Представление о РОДИНЕ жителей белорусско-польско-литовского культурно-языкового пограничья (на материале польских периферийных говоров)

• Authors: Jadwiga Kozłowska-Doda

Title variants

EN

Imagination of the HOMELAND of the inhabitants of the Belarusian-Polish-Lithuanian cultural and linguistic borderland (based on the material of Polish peripheral dialects)

Abstracts

RU

В статье рассматривается понятие РОДИНА на материале польских периферийных говоров на территории Вороновского района Беларуси. Контекстом автору послужили избранные словари других исследователей «польщизны кресовой» на белорусско-польско-литовском пограничье, нарративы жителей Мядельщины (Беларусь), воспоминания эмигрантов из Виленщины (Литва), а также жителей Подляшья, Вармии и Мазур (Польша). Материал автором собирался как записи сплошных текстов на разные темы, а не как целенаправленное исследование лексики и семантики на тему родины. В работе используется предложенный Ежи Бартминьским метод когнитивной дефиниции, который предусматривает реконструкцию «ментального предмета», т.е. максимального набора характеристик, закрепленных в языке. В результате анализа материала обнаружены подобные признаки, указанные ранее исследователями данного пограничья. Среди составляющих воображение о РОДИНЕ на первом месте оказалось теплое отношения к родным местам (эмоциональная связь человека с местом рождения и детского периода) и предкам (в том числе умершим, кладбище). Подчеркивалось также значение места проживания и соседей (своих, наших и т.д. людей с подобным опытом), а также религии (свой и соседние приходы, культ Девы Марии). Реже, но выразительно акцентированы культурные (например, традиции и язык) и бытовые признаки понятия (стабильность; частная собственность; родина там, где можно жить). Одновременно замечено более выразительное, чем в других работах, выделение местными жителями идеологической родины (для старших это ІІ Речь Посполитая, для младших – Беларусь). По мнению автора это объясняется тем, что среди респондентов оказались, между прочим, жители, чьи предки участвовали в восстании 1863 г., воевали с большевиками в польско-советской войне, а также связанные с Армией Крайовой. Кроме традиционной точки зрения обычного крестьянина/мелкого шляхтича, рассматривается и перспектива патриота не только «малой родины», но и несуществующего государства (ІІ Речи Посполитой).

EN

The article discusses the concept of HOMELAND based on the material of Polish peripheral dialects on the territory of Voronovo district, Belarus. As a context, the author used selected dictionaries of other researchers of the “Polish language of Borderlands” in the Belarusian-Polish-Lithuanian borderlands, narratives of the inhabitants of the Myadel region (Belarus), memories of emigrants from the Vilnius region (Lithuania), as well as residents of Podlasie, Warmia and Mazuria (Poland). The author collected the material as records of continuous texts on various topics, it was not a purposeful study of vocabulary and semantics on the topic of the homeland. The method of cognitive definition proposed by Jerzy Bartminski, which provides for the reconstruction of the “mental object”, i.e. the maximum set of characteristics fixed in the language, was used in the article. As a result of the analysis of the material, similar features, indicated earlier by the researchers of this borderland, were found. Among the components of the imagination of HOMELAND, in the first place there was a warm attitude to native places (the emotional connection of a person with the place of birth and the period of childhood) and ancestors (including the deceased, the cemetery). The importance of the place of residence and neighbours (their own, ours, etc. people with similar experience), as well as religion (their own and neighbouring parishes, the cult of the Virgin Mary) was also emphasized. Less often, but expressively accentuated cultural (for example, traditions and language) and everyday signs of the concept (stability; private property; homeland where you can live). At the same time, more expressive than in other works, sketching of the ideological homeland by local residents was noticed (for the older it is the Second Polish Republic, for the younger – Belarus). According to the author, this is explained by the fact that among the respondents were, among other things, the residents whose ancestors participated in the uprising of 1863, fought with the Bolsheviks in the Polish-Soviet war, as well as those associated with the Home Army. In addition to the traditional point of view of an ordinary peasant/ petty nobleman, the perspective of a patriot not only of a “small homeland”, but also of a non-existent state (Second Polish Republic) is also considered.

Keywords

EN

Belarusian-Polish-Lithuanian Borderland; Polish peripheral dialects; homeland; Belarus; cognitive definition; oral history

RU

белорусско-польско-литовское пограничье; польские периферийные говоры; родина; Беларусь; когнитивная дефиниция; устная история

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Nowa Polityka Wschodnia
• Year: 2023
• Issue: 3(38)
• Pages: 248-285

Dates

published

2023

Contributors

author

Jadwiga Kozłowska-Doda

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

• https://orcid.org/000000017567178X

References

• Bartmiński, J. (1993). Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty. В: J. Bartmiński (ред.). Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich (23–48). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Bartmiński, J. (ред.). (1993). Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Brzozowska, M. (2006). O przebiegu badań nad zmianami w rozumieniu nazw wartości w latach 1990–2000. B: J. Bartmiński (ред.). Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych (36–43). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Budźko, I, Charytoniuk, G. (rozmawiały w 2005 r.). (2011). Teksty mówione polskie: Słobódka, Polka, katoliczka, urodzona we wsi Jankowszczyzna; lat 77, ukończyła 10 klas szkoły powszechnej w Drujsku. B: Smułkowa, E. (ред.). Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność. T. 1: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców (336–354). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Chłosta-Zielonka, J. (ред.). (2014). Szukanie ojczyzny. Antologia wspomnień mieszkańców Warmii i Mazur o latach powojennych. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Dunin-Horkawicz, J. (1991). Co było, a nie jest… czyli kilka lat młodości mojej w Wilnie. Łódź: Poprzeczna Oficyna.
• Engelking, A. (2004). Etnograf wobec stereotypu „Polaka z Kresów”: Z przemyśleń w 10-lecie badań terenowych na Grodzieńszczyźnie. В: A. Kuczyński, M. Michalska (ред.). Kultura i świadomość etniczna Polaków na Wschodzie: tradycja i współczesność (231–240). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
• Engelking, A. (2005). Być u siebie, czyli między wspólnotą lokalną i narodową. Wizerunek społeczności Gródka przy granicy polsko-białoruskiej. В: J. Kurczewskа, H. Bojar (ред.). Granice na pograniczach (67–100). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Engelking, A. (2012). Kołchoźnicy. Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Engelking, A. (2023). O białoruskiej rewolucji z perspektywy antropolożki wsi. В: R. Kaleta (ред.). Odkrywając Białoruś… 65-lecie białorutenistyki na Uniwersytecie Warszawskim. (175–188). Warszawa: Wydawnictwa UW.
• Golachowska, E. (2012). Jak mówić do Pana Boga? Wielojęzyczność katolików na Białorusi na przełomie XX i XXI wieku. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
• Grek-Pabisowa, I., Ostrówka, M., Jankowiak, M. (2017). Słownik mówionej polszczyzny północnokresowej. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (na prawach rękopisu).
• Is, J. (2019, 30 октября). Uklańskie mogiłki. Режим доступа: https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fpermalink.php%3Fstory_fbid%3D1416678235164036%26id%3D100004656198468&.
• Kozłowska-Doda, J. (2019). Przesiedleńcy ze strefy wykluczenia po katastrofie atomowej w Czarnobylu: problemy z zadomowianiem się w nowej przestrzeni. Journal of Urban Ethnology, 17, 149–170.
• Kozłowska-Doda, J. (2021). Tożsamość, losy i język najstarszych mieszkańców okolic Dociszek na Białorusi (na podstawie badań terenowych z przełomu XX i XXI w.). Lublin: Wydawnictwo Werset.
• Kwinta, I. (2014). Rita. В: Szukanie ojczyzny. Antologia wspomnień mieszkańców Warmii i Mazur o latach powojennych (190–194). Сост. Joanna Chłosta-Zielonka. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Łatyszonek, O. (1995). Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
• Łatyszonek, O. (2022). Europa Wschodnia w zderzeniu cywilizacji. Historia, problemy narodowościowe i stosunki międzynarodowe w koncepcjach pluralizmu. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy.
• Miłosz, C. (1996). Szukanie ojczyzny. Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo „Znak”.
• Narbutt, M. (1937). Lida i powiat lidzki z przed stu laty. Pamiętnik. Ziemia Lidzka, 5, 56.
• Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2017). Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie? Etnolingwistyka, 29, 11–29.
• Nowak, T. [без даты]. Moje Trokiele. Режим доступа: http://trokiele.pl/_img/moje_trokiele.pdf.
• Ossowski, S. (1946/1967). Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzna. В: Ossowski, S. (1967). Z zagadnień psychologii społecznej (201–226). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Rieger, J. (2014). Słownik polszczyzny gwarowej Brasławszczyzny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
• Rybacki, S. (2014). Trzy etapy na drodze w nieznane. В: J. Chłosta-Zielonka (сост.). Szukanie ojczyzny. Antologia wspomnień mieszkańców Warmii i Mazur o latach powojennych (53–61). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Sajewicz, M. (1993). Wyobrażenie „małej ojczyzny” w białoruskojęzycznych wspólnotach wiejskich na Białostocczyźnie. В: J. Bartmiński (ред.). Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich (127–140). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Siekierski, S. (1995). Kulturotwórcze funkcje parafii katolickich w społecznościach lokalnych w świetle pamiętników. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Smułkowa, E. (2002). O wieloznaczności pojęcia „polak”, „polski” na Białorusi. (Z doświadczeń badacza i dyplomaty). В: E. Smułkowa (ред.). Białoruś i pogranicza: studia o języku społeczeństwie (552–563). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Smułkowa, E. (ред.) (2011a). Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność. T. 1: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Smułkowa, E. (2011b). Sytuacja socjolingwistyczna i proces konwergencji języków na Brasławszczyźnie w świetle badań terenowych (1997–2007). B: E. Smułkowa (ред.). Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność. T. 1: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców (101–140). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Szymielewicz, M. (1939). Dworzyszcze i Trokiele. Ziemia Lidzka, IV, 3, 82–91.
• Tarasiuk, D. (2007). Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Żebrowska, A. (2014). Tożsamość czy tożsamości – wstępne refleksje na temat samoidentyfikacji mieszkańców białorusko-litewskiego pogranicza (na podstawie badań empirycznych przeprowadzonych w regionie miadziolskim obwodu mińskiego). В: E. Golachowska, A. Zielińska (ред.). Konstrukcje i destrukcje tożsamości. Narracja i pamięć (t. 3, 341–353). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Żebrowska, A. (2019). Komarowszczyzna. Język pogranicza białorusko-polsko-litewskiego. Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Абламейка, С. (2022, 29 сентября). Прафэсар Латышонак: «русский мир» сканае хутка, а Беларусь непазьбежна стане часткай Захаду. Режим доступа: https://www.wsvaboda.org/a/32054615.html.
• Бартминьский, Е. (1986/2005). Чем занимается этнолингвистика? В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (23–32). Перев. с польск. Е. Березович. Москва: Индрик.
• Бартминьский, Е. (1988/2005). Когнитивная дефиниция как способ описания коннотации. В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (55–67). Перев. с польск. Л. Феоктистова. Москва: Индрик.
• Бартминьский, Е. (1990/2005). Точка зрения, перспектива, языковая картина мира. В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (87–104). Перев. с польск. М. Завьялова. Москва: Индрик.
• Бартминьский, Е. (1993/2005). О профилировании понятий в этнолингвическом словаре. В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (47–54). Москва: Индрик.
• Бартминьский, Е. (1994/2005). Как изменяется стереотип немца в Польше? В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (254–278). Перев. с польск. Е. Левкиевская. Москва: Индрик.
• Бартминьский, Е. (1998/2005). Принципы лингвистических исследований стереотипов на примере стереотипа «мать». В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (188–213). Перев. с польск. Е. Левкиевская. Москва: Индрик.
• Бартминьский, Е., Небжеговска, С. (1998/2005). Профили и субъективная интерпретация мира. В: Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике (105–114). Перев. с польск. М. Ясинская. Москва: Индрик.
• Казлоўская-Дода, Я. (2015). Паняцце ДОМ у сучаснай беларускай мове. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Прохарава, С. (1993). “Мой родны кут, як ты мне мілы…” Радзіма ў беларускай мове. В: J. Bartmiński (ред.) Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich (141–156). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Смалянчук, А. (2009). Белорусские поляки или поляки в Беларуси. Режим доступа: http://autary.iig.pl/smalanchuk/artykuly/palaki/palaki_ru.htm.

Identifiers

DOI

10.15804/npw20233812

Biblioteka Nauki

28408781