Filmowe wizerunki przestrzeni Donbasu po 2014 roku w wybranych filmach o tematyce wojennej

• Authors: Tomasz Adamski

Title variants

EN

Cinematic images of the Donbas space after 2014 in selected war-themed films

Abstracts

PL

Celem artykułu jest analiza przestrzeni we współczesnych filmach ukraińskich powstałych po 2014 roku, których akcja toczy się w Donbasie i dotyczy prowadzonej tam wojny. Ponieważ będę odwoływał się do przestrzeni konkretnego miejsca, swoje analizy osadzę w kontekście zwrotu przestrzennego. Ważne będzie również odwołanie się do historii Donbasu, ale też do wizerunków tego miejsca, które pojawiają się w ukraińskiej kinematografii. Znaczący kontekst stanowić będzie również filmowa ekokrytyka, szczególnie jeśli chodzi o reprezentacje krajobrazu naturalnego, ale też postindustrialnego, zniszczonego przez człowieka, często w wyniku działań wojennych. Odwołując się do pojęcia krajobrazu, oprę się na stanowisku Arnolda Berleanta, który zauważył, że kulturowo przeobrażone krajobrazy mają tę samą wartość co naturalne i że wszelki krajobraz uczestniczy w kształtowaniu tradycji kulturowej. Badając dzieło filmowe, będę z kolei posługiwał się analizą tekstualną filmu, która wywodzi się z ogólnej analizy strukturalnej. Na tle tak zarysowanego kontekstu teoretyczno- metodologicznego zbadam, jakie znaczenia niosą ze sobą filmowe wizerunki przestrzeni Donbasu i za pomocą jakich środków filmowych jest ona przedstawiana. Moje rozważania obejmą takie produkcje jak: Klondike (2022) w reżyserii Maryny Er Gorbacz, Odbicie (2021) i Atlantyda (2019), oba filmy w reżyserii Walentyna Wasjanowicza, oraz Złe drogi (2020) w reżyserii Natalii Worożbyt.

EN

The paper aims to analyse the spatial representation in contemporary Ukrainian films created after 2014, set in the Donbas region and revolving around the ongoing war. As I reference the specific spatial context, my analysis is grounded in the framework of spatial turn. It also is crucial for me to delve into the history of Donbas and the portrayals of this place in Ukrainian cinematography. Film ecocriticism constitutes a significant context, particularly concerning representations of natural and postindustrial landscapes, often ravaged by human actions, especially in the context of warfare. Referring to the concept of landscape, I rely on Arnold Berleant’s perspective, noting that culturally transformed landscapes hold the same value as natural ones, and every landscape contributes to shaping cultural traditions. In my study, I employ textual film analysis derived from general structural analysis. My considerations encompass productions, such as Klondike (2022) directed by Maryna Er Gorbach, Reflection (2021) and Atlantis (2019), both directed by Valentyn Vasyanovych, as well as Bad Roads (2020) directed by Natalia Vorozhbyt.

Keywords

PL

Ukraina; Donbas; przestrzeń; film ukraiński; film wojenny

EN

Ukraine; Donbas; space; Ukrainian film; war film

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Kultura i Edukacja
• Year: 2024
• Issue: 2(144)
• Pages: 243-262

Dates

published

2024

Contributors

author

Tomasz Adamski

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000247025665

References

• Abramov, R. (2018). The Donbass as a Space of Socialist Enthusiasm, Memory, and Trauma: Cinematic and Literary Images. Laboratorium, 10(1), 79–93.
• Alforova, Z. (2020). Nove ukrains’ke kino v konteksti suchasnoho audiovizual’noho mystetstva. Visnyk Kyďvs’koho natsional’noho universytetu kul’tury i mystetstv. Seriia: Audiovizual’ne mystetstvo i vyrobnytstvo, 3(2), 213–221.
• Andriǐchuk, M. (2019). Rol’ vitchyznianoho kinematohrafa u formuvanni natsional’noi pam’iati ukrains’koho narodu. Vcheni zapysky Tavriǐs’koho natsional’noho universytetu imeni V.I. Vernads’koho, 30(69), 122–126.
• Aumont, J., & Marie, M. (2011). Analiza filmu. PWN.
• Bajor., P. (2023). Ukraina w obliczu rosyjskiej agresji – polityka i strategia. W: A. Gruszczak (red.), Dynamika wojny w Ukrainie i jej reperkusje dla bezpieczeństwa Polski (s. 65–74). Societas.
• Basinger, J. (1986). The World War II Combat Movie: Anatomy of a Genre. Wesleyan University Press.
• Berleant, A. (1997). Living in the Landscape. Toward an Aesthetics of Environment, University Press of Kansas.
• Beumers, B., & Kaganovsky, L. (2023). Ukrainian cinema. Bloomsbury Publishing.
• Bordwell, D., & Thompson, K. (2010). Film art. Sztuka filmowa. Wydawnictwo: Wojciech Marzec.
• Bordwell, D. (2018). On the history of film style. Irvington Way Press, Madison.
• Briukhovetska, L. (2023). War drama as a living reality, Images vol. XXXIV, 43, 9–28.
• Budzik, J.H. (2023). Wstęp do ekokrytyki filmowej: wyzwania dydaktyczne. Postscriptum Polonistyczne, 1(31), 1–16.
• Chapman, J. (2008). War and film. Reaktion books.
• Copik, I., & Skowronek, B. (2020). Filmowe doświadczanie miejsc. Kilka zdań wstępu. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia de Cultura, 12(1), 4–10.
• Czaja, D. (2013). Nie-miejsca. Przybliżenia, rewizje. W: D. Czaja (red.), Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria (s. 7–26). Wydawnictwo Czarne.
• Derrida, J. (1999). Chora. Tłum. M. Gołębiewska. Wydawnictwo KR.
• Eberhardt, A., Iwański, T., & Konończuk, W. (red.). (2023). Rok Wojny w analizach Ośrodka Studiów Wschodnich. Ośrodek Studiów Wschodnich im. M. Karpia.
• Foucault, M. (2006). O innych przestrzeniach. Heterotopie. Tłum. M. Żakowski. Kultura popularna, 2.
• Frydryczak, B. (2014). O dwóch sensach krajobrazu. W: B. Frydryczak & M. Ciesielski (red.), Krajobraz kulturowy (s. 15–26). Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• Gieba, K. (2015). Zwroty ku przestrzeni w badaniach literackich – próba uporządkowania pojęć i podstawowe rozróżnienia. Przestrzenie teorii, 23, 27–38. Adam Mickiewicz University Press.
• Gil, A. (2015). Źródła i konteksty separatyzmu w Donbasie. Studia europejskie, 4, 119–134.
• Helman, A. (b.d.). Przestrzeń filmowa. https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiegofilmu/artykuly/przestrzen-filmowa/381.
• Helman, A., & Ostaszewski, J. (2007). Historia myśli filmowej. Słowo/obraz terytoria.
• Jastrzębski, M. (2015). Krym: miłość i nienawiść. Bezdroża.
• Kociatkiewicz, J., & Kostera, M. (1997). Antropologia pustych przestrzeni. W: A. Zeidler-Janiszewska (red.), Pisanie miasta – czytanie miasta (s. 73–82). Wydawnictwo Fundacji „Humaniora”.
• Kościółek, J. (2014). Kondycja postradzieckiego kina ukraińskiego, Przegląd wschodnioeuropejski, 5/2, 111–120.
• Kowalewski J., & Piasek W. (red.). 2010. „Zwroty” badawcze w humanistyce. Konteksty poznawcze, kulturowe i społeczno-instytucjonalne. Instytut Filozofii UWM.
• Kronenberg, A. (2014). Geopoetyka. Związki literatury i środowiska. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Krupnyk, L., Szpulak, A., & Woroch, A. (2023). Introduction. Images vol. XXXIV/no. 43, 5–8.
• LaRocca, D. (2018). The Philosophy of War Films. University Press of Kentucky.
• Łoza, K. (2022). Ukraina. Soroczka i kiszone arbuzy. Wydawnictwo Poznańskie.
• Marchenko, S. (2023). Non-fiction cinema of independent Ukraine. IMAGES, vol. XXXIV, 43, 57–78.
• Matusiak, A. (2007). Ukraińskie kino lat 90. XX wieku w poszukiwaniu tożsamości narodowej. Porównania, 4/2007, vol IV, 139–146.
• Matusiak, A. (2018). Od symfonii do kakofonii. Donbas w filmach Dzigi Wiertowa, Ihora Minajewa i Sierhija Łoznicy. W: A. Matusiak (red.), Wyjść z milczenia. Dekolonialne zmagania kultury i literatury ukraińskiej XXI wieku z traumą postkolonialną (s. 355–365). Uniwersytet Wrocławski.
• Matveeva, A. (2022). Donbas: the post-Soviet conflict that changed Europe. European politics and Society, vol. 23, 3, 410–441.
• Miecik, I.T. (2015). Sezon na słoneczniki. AGORA.
• Nebesio, B.Y. (2000). Questionable Foundations for a National Cinema: Ukrainian Poetic Cinema of the 1960. Canadian Slavonic Papers, Vol. XLII, 1–2, 35–46.
• Olzacka, E. (2023). The Development of National Cinema in Post-Maidan Ukraine. East European Politics and Societies and Cultures, Vol. 37, 2, 435–454.
• Orwell, G. (2022). Rok 1984. Tłum. T. Mirkowicz. Muza.
• Orzechowski, M. (2017), Noworosja jako element dekonstrukcji państwowości Ukrainy i odbudowy mocarstwowej pozycji Rosji w regionie. Wschodni rocznik humanistyczny, tom XIV, 4, 129–141.
• Orzechowski, M. (2017). Noworosja jako element postzimnowojennego modelu integracji na obszarze poradzieckim. W: A. Furier (red.), Ukraina. Czas przemian po rewolucji godności (s. 274–304). FNCE.
• Ostrowska, E. (2000). Przestrzeń filmowa. RABID.
• Pieniążek, P. (2015). Pozdrowienia z Noworosji. Wydawnictwo krytyki politycznej.
• Plesnar, Ł.A. (2001). A jak poszedł Johnny na wojnę… czyli o kinie wojennym. W: K. Loska (red.), Wokół kina gatunków (s. 115–150). RABID.
• Pogorzelski, P. (2015). Ukraina. Niezwykli ludzie w niezwykłych czasach. Bezdroża.
• Przybysz-Stawska, M. (2022). Problematyka wojny w Ukrainie na łamach czasopism opiniotwórczych w Polsce. Przypadek „Polityki” (luty-sierpień 2022 r.). Studia Medioznawcze, tom 23, 4(91), s. 1322–1341.
• Riabczuk, M. (2016). Ukraina. Syndrom postkolonialny. Wydawnictwo KEW.
• Robb, D. (2020, 21 marca). Review: Atlantis’s Future Vision Grapples with a Past That Never Was. https://www.slantmagazine.com/film/atlantis-review-valentyn-vasyanovych.
• Rogozińska, A. (2022). Identyfikacja uwarunkowań konfliktu rosyjsko-ukraińskiego w międzynarodowym środowisku bezpieczeństwa. Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, 1, 117–133.
• Rybicka, E. (2008). Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich. Teksty Drugie, 4, 20–38.
• Rybicka, E. (2014). Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich. Universitas.
• Soja, E.W. (1989). Postmodern Geographies. Verso.
• Stelmach, M. (2021). Kronika oporu. Ekrany, 4(60). http://ekrany.org.pl/kino_wspolczesne/kronika-oporu-niezbednik-ukrainskiego-kina.
• Syska, R. (red.) (2010). Słownik filmu. Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.
• Szczerek, Z. (2015). Tatuaż z tryzubem. Czarne.
• Tabaszewska, J. (2011). Zagrożenia czy możliwości? Ekokrytyka – rekonesans. Teksty Drugie, 3, 204–220.
• Tokarczuk, O. (2020). Czuły narrator. Wydawnictwo Literackie.
• Topala, I. (2017). Tożsamość regionalna mieszkańców Donbasu. W: M. Żakowska, A. Dąbrowska & J. Parnes (red.), Europa swoich. Europa obcych (s. 175–181). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Walter, J.D. (2022). Donbas. Dlaczego ma dla Rosji takie znaczenie. https://www.dw.com/pl/donbas-dlaczego-ma-dla-rosji-takie-znaczenie/a-61535938.
• Wasyłenko, W. (2017). Przyczyna, charakter i cel zbrojnej agresji Rosji przeciwko Ukrainie. Polonistyczno-Ukrainoznawcze Studia Naukowe, vol. 3/2017, 21–26.
• Waszczykowski, S. (2022, 13 maja). Rola donieckich separatystów w rosyjskiej propagandzie podczas agresji na Ukrainę w 2022 roku. https://ine.org.pl/rola-donieckich-separatystow-w-rosyjskiej-propagandzie-podczas-agresji-na-ukraine-w-2022-roku/#_ftn1.

Identifiers

DOI

10.15804/kie.2024.02.13

Biblioteka Nauki

38179742