Polska „wobec Rosji” w 1941 r. Nieznany memoriał Ksawerego Pruszyńskiego jako attaché prasowego ambasady polskiej w Związku Sowieckim

• Authors: Ariel Orzełek

Title variants

EN

Poland „towards Russia” in 1941. Unknown memorial of Ksawery Pruszyński as a press attaché of the Polish embassy in the Soviet Union)

Abstracts

PL

Ksawery Pruszyński, należący do grona najbardziej utalentowanych polskich literatów i publicystów pierwszej połowy XX wieku, przeszedł w swym krótkim życiu znamienną ewolucję polityczną. Jego pierwsze artykuły jednoznacznie świadczyły o tym, że jest antykomunistą, zwalczającym zaciekle wszelkie przejawy sympatii dla polityki sowieckiej, a przy tym apologetą Józefa Piłsudskiego i rzecznikiem koncepcji prometejskiej. Konserwatysta, mając szacunek do polskich tradycji tego ruchu, ale szukający jego nowej, adekwatnej do wymogów współczesności formuły i rzecznik „Polski mocarstwowej”, był przy tym twórcą wrażliwym społecznie i niechętnym wszelkiej dyktaturze. Poróżniło go to z jego kolegami z redakcji „Buntu Młodych” i zaprowadziło w szeregi ostrożnych apologetów strony republikańskiej walczącej w hiszpańskiej wojnie domowej. Na sformułowanie koncepcji sojuszu polsko-sowieckiego wymierzonego w Niemcy, za który ceną mogły być polskie ziemie wschodnie, a nagrodą - niemieckie ziemie wschodnie, przyszła jednak pora dopiero po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej. Pruszyński, mający już za sobą udział w kampanii norweskiej, pełnił w latach 1941–1942 funkcję attaché prasowego przy ambasadzie polskiej ZSRR. W tym też czasie opracował prezentowany memoriał, kierowany prawdopodobnie na ręce premiera gen. Sikorskiego, dotyczący konieczności uznania wagi czynnika rosyjskiego w polityce polskiej. Antycypował on opublikowany w 1942 r. artykuł Wobec Rosji, w którym autor dwuznacznie sugerował już konieczność cesji polskich ziem wschodnich w imię poprawnych stosunków. Wywołało to falę krytyki wobec publicysty, był on jednak w swych poglądach coraz bardziej konsekwentny. Zaprowadziło go to do powrotu do Polski w 1945 r. i akceptacji pojałtańskiej rzeczywistości. Nie był jej gorącym wielbicielem, uznawał ją jednak za rezultat geopolitycznych realiów. Taka też, jak się wydaje, była zasadnicza przyczyna zmiany jego poglądów na Związek Sowiecki i komunizm – przyjęcie za niezmienne twardych reguł polityki, zabarwione być może pewnym urzeczeniem społecznym radykalizmem marksistów. U schyłku życia Pruszyński sprawował funkcje dyplomatyczne. Zginął tragicznie w 1950 r. w wypadku samochodowym, zostawiając niedokończone teksty i pytania o dalszy los swych poglądów w zmieniających się powojennych uwarunkowaniach.

EN

Ksawery Pruszyński, one of the most talented Polish writers and publicists of the first half of the 20th century, underwent significant political evolution in his short life. His first articles unequivocally testified that he was an anti-communist, fiercely fighting all sympathy for Soviet policy, and at the same time an apologist of Józef Piłsudski and a spokesman for the Promethean concept. Pruszyński, a conservative, having respect for the Polish traditions of this movement, but seeking his new formula adequate to the requirements of modern times, and a spokesman for „superpower Poland” was at the same time a socially sensitive creator and reluctant to any dictatorship. This quarreled with his colleagues from the editorial staff of „Youth Rebellion” and led to the ranks of cautious apologists of the republican side fighting in the Spanish Civil War. However, he formulated the concept of the Polish-Soviet alliance against Germany, for which the price could be Polish eastern lands, and the prize - German eastern lands, only after the outbreak of the German-Soviet war. In 1941–1942 Pruszyński was a press attaché at the Polish embassy of the USSR. At that time he prepared the presented memorial, probably directed at the hands of Prime Minister General Sikorski, in which he wrote about the need to recognize the importance of the Russian factor in Polish politics. The text anticipated the article Towards Russia, published in 1942, in which the author has already ambiguously suggested the necessity of the assignment of Polish eastern territories in the name of correct relations. This caused a wave of criticism of the publicist, but he was more and more consistent in his views. This led him to return to Poland in 1945 and to accept the post-Yalta reality. He was not an ardent admirer, but he considered her the result of geopolitical realities. This, too, seems to have been the main reason for changing his views on the Soviet Union and communism – adopting hard policy rules as unchanging, perhaps colored by some social spell on Marxist radicalism. At the end of his life, Pruszyński held diplomatic functions. He died tragically in 1950 in a car accident, leaving unfinished texts and questions about the further fate of his views in the changing post-war conditions.

Keywords

PL

Ksawery Pruszyński; myśl polityczna; ZSRR

EN

Ksawery Pruszyński; political thought; USSR

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Polish Biographical Studies
• Year: 2019
• Issue: 7
• Pages: 207-240

Dates

published

2019

Contributors

author

Ariel Orzełek

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• Archiwum Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana w Warszawie: - Akta Aleksandra Bocheńskiego, sygn. VII A-305.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: - sygn. IPN BU 0648/74/1.
• Archiwum Państwowe w Lublinie: - zespół Archiwum Łosiów z Niemiec, sygn. 463.
• Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego: - sygn. WPII-494; SII344; SII358; SII366; sygn. SII374.
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie: - zespół Prezydium Rady Ministrów - Kancelaria, sygn. PRM.K.23.
• Pruszyński K., Artykuły i opowieści (3), Warszawa 2001.
• Pruszyński K., Margrabia Wielopolski, Warszawa 1946.
• Pruszyński K., Opowieści (2), Warszawa 2000.
• Pruszyński K., Publicystyka, t. 1: Niezadowoleni i entuzjaści 1931-1939, t. 2: Powrót do Soplicowa 1940-1948, red. G. Pyka, J. Roszko, D. Kołodziejczyk, Warszawa 1990
• Pruszyński K., Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193?, Warszawa 2004.
• Pruszyński K., Trzynaście opowieści, Warszawa 1946.
• Pruszyński K., W czerwonej Hiszpanii, Warszawa 1937.
• Pruszyński K., Wspomnienia, reportaże, artykuły (1), Warszawa 2000.
• Pruszyński K., Wybór pism publicystycznych, t. 1-2, red. Z. Haraschin-Gutkowska, Warszawa 1966.
• „Bunt Młodych” 1933-1934, 1936.
• „Czas” 1931-1932, 1935.
• „Droga” 1932.
• „Dziennik Polski” 1945-1946, 1948.
• „Dziś i Jutro” 1946-1947, 1951.
• „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1939.
• „Kierunki” 1958.
• „Myśl Polska” 2001.
• „Nowa Kultura” 1950.
• „Nowa Polska” 1946.
• „Nowe Drogi” 1947.
• „Odrodzenie” 1945.
• „Polityka” 1938-1939.
• „Problemy” 1935.
• „Przekrój” 1950.
• „Słowo Powszechne” 1947.
• „Słowo” 1934, 1937-1939.
• „Tygodnik Powszechny” 1950.
• „Tygodnik Warszawski” 1947.
• „Wiadomości Literackie” 1935-1939.
• „Wiadomości Polskie” 1940-1943.
• Bocheński A., Ksawery Pruszyński. Wspomnienia i uwagi, „Tygodnik Powszechny” 2 VII 1950.
• Borejsza J., Człowiek, który szedł „Przekrój” 30 VII 1950, nr 277.
• Łubieński K., Człowiek polityki i sztuki (Fragmenty wspomnień o ś.p. Ksawerym Pruszyńskim), „Dziś i Jutro” 1 VII 1951, nr 26.
• Łubieński K., List otwarty do Juliusza Łady» w 25 lat później, „Chrześcijanin w Świecie” VII-VIII 1974, nr 30.
• Łubieński K., Na starcie. Wspomnienia z lat 1948-1950, „Przegląd Socjologiczny” 1971, t. XXIV.
• Pruszyński M., Migawki wspomnień, Warszawa 2002.
• Rękas K., Dwa pogrzeby, „Myśl Polska” 28 I 2001, nr 4.
• Rękas K., Sapere auso - wspomnienie o śp. Aleksandrze Bocheńskim (1904-2001), „Pro Fide Rege et Lege” 2001, nr 1.
• Swianiewicz S., W cieniu Katynia, Paryż 1976.
• Zbyszewski W.A., Wspomnienie o Ksawerym Pruszyńskim, „Kultura” 1950, nr 7-8.
• Bocheński A., Bezdroża Pani Dąbrowskiej, Wilno 1937.
• Dziennik Jana Dobraczyńskiego, [w:] Archiwum Narodowej Demokracji, t. 1, red. J. Engelgard, M. Motas, Warszawa 2013.
• Gide A., Powrót z Z.S.R.R., Warszawa 1937.
• Knickerbocker H.P., Rote Wirtschaftund Weisser Wohlstand, Berlin 1935.
• Ksawery Pruszyński - wybrańcy bogów umierają młodo [https://www.polskieradio. pl/39/156/Artykul/1150505,Ksawery-Pruszynski-%e2%80%93-wybrancy-bogow-umieraja-mlodo, dostęp z dn. 17 XII 2019 r.].
• Barycz H., O nowe drogi historiografii polskiej, „Nauka i Sztuka” 1946, t. 2.
• Grabski A.F., Orientacje polskiej myśli historycznej. Studia i rozważania, Warszawa 1972.
• Kimla P., Realizm z fałszywej analogii historycznej wywiedziony. Przypadek Ksawerego Pruszyńskiego, „Politeja” 2013, nr 25.
• Król M., Style politycznego myślenia. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, Paris 1979.
• Łojek J., Publicystyka Ksawerego Pruszyńskiego, [w:] J. Łojek, Pisma wybrane. Wiek XX, red. M. Kornat, Kraków 2014.
• Orzełek A., Poszukiwanie modelu realizmu politycznego. Myśl i publicystyka Aleksandra Bocheńskiego, Lublin 2019.
• Pacławski J., Ksawery Pruszyński, Kraków 1974.
• Pyka G., Polityka w twórczości Ksawerego Pruszyńskiego. Wybrane zagadnienia, Katowice 1981.
• Tomczyk R., Myśl Mocarstwowa. Z dziejów młodego pokolenia II Rzeczypospolitej, Szczecin 2008.
• Zagadkowy Ksawery Pruszyński, red. B. Gautier, M. Urbanowski, Kraków 2019.
• Ziątek Z., Ksawery Pruszyński, Warszawa 1972.

Identifiers

DOI

10.15804/pbs.2019.08

Biblioteka Nauki

1963370