Figura czarownicy jako symboliczna „zadra” w patriarchalnym świecie. Konteksty antropologiczno-edukacyjne

• Authors: Izabela Symonowicz-Jabłońska

Title variants

EN

The figure of a witch as a symbolic harm in the patriarchal world. Anthropological and educational contexts

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ukazanie wizerunku kobiety – naznaczonej figurą czarownicy – zorientowanego na zmianę stereotypowego o niej myślenia. Spojrzenie z perspektywy nieskażonej potocznym oglądem świata wskaże na jej podmiotowość, samorealizację, prawo do samostanowienia, co jest podstawową kategorią pedagogiczną. Figura czarownicy jest dwuznaczna – odzwierciedla niepokorność dającą siłę w radzeniu sobie z presją społeczeństwa, aby nie poddać się sposobom kontrolowania kobiet, które podważały patriarchalne standardy. Nazywana wówczas kobietą demoniczną, nikczemną, magiczną, ale z drugiej strony boską, niewinną ofiarą, prawdziwą uzdrowicielką. Bowiem były one „mądrymi zielarkami, wróżbitkami i seksualnie oświeconymi istotami, które nie zostały okaleczone przez chrześcijańską pobożność i zakazy” (K.J. Sollée, 2021, s. 89). Tym samym stały się ikoną kobiety niezależnej, podporządkowanej tylko sobie, o silnej osobowości pożądanej w dzisiejszym świecie. Próba odpowiedzi na pytanie, kim były, a może kim są czarownice, ma za zadanie przybliżyć tytularną postać, a ukazanie kobiecej siły i wspomnienie o prześladowaniu wiedźm ma być dla nich swoistym hołdem.

EN

The aim of the article is to present the image of a woman – marked with the figure of a witch – oriented at changing stereotypical thinking about her. A look from a perspective not contaminated by the common view of the world will indicate its subjectivity, self-realization, and the right to self-determination, which is the basic pedagogical category. The figure of the witch is ambiguous – it reflects the rebelliousness that gives strength to deal with the pressures of society not to succumb to ways of controlling women that have undermined patriarchal standards. At that time she was called a demonic, wicked, magical woman, but on the other hand, a divine, innocent victim, a real healer. For they were „wise herbalists, soothsayers and sexually enlightened beings who had not been crippled by Christian piety and prohibitions” (K.J. Sollée, 2021, p. 89). Thus, they have become an icon of an independent woman, subordinate only to herself, with a strong personality desired in today’s world.

Keywords

EN

personality; emancipation; oppression; witch; image of a woman; patriarchy

PL

czarownica; opresja; wizerunek kobiety; osobowość; emancypacja; patriarchat

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Kultura i Edukacja
• Year: 2022
• Issue: 1(135)
• Pages: 48-59

Dates

published

2022

Contributors

author

Izabela Symonowicz-Jabłońska

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000323007988

References

• Baudrillard, J. (2008). Zbrodnia doskonała. Tłum. S. Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
• Brzezińska, A. (2017). Córki Wawelu. Opowieść o Jagiellońskich Królewnach. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Cawihorne, N. (2006). Historia prześladowań. Wiedźmy i czarownice. Tłum. J. Tyczyńska. Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
• Chollet, M. (2019). Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
• Czerepaniak-Walczak, M. (2006). Pedagogika emancypacyjna. Rozwój świadomości krytycznej człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Eliade, M. (2009). Traktat o historii religii. Tłum. J. Wierusz-Kowalski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Gałuszka, T. (red). (2016). Inkwizytor też człowiek. Intrygujące karty Kościoła. Poznań: Wydawnictwo W drodze.
• Janion, M. (1996). Kobiety i duch inności. Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
• Jawłowska, A. (1975). Drogi kontrkultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Kerényi, K. (1993). Hermes, przewodnik dusz: mitologem źródła życia mężczyzny. Tłum. J. Prokopiuk. Warszawa: Studio ‘Sen’.
• Kieckhefer R. (2000). Magia w średniowieczu. Tłum. I. Kania. Kraków: Universitas.
• Kowalewska D. (2016). Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 4 (34).
• Leszczyński, G. (red.) (2005). Kulturowe konteksty baśni, Rozigrana córa mitu (Tom 1). Poznań: Centrum Sztuki Dziecka.
• Levack, B.P. (1991). Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej. Tłum. E. Rutkowski, z dodatkiem Katalogu Magii Mnicha Rudolfa, zabytku z XIII w. Tłum. E. Karwot. Wrocław: Ossolineum.
• Łuczak, A. (1993). Czary i czarownice – wczoraj i dziś. Tarnów: Oficyna Wydawnicza Karat.
• Masłowski, M. (2004). Trzy figury Innego w polskim romantyzmie. W: M. Janion (red.), Inny, Inna, Inne. O inności w kulturze. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo.
• Michelet, J. (1961). Czarownica. Tłum. M. Kaliska. Warszawa: „Czytelnik”.
• Pełka, L. (1987). Polska demonologia ludowa. Warszawa: Iskry.
• Pilaszek, M. (2008). Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII. Kraków: Universitas.
• Rorty, R. (1996). Przygodność, ironia, solidarność, cz. III: Okrucieństwo i solidarność. Tłum. W.J. Popowski. Warszawa: Wydawnictwo Spacja.
• Rożek, M. (1993). Diabeł w kulturze polskiej. Szkice z dziejów motywu i postaci. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Słownik Synonimów. pl, 11.12.2020. Pobrane z: https://synonim.net/inaczej-zadra.
• Sollée, K.J. (2021). Polowanie na wiedźmy. Kronika kobiet niepodporządkowanych. Tłum. J. Dziubińska. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Symonowicz-Jabłońska, I. (2020). Wychowawcze implikacje czarownicy – niezwykłej kobiety – w świetle założeń pedagogiki emancypacyjnej. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 39 (2), s. 73–89. DOI: 10.17951/Irp.2020.39.2.
• Szczuka, K. (2017). Wywiad z Marią Janion. „Jestem po prostu starą kobietą”. Pobrane z: http://www.oska.org.pl/biuletyn/b10/janion.html.
• Śliwerski, B. (2015). Współczesne teorie i nurty wychowania. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Tokarska-Bakir, J. (2004). Ganz Andere? Żyd jako czarownica i czarownica jako Żyd w polskich i obcych źródłach etnograficznych, czyli jak czytać protokoły przesłuchań. W: M. Janion (red.), Inny, Inna, Inne. O inności w kulturze. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo.
• van Gennep, A. (2006). Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii: o bramie i progu, o gościnności i adopcji. Tłum. B. Biały. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Wiślicz, T. (2001). Zarobić na duszne zbawienie. Warszawa: Wydawnictwo Neriton Instytut Historii PAN.

Identifiers

DOI

10.15804/kie.2022.01.03

Biblioteka Nauki

2117576