Szkoła ogólnodostępna wobec inkluzji uczniów z niepełnosprawnością – diagnoza wybranych problemów

• Authors: Agnieszka Sakowicz-Boboryko , Dorota Otapowicz

Title variants

EN

Public school towards the inclusion of students with disabilities – diagnosis of selected problems

Abstracts

PL

W centrum koncepcji edukacji włączającej jest zapewnienie uczniom z niepełnosprawnością wysokiej jakości kształcenia w placówce ogólnodostępnej. Droga do osiągnięcia tego celu wiedzie przez budowanie nowego modelu, szkoły lepiej dostosowanej do potrzeb wszystkich uczniów. Celem rozważań jest przedstawienie sytuacji szkolnej (dydaktycznej i rówieśniczej) uczniów z niepełnosprawnością na tle codziennej praktyki edukacyjnej realizowanej w wielu polskich szkołach ogólnodostępnych. Przyjmując stanowisko o zasadniczej roli nauczycieli w projektowaniu środowiska rozwoju i uczenia się, skoncentrowano się głównie na ich działalności edukacyjnej i postawach wobec edukacji włączającej. Zidentyfikowano newralgiczne punkty procesu dydaktyczno-wychowawczego, które utrudniają przejście od szkolnej rutyny do edukacji otwartej na zróżnicowane potrzeby wszystkich uczniów, w tym z niepełnosprawnością. Wskazano istotne przeszkody w budowaniu współpracy, wymianie wiedzy wśród uczniów, a w konsekwencji podnoszeniu poziomu relacji społecznych, wśród których szczególne znaczenie może mieć legitymizacja wartości indywidualistycznych, niejednokrotnie wzmacniana mechanizmem rywalizacji. Dystansowanie się części nauczycieli wobec edukacji włączającej (przy uznawaniu jej wartości) często koresponduje z poczuciem braku odpowiedniego przygotowania do pracy z uczniami z niepełnosprawnością oraz krytyczną oceną stanu gotowości szkół ogólnodostępnych do realizacji założeń inkluzji edukacyjnej.

EN

At the heart of inclusive education is ensuring that students with disabilities have access to high-quality education in a mainstream setting. The way to achieve this goal is to build a new model, a school better adapted to the needs of all students. The paper aims to present the school situation (educational and peer) of students with disabilities against the background of everyday educational practice implemented in many Polish mainstream schools. Adopting the position on the teachers’ fundamental role in designing the development and learning environment, the focus was mainly on their educational activities and attitudes towards inclusive education. Critical points of the didactic and educational process have been identified, which hinder the transition from school routine to education open to the diverse needs of all pupils, including those with disabilities. Significant obstacles to building cooperation, exchanging knowledge among students, and, consequently, increasing the level of social relations were identified, among which the legitimisation of individualistic values, often reinforced by the mechanism of competition, may be particularly important.

Keywords

PL

inkluzja; szkoła ogólnodostępna; uczeń z niepełnosprawnością; nauczyciel; trudności w realizacji

EN

inclusion; mainstream school; disabled student; teacher; difficulties in implementation

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Kultura i Edukacja
• Year: 2024
• Issue: 2(144)
• Pages: 63-78

Dates

published

2024

Contributors

author

Agnieszka Sakowicz-Boboryko

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000155958249

author

Dorota Otapowicz

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000280361273

References

• Al-Khamisy, D. (2021). Postawy dystansu i tolerancji wobec osób z niepełnosprawnością wśród uczniów szkoły integracyjnej i ogólnodostępnej. W: E.M. Kulesza, D. Al-Khamisy, P. Zalewska (red.) Od integracji do inkluzji. 30 lat edukacji integracyjnej – idea i rzeczywistość, tom I (s. 229–248). Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Bąbka, J., & Nowicka, A. (2019). Edukacja inkluzyjna, aby nie była iluzją… Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 36, 11–30.
• Buchnat, M. (2014). Kompetencje i oczekiwania nauczyciela do pracy z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Komunikat z badań. Studia Edukacyjne, 31, 177–193.
• Buchnat, M. (2015). Formy organizacji kształcenia dziecka z lekką niepełnosprawnością intelektualną a jego kompetencje społeczne. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Czabański, A. (2009), Samobójstwa altruistyczne. Formy manifestacji, mechanizmy i społeczne reperkusje zjawiska, Kraków: NOMOS.
• Ćwirynkało, K., Żyta, A. (2015). Przekonania nauczycieli na temat edukacji włączającej uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Raport z badań. Szkoła Specjalna, 4, 245–259.
• Dycht, M, (2018). Współczesne wyzwania pedagogiki przedszkolnej i szkolnej w obszarze edukacji włączającej dzieci niewidome i słabowidzące, Forum Pedagogiczne, 2, 93–109.
• Federowicz, M., Choińska-Mika, J., & Walczak, D. (2014). Raport o stanie edukacji 2013. Instytut Badań Edukacyjnych.
• Fetzki, T. (2018). Fałszywa alternatywa, czyli meandry edukacji niesegracyjnej. Studia Edukacyjne, 51, 345–358.
• Gajdzica, Z. (2011). Opinie nauczycieli szkół ogólnodostępnych na temat edukacji włączającej uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym w kontekście toczącej się reformy kształcenia specjalnego, W: Z. Gajdzica (red.), Uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej (s. 56–82). Oficyna Wydawnicza „Humanitas” WSH.
• Gajdzica, Z., Skotnicka, B., Pawlik, S., Bełza-Gajdzica, M., Trojanowska, M., Prysak, D., & Mrózek, S. (2021). Analiza praktyki szkolnej i charakterystyka szkoły efektywnie realizującej edukację włączającą w praktyce – raport z badań. MEiN.
• Gocłowska A. (red.) (2015). Szkoła wobec wymagań państwa. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów. Ośrodek Rozwoju Edukacji.
• Grygier, U. (2019). Edukacja włączająca w aspekcie organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej i kształcenia specjalnego. Ośrodek Rozwoju Edukacji.
• Grzelak, P., Kubicki, P., & Orłowska, M. (2014). Realizacja badania ścieżek edukacyjnych niepełnosprawnych dzieci, uczniów i absolwentów – raport końcowy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Edukacyjnych.
• Grzyb, B. (2013). Uwarunkowania związane z przenoszeniem uczniów niepełnosprawnych ze szkół integracyjnych do specjalnych. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Haager D., & Klingner J.K. (2005). Differentiating Instruction in Inclusive Classrooms. OH Merrill.
• Jachimczak B. (2018). Kształcenie nauczycieli dla edukacji włączającej. Studia Edukacyjne, 48, 33–43.
• Jachimczak, B. (2019). Nauczyciel w edukacji włączającej. W: I. Chrzanowska, G. Szumski (red.) Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole (s. 138–159). Wydawnictwo FRSE.
• Krzemińska, D. (2012). O edukacji (nie)integracyjnej kilka refleksji. W: A. Krause, J. Belzyt & S. Sadowska (red.), Dyskursy pedagogiki specjalnej. Szkoła dla osób z niepełnosprawnością. Wzory – Codzienność – Wyzwania, tom 10 (s. 57–71). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Lisewska, M. (2020). Polska szkoła wobec specjalnych potrzeb edukacyjnych. https://www.nowaera.pl/terapiairozwoj/polska-szkola-wobec-spe.
• Łoskot, M. (2018). Wspieranie uczniów z problemami natury psychicznej, Głos Pedagogiczny. https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/wspieranie-uczniow-z-problemaminatury-psychicznej.
• Marmola, M. (2016). Relacje dzieci niepełnosprawnych z rówieśnikami w klasach integracyjnych. Kultura – Przemiany – Edukacja, t. IV, online 2544–1205. DOI: 10.15584/kpe.2016.4.15.
• McLaren P. (2015). Życie w szkołach. Wprowadzenie do pedagogiki krytycznej. Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Mroczek, M. (2021). Raport statystyczny. Edukacja włączająca w Polsce. Ośrodek Rozwoju Edukacji.
• Najwyższa Izba Kontroli (2017). Informacja o wynikach kontroli. Wspieranie kształcenia specjalnego uczniów z niepełnosprawnościami w ogólnodostępnych szkołach i przedszkolach. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/17/073/LKI.
• Naraian, S., & Natarajan, P. (2013). Negotiating Normalcy with Peers in Contexts of Inclusion: Perceptions of Youth with Disabilities in India. International Journal of Disability, Development & Education, 60(2), 146–166.
• Pituła, B. (2021). Nauczyciel wobec zawodowych znaków zapytania. W: A. Karpińska, M. Zińczuk, K. Kowalczuk (red.), Nauczyciel we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej (s. 39–53). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Plichta, P. (2021). Jak wspierać proces inkluzji szkolnej uczniów z niepełnosprawnościami i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – wybrane wyzwania i propozycje rozwiązań. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio 3(47), 206–220.
• Podgórska-Jachnik, D. (2021). Raport merytoryczny. Edukacja włączająca w Polsce – bilans otwarcia 2020. Ośrodek Rozwoju Edukacji.
• Przybylska-Czajkowska, B. (2016). Polityka inkluzji – iluzja równości? Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, 47(3), 227–235.
• Rzeźnicka-Krupa, J. (2019). Edukacja i niepełnosprawność – wyrównywanie szans czy reprodukcja społecznych nierówności. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 33, 52–70.
• Sadownik, A. (2011). Na rozstajnych drogach. Studium etnopedagogiczne kontrastowych karier szkolnych młodzieży. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Sadowska, S. (2021). Wychowanie do zmiany społecznej. Refleksje w kontekście urzeczywistniania projektu edukacji włączającej, Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 41, 46–60.
• Sakowicz-Boboryko, A. (2019). Attitudes of Teachers from Mainstream Schools to Education Including Children with Disabilities. Kultura i Edukacja, 4(126), 109–124.
• Sakowicz-Boboryko, A., & Otapowicz, D. (2022). Budowanie relacji rówieśniczych uczniów z niepełnosprawnością w edukacji włączającej. W: A. Klim-Klimaszewska, S. Wieruszewska-Duraj (red.), Wielowymiarowość edukacji XXI wieku. Edukacja szkolna, tom II (s. 217–229). WN IKRiBL.
• Skalik, K. (2009). Z doświadczeń szkół biorących udział w projekcie. 5.1. Woj. śląskie (s. 32–37). W: J. Bogucka & D. Al-Khamisy (red.), Szkoła dla wszystkich. Uczeń niepełnosprawny w szkole ogólnodostępnej. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej.
• Sobierajski, P., & Szczepkowski, J. (2013). Szkoła jako środowisko zachowań zdrowotnych młodzieży dużego miasta. W: T. Biernat & J.A. Malinowski (red.), Edukacja a włączenie społeczne. Konteksty socjalne i pedagogiczne (s. 354–366). Wydawnictwo Edukacyjne „AKAPIT”.
• Sokołowski, T. (2023). Technologie dla edukacji. Inspiracje, 2(126), 24–25.
• Speck, O. (2013). Inkluzja edukacyjna a pedagogika lecznicza. Harmonia Universalis.
• Szpak, A. (2017). Edukacja włączająca uczniów niepełnosprawnych – aktualne wyzwania. Zeszyty Naukowe. Zbliżenia Cywilizacyjne, XIII(4), 12–45. http://dx.doi.org/10.21784/ZC.2017.022.
• Szumski G. (2019). Koncepcja edukacji włączającej. W: I. Chrzanowska & G. Szumski (red.). Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole (s. 14–24). Wydawnictwo FRSE.
• Szumski, G., Firkowska-Mankiewicz, A., Lebuda, I., & Karwowski, M. (2018). Predictors of success and quality of life in people with borderline intelligence: The special school label, personal and social resources. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilites, 31(6), 1021–1031.
• Szymański M. (2021). Zmiana społeczna a edukacja przyszłości. W: A. Karpińska, K. Borawska-Kalbarczyk & A. Szwarc (red.). Edukacja w przestrzeni społecznej – paradygmaty zmian (s. 21–35). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Uberman, M., & Mach, A. (2016). Kompetencje nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej w szkole ogólnodostępnej w pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, T. XXXV, z. 3, 165–185.
• UNESCO. 2020. Global Education Monitoring Report Summary 2020: Inclusion and education: All means all. Paris. https://gem-report-2020.unesco.org.
• Zaorska, M. (2020). Poglądy na temat integracji społecznej i edukacji integracyjnej różnych uczestników życia szkolnego. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 2(48), 29–45.
• Żuraw, H. (2021). Teoretyczne i praktyczne aspekty integracji społecznej w systemie edukacji (s. 73–97). W: E.M. Kulesza, D. Al-Khamisy & P. Zalewska (red.), Od integracji do inkluzji. 30 lat edukacji integracyjnej – idea i rzeczywistość, tom I. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Żyta, A., & Ćwirynkało, K. (2014). Relacje rówieśnicze uczniów z niepełnosprawnością w nauczaniu inkluzyjnym – wybrane problemy. Problemy Wczesnej Edukacji, 4(27), 88–98.

Identifiers

DOI

10.15804/kie.2024.02.03

Biblioteka Nauki

38162128