Prymas Stefan Wyszyński wobec rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1974–19781

• Authors: Rafał Łatka

Abstracts

PL

Kardynał Stefan Wyszyński był w latach siedemdziesiątych nie tylko niekwestionowanym liderem polskiego Kościoła, ale również powszechnie szanowanym w społeczeństwie autorytetem, którego głos miał duże znaczenie. W powyższej analizie omówiono stosunek „Prymasa Tysiąclecia” do rzeczywistości społecznopolitycznej PRL. Przedstawiono całościowe spojrzenie tego hierarchy dot. funkcjonowania systemu komunistycznego w Polsce (w latach 1974-1978); jego podejście do relacji państwo-Kościół; do kluczowych wydarzeń politycznych (nowelizacja konstytucji, wydarzenia z czerwca 1976, wybór kard. Wojtyły na papieża) oraz stosunku do powstania i działalności opozycji przedsierpniowej. Wspomniana analiza nie aspiruję do pełnego wyczerpania tematu, skupia się na kwestiach najbardziej dla kard. Wyszyńskiego istotnych w sferze społeczno-politycznej.

EN

In the seventies, Cardinal Stefan Wyszyński was not only the undisputed leader of the Polish Church, but also a widely respected authority in society, whose voice was of great importance. In the above analysis, the attitude of the „Primate of the Millennium” to the socio-political reality of the PRL was discussed. A comprehensive view of this hierarch was presented regarding the functioning of the communist system in Poland; his approach to the state-church relationship; to key political events (amendment to the constitution, events of June 1976, election of Cardinal Wojtyła as pope) and attitude to the rise and activity of the pre-August opposition. This analysis does not aspire to the full exhaustion of the topic, it focuses on issues most for Cardinal Wyszyński important in the socio-political sphere.

Keywords

PL

prymas Stefan Wyszyński; system komunistyczny; rzeczywistość polityczna; relacje państwo-Kościół; Edward Gierek; społeczeństwo; opozycja

EN

primate Stefan Wyszynski; communism system; political reality; church and state relations; Edward Gierek; political opposition

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Polish Biographical Studies
• Year: 2019
• Issue: 7
• Pages: 131-178

Dates

published

2019

Contributors

author

Rafał Łatka

References

• AAN, KC PZPR, XIA/800.
• AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1974.
• AAG, S, Wyszyński, Pro memoria 1975.
• AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1976.
• AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1977.
• AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1978.
• AAW, SPP 04/29, Rada Główna Episkopatu Polski 1974.
• AAW, SPP 04/30, Rada Główna Episkopatu Polski 1975.
• AAW, SPP 04/31, Rada Główna Episkopatu Polski 1976.
• AAW, SPP 04/32, Rada Główna Episkopatu Polski 1977.
• AAW, SPP, 04/33, Rada Główna Episkopatu Polski 1978.
• AAW, SPP 04/272.
• AAW, SPP, 04/275.
• AAW, SPP 04/277.
• AAW, SPP, 04/279.
• AAW, SPP 04/280.
• AAW, SPP, 04/283.
• AAW, SPP, 04/284.
• AAW, SPP, 04/289.
• AAW, SPP, 04/293.
• AAW, SPP, Kościół i państwo, t. 23.
• AIPN, 02011/535.
• AIPN, 0639/136, t. 1-5.
• AIPN, 0639/146 t. 1-6.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLV.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLVI.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLVII.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. XLIX.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LI.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LIII.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LIV.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LV.
• AIPSKW, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. LXI.
• „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1974.
• „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1976.
• „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1977.
• Friszke A., PRL wobec Kościoła. Akta 1970-1978, Warszawa 2010.
• Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, oprac. J. Żaryn, Warszawa-Poznań 2006.
• Ku prawdzie i wolności. Komunistyczna bezpieka wobec kard. Wojtyły, oprac. M. Lasota, J. Marecki, R. Szczęch, Kraków 2009.
• Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-2000, część I, red. P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki, Marki 2003.
• Listy pasterskie Prymasa Polski oraz Episkopatu 1975-1981, Paris 1988.
• Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich, red. J. Marecki, F. Musiał, Kraków 2007.
• Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972-1979, oprac. M. Biełaszko, A. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski, Warszawa 2007.
• Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, oprac. R. Łatka, Kraków 2012.
• Polskie dokumenty dyplomatyczne 1977, red. P.M. Majewski, współpraca P. Długołęcki, Warszawa 2009.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 3: Lata 1975-1989, Poznań-Pelplin, 1996.
• Raina P., Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu, t. 1: 1970-1981, Warszawa 1995.
• Sprawy, które toczą się w Polsce mają znaczenie światowe. Niepublikowane przemówienie Jana Pawła II do Rady Głównej Episkopatu Polski, Jasna Góra, 5 czerwca 1979 r., red. A. Grajewski, Jasna Góra 2019.
• Teczki Wojtyły, Warszawa 2003.
• W służbie Boga i Polski. Komunistyczna bezpieka wobec kardynała Stefana Wyszyńskiego, oprac. J. Marecki, P. Nitecki, R. Szczypta-Szczęch, Kraków 2014.
• Wyszyński S., Nauczanie społeczne 1946-1981, Warszawa 1990.
• Piasecki B., Zając M., Prymas Wyszyński nieznany. Ojciec duchowy widziany z bliska, Kraków 2016.
• Anusz A., Przytulisko. Kościół katolicki wobec opozycji politycznej w Polsce w latach 1976-1980, Warszawa 2001.
• Białkowski M., Prymas Stefan Wyszyński a opozycja demokratyczna (1976-1980). Kilka uwag wstępnych [w:] Stefan Wyszyński wobec opozycji i oporu społecznego 1945-1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.
• Chmielowiec P., Działania operacyjne Służby Bezpieczeństwa wobec biskupa Ignacego Tokarczuka i kurii biskupiej w Przemyślu [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009.
• Czaczkowska E., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.
• Dudek A., Kościół i opozycja demokratyczna w Polsce (1976-1989) [w:] Kościół katolicki wczoraj i dziś, red. M. Drzonek et al., Szczecin 1998.
• Dudek A., Lawirowanie. Ekipa Gierka wobec Kościoła katolickiego (1971-1978), ,,Więź” 1997 nr 7.
• Dudek A., PRL i Stolica Apostolska 1971-1974, [w:] Społeczeństwo - Państwo - Kościół 1945-2000. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej. Szczecin 15-16 VI 2000 r., red. A. Kawecki, K. Kowalczyk, A. Kubaj, Szczecin 2001.
• Dudek A., Prymas Stefan Wyszyński wobec władz komunistycznych w latach 1956-1978 [w:] Prymas Stefan Kardynał Wyszyński- świadek Ewangelii i tradycji narodowych. Materiały sesji naukowej w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach 19 maja 2001 r., Kielce 2001.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2006.
• Eisler J., „Polskie miesiące” czyli kryzys(y) w PRL, Warszawa 2008.
• Eisler J,, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
• Friszke A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011.
• Grajewski A., Kardynałowie Stefan Wyszyński i Agostino Casaroli - dwie osobowości i dwie koncepcje polityki wschodniej Watykanu, ,,Studia Prymasowskie” 2009 (t.3).
• Gryz R., Kierunki polityki wyznaniowej w dekadzie Gierka [w:] Priorytety polityki wyznaniowej władz Polski ,,ludowej”, red. R. Łatka, ,,Glaukopis” 2015 nr 33.
• Gryz R., Między liberalizacją a dezintegracją. Stosunki państwo-Kościół w latach siedemdziesiątych [w:] Stosunki państwo-Kościół w Polsce w latach 1944-2010. Studia i materiały, red. R. Łatka, Kraków 2013.
• Gryz R., Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980, Kielce 2007.
• Kosiński K., „Religianctwo”. Napięcie między ideologią a religią w świadomości członków i działaczy PZPR, „Polska 1944/45-1989. Studia i materiały” 2014 (12).
• Lasota M., Wspólne drogi kardynała Karola Wojtyły i arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, „Studia Rzeszowskie” 2003 (10).
• Łatka R., Czy Prymas Polski Stefan Wyszyński był antykomunistą? [w:] Antykomunizm Polaków w XX wieku, red. P. Kardela, K. Sacewicz, Białystok-Olsztyn-Warszawa 2019.
• Łatka R., Dwie wizje roli Kościoła w realiach komunistycznej dyktatury - wymiana korespondencji pomiędzy bp. Ignacym Tokarczukiem ordynariuszem przemyskim a sekretarzem Episkopatu Polski bp. Bronisławem Dąbrowskim w 1979 r., „Dzieje Najnowsze” 2019 nr 1.
• Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
• Łatka R., Episkopat wobec złudnej normalizacji relacji państwo-Kościół 1971-1978 [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1972-1978, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018.
• Łatka R., Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980-1989, Kraków 2016.
• Łatka R., Prymas Wyszyński wobec pozornej normalizacji relacji państwo-Kościół pierwszych lat rządów Edwarda Gierka (1971-1974), ,,Politeja” 2019 nr 60.
• Łatka R., Rada Główna Episkopatu Polski a pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny, „Dzieje Najnowsze” 2018 nr 1.
• Łatka R., Rada Główna Episkopatu Polski wobec przedsierpniowej opozycji (1976-1981), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1.
• Łatka R., Relacje państwo-Kościół w pierwszych latach rządów Edwarda Gierka - czyli jak wyglądała polityka „normalizacji” w praktyce, [w:] Państwo-religia. Instytucje państwowe i obywatele wobec religii w Europie Środkowo-Wschodniej w XX w., tom II, red. J. Durka, Kalisz 2018.
• Łatka R., The idea of the common good and the reason of state in the teaching of primate Wyszyński, „Studia Theologica Varsaviensia” 2018 nr 2.
• Łatka R., Zwycięstwo Kościoła. Prymas Tysiąclecia o pierwszej papieskiej pielgrzymce po Polsce, ,,Biuletyn IPN” 2017 nr 6.
• Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Kardynał Stefan Wyszyński 1901-1981, Warszawa 2019.
• Łeszczyński G., Początki parafii w Zbroszy Dużej, Warszawa 2007.
• Maniewska K., Kościół katolicki w Bydgoszczy wobec prób laicyzacji i dezintegracji społeczeństwa w okresie rządów Edwarda Gierka (1970-1980), Warszawa 2007.
• Noszczak B., My Naród. Polska i Polacy w milenijnym programie prymasa Stefana Wyszyńskiego (1956-1966/1967) [w:] Prymas Wyszyński a niepodległa. Naród-patriotyzm-państwo w nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. K. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.
• Micewski A., Kardynał Wyszyński, prymas i mąż stanu, Paryż 1982.
• Pawlicka K., Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970-październik 1978), Warszawa 2004.
• Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.
• Raina P., 1978. Wybór papieża Jana Pawła II. Zapiski prymasa, Warszawa 2008.
• Raina P., Arcybiskup Dąbrowski - rozmowy watykańskie, Warszawa 2001.
• Raina P., Cele polityki władz PRL wobec Watykanu, Warszawa 2001.
• Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2006.
• Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1976, Biała Podlaska-Warszawa 2010.
• Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1977, Warszawa-Biała Podlaska 2010.
• Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1978, Biała Podlaska-Warszawa 2010.
• Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 1-14, Warszawa 1994-2007.
• Raina P., Kardynał Wyszyński i Solidarność, Warszawa 2005.
• Raina P., Sprawa obsadzenia metropolii wrocławskiej 1974-1976. Eskapady władz PRL, Pelplin 2006.
• Raina P., Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski, t. 1-3, Londyn 1979-1988.
• Raina P., Stefan Kardynał Wyszyński. Prymas Tysiąclecia, t. 4, Warszawa 2016.
• Romaniuk M. P., Życie twórczość i posługa Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, t. 1-4, Warszawa 1994-2002.
• Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006.
• Skibiński P., Do jakiego stopnia PRL był państwem polskim? Ocena prymasa Wyszyńskiego, [w:] Prymas Stefan Wyszyński a Niepodległa. Naród - patriotyzm - państwo w myśli i nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.
• Skibiński P., Cele polityki władz komunistycznych w Polsce wobec Stolicy Apostolskiej do roku 1978, [w:] Priorytety polityki wyznaniowej władz Polski ,,ludowej”, red. R. Łatka, ,,Glaukopis” 2015 nr 33.
• Skórzyński J., Głodówka u św. Marcina [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, Warszawa 2008.
• Zawadka J., Wielka Nowenna w koncepcji duszpasterskiej prymasa Wyszyńskiego. Zarys problematyki pastoralno historycznej, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2011 nr 1.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.
• Żaryn J., Kościół katolicki - hierarchia, kapłani, świeccy [w:] Między Warszawą a regionem. Opozycja przedsierpniowa na Pomorzu Zachodnim, red. M. Kowalczyk, M. Paziewski, M. Stefaniak, Szczecin 2008.
• Żaryn J., Kościół katolicki w PRL - bliżej władzy czy bliżej opozycji? (1976-1981) [w:] idem, Własna i niepodległa. Czyli o Polakach walczących o swoją Ojczyznę, Warszawa 2020.
• Żaryn J., Stosunki państwo-Kościół katolicki w latach siedemdziesiątych XX w. [w:] „Oaza wolności”. Duszpasterstwa akademickie w latach siedemdziesiątych XX w., red. M. Marcinkiewicz, Szczecin 2011.

Identifiers

DOI

10.15804/pbs.2019.06

Biblioteka Nauki

1963315