3: M-O (s. 685-693). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Czerwińska, M. (2007). Twórczość osób niepełnosprawnych. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 6: Su-U (s. 850-866). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Czerwińska, M. (red.). (2008). Niewidomi w kulturze od terapii do sztuki. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Polski Związek Niewidomych.
• Czerwińska, M. (2012). „Słowem potrafię wszystko”. O piśmienniczości autorów z niepełnosprawnością wzroku. Studium bibliologiczno-tyflologiczne. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Czerwińska, M. (2015). System Braille’a -rewolucja medialna czy inkluzja społeczna osób z niepełnosprawnością wzroku? Przegląd Biblioteczny, 3, s. 365-381.
• Czerwińska, M. (2017a). Information culture of person with visual disabilities in typhlology and information science reflections. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 18, s. 29-52.
• Czerwińska, M. (2017b). Tyflografika szansa na nowe oblicze książki niewidomego i obecność jej użytkowników w świecie informacji? W kręgu rozważań bibliologiczno-tyflologicznych. Przegląd Biblioteczny, 85, 2, s. 169-184.
• Czerwińska, M., Dederko, T. (red.). (2008). Niewidomi w świecie książek i bibliotek. Wybrane zagadnienia. Kielce: Oficyna Wydawnicza Ston 2.
• Czerwińska, M., Grzelecka, E. (2017). Tyflografika i audiodeskrypcja szansą na inkluzję społeczną osób z niepełnosprawnością wzroku? W: T. Żółkowska, I. Ramik-Mażewska (red.), Pedagogika specjalna nowe obszary teorii i praktyki (s. 69-82). Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Dycht, M. (2015). Udostępnianie kultury obrazu osobom niewidomym i słabowidzącym z zastosowaniem audiodeskrypcji. Szkoła Specjalna, 3, s. 179-188.
• Grzegorzewska, M. (1964). Wybór pism. Warszawa: PWN.
• Hulek, A. (red.). (1989). Czas wolny ludzi niepełnosprawnych zadania pedagoga. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
• Hulek, A. (red.). (1991). Środki masowego przekazu a człowiek niepełnosprawny. Warszawa: Expograf. Golik-Gryglas (b.r.). Audiodeskrypcja w sztukach plastycznych. Pobrane z: http://www.audiodeskrypcja.pl/sztukiplastyczne.html.
• Instrukcja jak opisywać ilustracje osobom niewidomym (2013). Warszawa: Mazowieckie Stowarzyszenie Pracy dla Niepełnosprawnych „De Facto”. Instrukcja tworzenia i adaptowania ilustracji i materiałów tyflograficznych dla uczniów niewidomych, opracowana przez zespół tyflopedagogów ze Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych w Polsce: Bydgoszcz, Kraków, Laski, Owińska 2011. Pobrane z: http://www.ore.edu.pl (Wydziały ORE → Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych → Adaptacja podręczników).
• Jakubowski, M. (2009). Tyflografika historia i współczesność, metody i technologie. Tyfloświat, 1 (3), s. 36-40. Pobrane z: http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Tyfloswiat-01_2009.pdf.
• Jakubowski, M. (2011). Przestrzeń muzealna przyjazna niewidomym. Tyfloświat, 4 (13), s. 3-6.
• Jankowska, A. (2009). Audiodeskrypcja -wzniosły cel w tłumaczeniu. Między Oryginałem a Przekładem, XIV, s. 225-246.
• Kalbarczyk, M., Mirowski, J. (2015). Świat opisywany dźwiękiem. Warszawa: Fundacja Szansa dla Niewidomych.
• Karaszewska, K. (2015). Metody audiodeskrypcji i wpływ ich zastosowania na zrozumienie filmu przez odbiorców. Praca doktorska. Promotor prof. UW dr. hab. K. Hejwowski. Instytut Lingwistyki Stosowanej. UW. Warszawa. Pobrane z: http://www.docplayer.pl/3465154-Metody-audiodeskrypcji-i-wplyw-ich-zastosowania-na-zrozumienie-filmuprzez-odbiorcow.html.
• Kłoskowska, A. (1972). Społeczne ramy kultury. Warszawa: PWN.
• Kłoskowska, A. (1983). Kultura masowa. Warszawa: PWN.
• Kłoskowska, A. (2007). Socjologia kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Konieczna, E.J. (2004). Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Konwencja ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Dz.U. 2012, poz. 1169.
• Krawiecka, K., Śmiechowska-Petrovskij, E., Żelazkowska, M. (2016). Sztuka/twórczość dostępna. Osoby z niepełnosprawnościami i chorobą psychiczną w kręgu recepcji i ekspresji sztuki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
• Künstler, I. (2014). Cel uświęca środki audiodeskrypcji. Przekładaniec, 28, s. 140-152.
• Majewski, T. (2002). Tyflopsychologia rozwojowa. Psychologia dzieci niewidomych i słabo widzących. Warszawa: Polski Związek Niewidomych.
• Mendruń, J., Oleksiak, E. (red.). (2010). Tyflokartografia. Przegląd Tyflologiczny, 1-2. Warszawa: Polski Związek Niewidomych.
• Paplińska, M. (2015). Młode pokolenie osób z niepełnosprawnością wzroku w paradoksie informacyjno-komunikacyjnym. W: K. Czerwińska, M. Paplińska, M. Walkiewicz-Krutak (red.), Tyflopedagogika wobec współczesnej przestrzeni edukacyjno-rehabilitacyjnej (s. 136-155). Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Pichalski, R. (1984). Uczestnictwo ludzi niepełnosprawnych w kulturze w porównaniu z ludźmi pełnosprawnymi. Warszawa: Centrum Naukowo-Badawcze Spółdzielczości Inwalidów CZSI.
• Pichalski, R. (1992). Aspiracje kulturalne młodzieży niepełnosprawnej. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
• Raczek, T., Więckowski, R., Künstler, I. (2011). Białą laską po kinowym ekranie. Warszawa: Polski Instytut Sztuki Filmowej.
• Sadowska, A. (2014). Audiodeskrypcja do ilustracji w prasie wskazówki dla trenerów szkolących audiodeskryptorów. Przekładaniec, 28 s. 124-139.
• Sułkowski, B. (2005). „Społeczne Ramy kultury” czterdzieści lat później. Pięć modeli komunikacji kulturowej. Kultura i Społeczeństwo, 2-3, s. 5-35.
• Szarkowska, A. (2009). Przekład audiowizualny w Polsce perspektywy i wyzwania. Przekładaniec, 1(20) s. 8-25. Szarkowska, A., Künstler, I. (b.r.). Audiodeskrypcja w kinie, teatrze i muzeum. Wprowadzenie do działań praktycznych. W: M. Trzeciakiewicz (red.), Audiodeskrypcja w teorii i praktyce, czyli jak mówić o tym, czego nie można zobaczyć. Podręcznik do nauki audiodeskrypcji. Fundacja na Rzecz Rozwoju Audiodeskrypcji Katarynka. Pobrane z: http://docplayer.pl/5334175-Audiodeskrypcja-w-teorii-i-praktyce.html.
• SZULC, W. (1994). Kulturoterapia. Wykorzystanie sztuki i działalności kulturalno-oświatowej w lecznictwie. Poznań: Wydawnictwa Uczelniane Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego.
• Szymańska, B. (2011a). Audiodeskrypcja, czyli o tym, jak kultura audiowizualna staje się dostępna dla osób niewidomych. Tyfloświat, 4(13), s. 26-37. Pobrane z: http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/tyfloswiat_4_13_2011.pdf.
• Szymańska, B., (2011b). Rekomendacje dotyczące udostępniania instytucji audiodeskrypcji do dzieł plastycznych. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. Pobrane z: http://nimoz.pl/upload/muzea_bez_barier/Rekomendacje_dotyczace_audiodeskrypcji_w_muzeach.pdf.
• Szymańska, B., Strzymiński, T. (2010). Audiodeskrypcja. Obraz słowem malowany. Standardy tworzenia audiodeskrypcji do produkcji audiowizualnych. Białystok: Fundacja Audiodeskrypcja.
• Śmiechowska-Petrovskij, E. (2014). Inny czytelnik taka sama literatura? Wartościowanie książek literackich dla dzieci niewidomych w młodszym wieku szkolnym przez nauczycieli, wychowawców, bibliotekarzy. W: B. Jachimczak, K. Pawelczak, A. Wojciechowska (red.). Miejsce Innego we współczesnych naukach o wychowaniu. Inny w przestrzeni społecznej (s. 257-278). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Śmiechowska, E. (2016). Kultura haptyczno-werbalna. Osoby niewidzące a sztuki wizualne między doświadczeniem poznawczym i estetycznym. W: K. Krawiecka, E. Śmiechowska-Petrovskij, M. Żelazkowska, M. (red.). Sztuka/twórczość dostępna. Osoby z niepełnosprawnościami i chorobą psychiczną w kręgu recepcji i ekspresji sztuki (s. 57-126). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
• Trzeciakiewicz, M. (red.). (b.r.). Audiodeskrypcja w teorii i praktyce, czyli jak mówić o tym, czego nie można zobaczyć. Podręcznik do nauki audiodeskrypcji. Fundacja na Rzecz Rozwoju Audiodeskrypcji Katarynka. Pobrane z: http://docplayer.pl/5334175-Audiodeskrypcja-w-teorii-i-praktyce.html.
• Tyszka, A. (1971). Uczestnictwo w kulturze. Warszawa: PWN.
• Ustawa z dnia 25 marca 2011 roku o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji oraz niektórych innych ustaw. Pobrane z: http://www.isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110850459.
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji(tekst ujednolicony). Pobrane z: http://www.krrit.gov.pl/dla-nadawcow-i-operatorow/regulacje-prawne/polska/.
• Więckowska, E. (2009). Zasady redagowania tyflografiki. Tyfloświat, 3 (5), s. 7-13. Pobrane z: http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Tyfloswiat-03_2009.pdf.
• Więckowska, E. (red.). (2011). Instrukcja tworzenia i adaptowania ilustracji i materiałów tyflograficznych dla uczniów niewidomych. Opracowana na zlecenie Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych Ministerstwa Edukacji Narodowej, przez zespół tyflopedagogów ze Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych w Polsce w składzie: Marek Jakubowski (Owińska) , Krystyna Kauba (Laski), Leszek Ogórek, Jolanta Ogórek (Kraków), Iwona Pawłowska (Warszawa), Alina Talukder (Owińska), s. Elżbieta Więckowska (Laski). Bydgoszcz, Laski, Kraków, Owińska (mps, Bibl. Tyfl., Laski).
• Zadrożny, J. (red.). (2015). Społeczny Raport Alternatywny z realizacji Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Warszawa: Fundacja KSK. Zasady tworzenia i adaptowania grafiki dla uczniów niewidomych, opracowane przez nauczycieli Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych dla Niewidomych i Słabo
• Widzących w Polsce (2011). Bydgoszcz, Laski, Łódź. Pobrane z: http://www.ore.edu.pl (Wydziały ORE → Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych → Adaptacja podręczników).
• Żuraw, H. (1996). Uczestnictwo kulturalne młodzieży niepełnosprawnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Żórawska, A, Więckowski, R., Kü nstler I., Butkiewicz U. (2012). Audiodeskrypcja zasady tworzenia. Warszawa. Pobrane z: http://dzieciom.pl/wp-content/uploads/2012/09/Audiodeskrypcja-zasady-tworzenia.pdf.

Identifiers

DOI

10.15804/kie.2019.01.04

Biblioteka Nauki

1968840