Porucznik Jerzy Rożałowski (1912–1944?) – kawalerzysta i żołnierz konspiracji

• Authors: Michał Ceglarek

Abstracts

PL

Celem artykułu jest wyeksponowanie biografii zapomnianego oficera Wojska Polskiego – Jerzego Rożałowskiego, który po ukończeniu Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu rozpoczął służbę w 1 Pułku Ułanów Krechowieckich. W latach poprzedzających wybuch II wojny światowej wziął udział w kilkunastu zawodach konnych, zdobywając liczne nagrody. Dobrze zapowiadającą się karierę kawalerzysty przerwała agresja niemiecka i konieczność walki o niepodległość. Po kapitulacji armii polskiej por. Jerzy Rożałowski ewakuował się na terytorium Litwy, gdzie został internowany i osadzony w obozie. Na ziemi litewskiej poznaje wówczas swoją przyszłą żonę – Krystynę Bichniewicz, córkę właściciela ziemskiego oraz praprawnuczkę najstarszej siostry Fryderyka Chopina Ludwiki Jędrzejewiczowej, z którą w 1940 r. zawiera związek małżeński. Po ucieczce z obozu internowania Rożałowski włączył się w pracę konspiracyjną i pod nazwiskiem Ryszard Porębski dowodzi 1 Ośrodkiem Dywersyjno-Partyzanckim Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej, z którego w czerwcu 1944 r. został sformowany samodzielny Odział Partyzancki, liczący ok. 200 żołnierzy. W tym samym czasie Rożałowski ściśle współdziałał z 7 Wileńską Brygadą Armii Krajowej. Por. Jerzy Rożałowski zaginął 11 lipca 1944 r. w Wilnie podczas próby kontaktu z dowództwem Armii Krajowej.

EN

The aim of this article is to present the biography of a forgotten officer of the Polish Army – Jerzy Rożałowski, who, after graduating from the Cavalry Cadet School in Grudziądz, started his service in the 1st Cavalry Regiment of Krechowiecki. In the years preceding the outbreak of World War II, he took part in over a dozen horse competitions, winning numerous awards. The promising career of a cavalryman was interrupted by German aggression and the necessity to fight for independence. After the surrender of the Polish army, Lieutenant Jerzy Rożałowski evacuated to the territory of Lithuania, where he was interned and imprisoned in a camp. In Lithuania, he then meets his future wife – Krystyna Bichniewicz, the daughter of the landowner and the great-great-granddaughter of Fryderyk Chopin’s eldest sister Ludwika Jędrzejewiczowa, with whom he married in 1940. After escaping from the internment camp, Rożałowski joined the underground and, under the name of Ryszard Porębski, commanded the 1st Infiltration and Partisan Center of the Vilnius District of the Home Army, from which in June 1944 an independent partisan unit was formed, numbering about 200 soldiers. At the same time, Rożałowski worked closely with the 7th Vilnius Brigade of the Home Army. Lieutenant Jerzy Rożałowski went missing on July 11, 1944 in Vilnius during an attempt to contact the command of the Home Army.

Keywords

PL

por. Jerzy Rożałowski; 1 Pułk Ułanów Krechowieckich; Armia Krajowa

EN

Lt. Jerzy Rożałowski; 1st Cavalry Regiment of Krechowiecki; Home Army

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Polish Biographical Studies
• Year: 2022
• Issue: 10
• Pages: 127-145

Dates

published

2022

Contributors

author

Michał Ceglarek

• https://orcid.org/000000034354131X

References

• Archiwum Naukowe Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie
• Kolekcja Władysława Bichniewicza: Dokumenty Jerzego Rożałowskiego (1912–1944?), Dokumenty Krystyny Bichniewicz-Porębskiej (1919–2006), Moje wspomnienia 1890–1914, Moje wspomnienia z Litwy (maszynopis)
• Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego: sygn. RP 34554, Akta osobowe Jerzego Rożałowskiego
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie-Rembertowie
• Akta personalne i odznaczeniowe
• sygn. AP 1040, Akta personalne Leona Rożałowskiego
• sygn. AP 2480, Akta personalne Stefana Antoniego Rożałowskiego
• sygn. AP 257, Akta personalne Romana Rożałowskiego
• sygn. AP 3290, Akta personalne Tadeusza Gałuszczyńskiego
• sygn. AP 4060, Akta personalne Zbigniewa Rożałowskiego
• sygn. AP 881, Akta personalne Mieczysława Karola Rożałowskiego
• sygn. Odrzuc. 7.10.1935, Wniosek odznaczeniowy Leona Rożałowskiego
• sygn. VM I.482.51–4185, Wniosek odznaczeniowy Karola Rożałowskiego
• Kolekcja akt żołnierzy zrejestrowanych w Rejonowych Komendach Uzupełnień
• sygn. II.56.15924, Szczęsny Rożałowski
• Oddziały Kawalerii
• sygn. I.321.1.15, Rozkazy dzienne 1 Pułku Ułanów za 1938 rok
• Wojskowa Komisja Archiwalna
• sygn. VIII.8073.5., Obóz dla internowanych nr 1 w Kalwarii
• Fundacja Ośrodka Karta – Archiwum Wschodnie
• Kolekcja Janusza Bohdanowicza, Ewidencja 7 Brygady Armii Krajowej „Wilhelma” Okręg Wileński
• sygn. AW III 618.17.07, List Longina Jarmołkiewicza do Janusza Bohdanowicza zawierający życiorys Jerzego Rożałowskiego
• sygn. AW III 618.17.09, Wspomnienie Jerzego Dzierżyńskiego „Szczęsnego” o por. Jerzym Rożałowskim
• Dziennik Personalny
• 1921, nr 43
• 1924, nr 123
• 1928, nr 3
• 1934, nr 12
• Monitor Polski 1938, nr 252
• Rocznik Oficerski Rezerw, Warszawa 1934
• Opracowania
• Białkowski M., Swoi czy obcy? Represje wobec działaczy Klubu Inteligencji Katolickiej w Toruniu jako metoda wykluczenia społecznego katolików świeckich w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, [w:] Swojskość i obcość w regionie kujawsko-pomorskim, red. M. Białkowski, Z. Biegański, T. Maresz, W. Polak, Toruń 2015.
• Bogusławski A., W znak pogoni. Internowanie Polaków na Litwie IX 1939–VII 1940, Toruń 2004.
• Bohdanowicz J., Brygada „Wilhelma”. Oddziały partyzanckie „Żuka” i „Gozdawy”, Gdańsk 1998.
• Buczek B., Nowakowska S., Tadeusz Smoleński (1908–1944). Życie i działalność, „Rocznik Mińskomazowiecki” 1997/1998, z. 4, cz. 1.
• Ceglarek M., Kapelani Wojska Polskiego z okresu wojny polsko-sowieckiej 1919–1921, Warszawa 2021.
• Fojcik S., Getter M., Rożałowski Roman, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, z. 134, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
• Fojcik S., Żołnierze AK „Kryska”, Warszawa 1994.
• Kon L., Łuck (XXXV), „Jeździec i Hodowca” 17 (1938), nr 16.
• Koreś D., Bój pod Jazłowcem, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2011, nr 8–9.
• Kosztyła Z., Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie, Białystok 1967.
• Kronika, „Jeździec i Hodowca” 17 (1938), nr 17.
• Kronika, „Jeździec i Hodowca” 17 (1938), nr 18.
• Kronika, „Jeździec i Hodowca” 17 (1938), nr 19.
• Kuligowski S., ZWZ-AK w powiecie mińskomazowieckim w latach 1940–1944: (zarys struktury organizacyjnej), „Rocznik Mińsko-Mazowiecki” 1997–1998, t. 4, nr 1.
• Lewandowski W., Z walk 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. Jana Hipolita Kozietulskiego we wrześniu 1939 r., „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno- Społeczne. Historia” 1975, t. 10 (67).
• Łoś J., Zawody konne o Mistrzostwo Wojska na r. 1938, „Jeździec i Hodowca” 17 (1938), nr 24.
• Manteuffel-Szoege R., Szkic autobiograficzny, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1989, nr 4.
• Panemunėlis, dalis I–II, vyriausiasis redaktorius V. Mačiekus, Vilnius 2011.
• Pięta J., Roman W.K., Szczurowski M., Polacy internowani na Litwie 1939–1940, Warszawa 1997.
• Płocczanie znani i nieznani. Słownik biograficzny, Płock 2002.
• Podhorski Z., Tak zapamiętałem…Wspomnienia i dokumenty (od 13 marca do 10 października 1939 roku), Grudziądz 2002.
• Polejowski K., O Polskę wolną i czystą jak łza. Szwadron 5. Brygady Wileńskiej AK ppor. Zdzisława Badochy „Żelaznego” na terenie powiatu kartuskiego w maju 1946 roku, Gdańsk 2021.
• Przemsza-Zieliński J., Wrześniowa księga chwały kawalerii polskiej, Warszawa 1995.
• Runowski H., Ryszard Manteuffel-Szoege – wybitny ekonomista rolny, twórca szkoły ekonomiki i organizacji gospodarstw rolniczych. Wspomnienie w 25. rocznicę śmierci, „Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich” 2016, t. 103, z. 4.
• Rybka R., Stepan K., Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 3, Warszawa 1882.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 9, Warszawa 1888.
• Surgailis G., Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie w czasie II wojny światowej, Warszawa 2013.
• Szlaszyński J., 1 Pułk Ułanów Krechowieckich w Augustowie (1921–1939), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011, t. 12, nr 4.
• Tokarzewski M., Straż przednia (ze wspomnień i notatek), Warszawa 1925.
• Wyczańska K., Rożałowski (Rozałowski) Włodzimierz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, z. 134, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
• Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1920.
• Wyniki zawodów konnych w Łucku, „Kurier Wołyński” 2 (1938), nr 18 (78), s. 4.
• Z wileńskiej Armii Krajowej do Góry. Wspomnienia Włodzimierza Mrajskiego, „Kwartalnik Górowski” 2020–2021, nr 70–73.
• Zabici w Katyniu. Alfabetyczny spis 4415 jeńców polskich z Kozielska zabitych w kwietniu– maju 1940, według źródeł sowieckich, polskich i niemieckich, Warszawa 2013.
• Zarys historii wojennej 14-go Pułku Ułanów Jazłowieckich, oprac. W. Czaykowski, Warszawa 1928.
• Żółtowski M., Garść wspomnień z przeszłości. Praktyka i ćwiczenia wojskowe w 15. Pułku Ułanów Poznańskich 1938–1939, „Związek Rodu Żółtowskich” 2001, nr 27.
• Żynda M., „Tętent. Miesięcznik Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu” (1933–1934) „Toruńskie Studia Bibliologiczne” 2014, nr 1 (12).

Identifiers

DOI

10.15804/pbs.2022.06

Biblioteka Nauki

2176632