Zdeterminowani. Fragmenty życiorysów trzech rządców Kurii Gorzowskiej (1945–1956)

• Authors: Marta Cichocka

Title variants

EN

The Determined.Biographical Extractsof Three Governors of the Curia of Gorzów (1945–1956)

Abstracts

EN

As a result of the Potsdam Conference, territory of Poland was shifted west. This decision forced the masses to migrate, and Polish government to populate and develop the new lands. Settlement of West Pomerania, Lubusz Land and other areas was started; priests came along with the crowds. The Church, trying to meet the expectations of the lost and anxious people, wanted to mark its presence in former German and Protestant areas. Curia was needed for this purpose – and its manager. Father Edmund Nowicki was first to be elected in 1945, however as a result of hostile policy of the authorities against the Church, he was replaced in 1951 by Fr. Tadeusz Załuczkowski. After his sudden death, the Curia manager position was taken by Zygmunt Szelążek. He occupied it until the end of 1956. Each one of the three had a huge influence on the religious life in the region. They built the Church structures virtually from scratch, they brought priests and religious, took over evangelical churches for the use of the Latin rite. They worked in the reality of the Polish People’s Republic, risking reprisals. On one hand, they were being defined by the circumstances of place and time, on the other, they were determined to achieve their goals and realize uneasy task of leading the Church in the most demanding and neglected, largest territorial unit in Poland at the time. The article depicts their struggle, insufficiently described in the literature, as of yet.

Keywords

PL

kuria gorzowska 1945–1956; Edmund Nowicki; Tadeusz Załuczkowski; Zygmunt Szelążek

EN

curia Gorzow 1945–1956; Edmund Nowicki; Tadeusz Załuczkowski; Zygmunt Szelążek

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Polish Biographical Studies
• Year: 2016
• Issue: 4
• Pages: 65-98

Dates

published

2016

Contributors

author

Marta Cichocka

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie
• Komitet Centralny PZPR
• Urząd do spraw Wyznań
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Szczecinie
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Bydgoszczy
• Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze
• Akta Administracji Apostolskiej w Gorzowie Wlkp. w latach 1945–1972 w Archiwum Państwowym w Szczecinie
• Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie 1950–1973
• Komitet Wojewódzki PZPR w Szczecinie 1948–1990
• Archiwum Sekretariatu Episkopatu Polski
• Biuro Studiów Osadniczo-Osiedleńczych
• Anczarski J., Wspomnienia Dyrektora Wydziału Duszpasterskiego, cz. 1, Rządcy Diecezji Gorzowskiej, Świnoujście 2007, z maszynopisu przepisał ks. K. Podgórski.
• Hlond A., Dzieła, t. 1, red. J. Koniczny, Toruń 2003.
• Nowicki E., Wspomnienia z pierwszych lat urzędowania w diecezji gorzowskiej, [w:] Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski 1998.
• Wołek-Wacławski A., Wspomnienia Duszpasterza w 25-lecie diecezji gorzowskiej, Człuchów 1970.
• Wyszyński S., Dzieła Zebrane, t. 1, 1949–1953, Warszawa 1991.
• Źródła do dziejów Pomorza Zachodniego. Narodziny diecezji szczecińsko-kamieńskiej (1945–1975), t. XIV, oprac. K. Kozłowski, Szczecin 2007.
• Żaryn J., Stolica Apostolska wobec Polski i Polaków w latach 1944–1958 w świetle materiałów ambasady RP przy Watykanie (Wybór dokumentów), Warszawa 1998.
• Bogdanowicz S., Edmund Nowicki biskup gdański, Gdańsk 1998.
• Chorzępa, Rozwój organizacji kościelnej na Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1965, „Nasza Przeszłość” 1965.
• Cichocka M., Kościół rzymskokatolicki w procesach integracyjnych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, Szczecin 2016 – rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr. hab. A. Makowskiego, prof. US.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
• Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
• Encyklopedia katolicka, t. 14, Lublin 2010.
• Godlewski J. F., Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec sekularyzacji życia publicznego (1944–1974), Warszawa 1978.
• Godlewski J. F., Obywatel a religia. Wolność sumienia w PRL, Warszawa 1977.
• Wołoszyn J. W., „Walczyć o dusze młodzieży”. Zmagania Związku Młodzieży Polskiej z Kościołem katolickim na Lubelszczyźnie 1948–1957, Lublin 2009.
• Kamiński T., Życie i działalność księdza Zygmunta Szelążka (1905–1982), praca magisterska pod kierunkiem ks. D. Śmierzchalskiego-Wachocza, Szczecin 2008.
• Kersten K., Jałta w polskiej perspektywie, Londyn–Warszawa 1989.
• Klafkowski A., Granica polsko-niemiecka po II wojnie światowej, Poznań 1970.
• Klafkowski A., Podstawy prawne granicy Odra – Nysa na tle umów jałtańskiej i poczdamskiej, Poznań 1947.
• Klafkowski A., Umowa poczdamska a sprawy polskie 1945–1970, Poznań 1970.
• Klafkowski A., Umowa poczdamska z dnia 2 VIII 1945, Warszawa 1960.
• Kokot J., Logika Poczdamu, Katowice 1957.
• Kołodziejek H., Kościoły i inne związki wyznaniowe, [w:] Dzieje Szczecina, t. 4, 1945– –1990, red. T. Białecki, Z. Silski, Szczecin 1998.
• Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t.1, red. Ryszard Terlecki i ks. Jan Szczepaniak, Kraków 2007.
• Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. ks. Jan Szczepaniak i Marek Lasota, Kraków 2010.
• Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, Szczecin 2011.
• Kowalczyk K., Między oporem a przetrwaniem. Państwo i Kościół na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, [w:] Regiony w dziejach Polski. Pomorze Zachodnie w tysiącleciu, red. P. Bartnik. K. Kozłowski, Szczecin 2000.
• Kowalczyk K., Rozważania o działalności „księży patriotów” w województwie szczecińskim (1950–1955), [w:] W okresie stalinowskim, red. Cz. Osękowski, Zielona Góra 1999.
• Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski 1998.
• Labuda G., Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych, Poznań 1971.
• Matelski D., Kościół katolicki wobec Ziem Zachodnich i Północnych Polski (1945–1995), [w:] Pomorze trudna Ojczyzna?, red. A. Sakson, Poznań 1996.
• Mazur J. M., Ksiądz Zygmunt Szelążek wobec stalinowskich władz Pomorza Zachodniego w latach 1952–1956, Szczecin 2003.
• Napierała E., Geneza Administracji Apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim, „Studia Paradyskie” 1985, nr 1.
• Operacja: zniszczyć Kościół, red. F. Musiał i J. Szarek, Kraków 2007.
• Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim. Mity i rzeczywistość, cz. II, red. K. Kozłowski, Szczecin 2003.
• Panuś K., Pius XII, Kraków 2008.
• Partia z narodem, naród z Kościołem, red. F. Musiał, J. Szarek, Kraków 2008.
• Pilarski D., Działalność wikariusza kapitulnego ks. Zygmunta Szelążka w latach (1952– –1956), praca magisterska pod kierunkiem G. Wejmana, Poznań 1998.
• Pius XII a Polska 1939–1949, oprac. ks. K. Lis SDB, Warszawa 2013.
• Pius XII i Polska w latach 1939–1945, oprac. W. Faccinetti Jelonek, Londyn 1975.
• Pius XII. Papież w epoce totalitaryzmów. Historiografia i polityka, red. M. Kornat, Kraków 2010.
• Pomorze trudna Ojczyzna?, red. A. Sakson, Poznań 1996.
• Potkaj T., Ruch „księży-patriotów” to najsmutniejsza karta w dziejach polskiego Kościoła po 1945 r., „Tygodnik Powszechny” 2002, nr 36.
• Regiony w dziejach Polski. Pomorze Zachodnie w tysiącleciu, red. P. Bartnik, K. Kozłowski, Szczecin 2000.
• Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 r., red. ks. Józefa Mareckiego, Kraków 2011.
• Schmidt B., Administracja Apostolska w Gorzowie Wielkopolskim, „Prezbiterium. Pismo urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej” 1974, nr 6–8.
• Socha P., Ks. mgr inf. Zygmunt Szelążek zatroskany o duchowieństwo i seminarium, „Studia Paradyskie”, t. 12, Zielona Góra 2002.
• Socha P., Sylwetki Administratorów apostolskich i biskupów diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, „Życie i Myśl” 1995, nr 4.
• Stosunki państwo–Kościół w Polsce 1944–2010. Studia i materiały, red. Rafał Łatka, Kraków 2013.
• Strauchold G., Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945–1957, Toruń 2003.
• Szczepańczyk J., Ks. Prałat Zygmunt Szelążek, „Prezbiterium”, nr 7–8, Rok XII, lipiec– –sierpień 1984.
• Świerkowski H., Wspomnienia z pierwszych powojennych lat, „Prezbiterium. Pismo urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej” 1984, nr 7–8.
• Tymczyj A., Ks. Tadeusz Załuczkowski wikariusz generalny, [w:] Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski 1998.
• W okresie stalinowskim, red. Cz. Osękowski, Zielona Góra 1999.
• Wejman G., Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972, Szczecin 2007.
• Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956, red. E. Wojcieszyk, Poznań 2012.
• Włodkowski R., Problem osadnictwa w świetle dokumentów Piusa XII i polskiej hierarchii kościelnej (1945–1948), [w:] Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim. Mity i rzeczywistość, cz. II, red. K. Kozłowski, Szczecin 2003.
• Włodkowski R., Zachodnia granica państwa a stosunki państwo–Kościół w latach 1945– –1956. Doświadczenia szczecińskie, [w:] Nad Odrą i Bałtykiem. Myśl Zachodnia: ludzie – koncepcje – realizacja do 1989 r., Szczecin 2013.
• Z dziejów Kościoła katolickiego w Wielkopolsce i na Pomorzu Zachodnim, red. Stanisław Jankowiak i Jan Miłosz, Poznań 2004 (seria „Materiały pomocnicze IPN”, t. 3).
• Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944–2002, Radom 2003.
• Żaryn J., „Księża patrioci” – geneza powstania formacji duchownych katolickich, Polska 1944/45–1989, Warszawa 1995.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
• Żaryn J., Kościół w Polsce w latach przełomu (1953–1958). Relacje ambasadorów RP przy Stolicy Apostolskiej, Warszawa 2000.
• Żurek J., „Księża-patrioci” – szkic do portretu (I), „Przegląd Powszechny” 2003, nr 9/985.
• Żurek J., Ruch „księży patriotów” w województwie katowickim w latach 1949–1956, Warszawa–Katowice 2008.
• Żurek R., Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec Ziem Zachodnich i Północnych 1945– –1948, Szczecin–Warszawa–Wrocław 2015.

Identifiers

DOI

10.15804/pbs.2016.04

Biblioteka Nauki

2168173