Od praw naturalnych do godności osoby ludzkiej. Rozważania filozoficzno-prawne w przedmiocie aksjologii Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

• Authors: Małgorzata Łuszczyńska

Title variants

EN

From Natural Rights to the Dignity of the Human Person. Considerations on the Axiology of the Constitution of the Republic of Poland

Abstracts

PL

Artykuł stanowi refleksję nad problematyką prawa naturalnego. W literaturze przedmiotu dominuje pogląd, iż prawo naturalne jest rodzajem matrycy, która powinna być powielona przez ustawodawcę, co zapobiegać ma niesprawiedliwości prawa. W myśl łacińskiej paremii: Lex iniusta non est lex (Prawo niesprawiedliwe nie jest prawem) legislator musi uwzględniać bliżej niesprecyzowane normy wyższego rzędu. Celem artykułu jest spojrzenie z perspektywy filozoficznej na podstawy aksjologiczne polskiego porządku prawnego w kontekście przede wszystkim źródeł prawa. Zdaniem autora artykułu w czasach współczesnych racjonalizm prawa naturalnego staje się pozorny, zaś jego religijne fundamenty niekoniecznie będą akceptowalne w społeczeństwie kulturowo spluralizowanym. Użyta została metoda analizy prawa, metoda historyczno-prawna (w zakresie badania ewolucji idei prawnych leżących u podstaw poszczególnych uregulowań konstytucyjnych) oraz metody hermeneutycznej w odniesieniu do badania ustawy zasadniczej jako wytworu kultury, nie tyle w warstwie językowej, co społecznej, kulturowej i historycznej. Analiza obowiązujących przepisów prawnych wymusiła również skorzystanie z metody formalno-dogmatycznej.

EN

The article is a reflection on the issues of natural law. The dominant view in the literature on the subject is that natural law is a kind of matrix that should be duplicated by the legislator in order to prevent legal injustice. According to the Latin paremia: Lex iniusta non est lex (Unjust law is not law), the legislator must take into account unspecified higher- level norms. The aim of the article is to look from a philosophical perspective at the axiological foundations of the Polish legal order in the context, primarily, of the sources of law. According to the author of the article, in modern times the rationalism of natural law is becoming apparent, and its religious foundations will not necessarily be acceptable in a culturally pluralized society. The legal analysis method was used, the historical-legal method (in terms of examining the evolution of legal ideas underlying individual constitutional regulations) and the hermeneutic method in relation to the examination of the Constitution as a product of culture, not so much in the linguistic, but in the social, cultural and historical layer. The analysis of applicable legal provisions also forced the use of the formal and dogmatic method.

Keywords

EN

human rights; justice; Natural law; constitutional axiology

PL

prawa człowieka; sprawiedliwość; prawa naturalne; aksjologia konstytucyjna

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Przegląd Prawa Konstytucyjnego
• Year: 2024
• Issue: 2(78)
• Pages: 131-147

Dates

published

2024

Contributors

author

Małgorzata Łuszczyńska

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

• https://orcid.org/0000000243878820

References

• Arystoteles, Etyka Nikomachejska, Warszawa 2011.
• Borucka-Arctowa M., Prawo natury jako ideologia antyfeudalna, Warszawa 1957.
• Borucka-Arctowa M., Współczesna koncepcja praw człowieka [w:] Księga pamiątkowa ku czci Konstantego Grzybowskiego, Kraków 1971.
• Bekrycht T., O związku koniecznym między prawem a moralnością [w:] Abiit, non obiit. Księga poświęcona pamięci Księdza Profesora Antoniego Kościa SVD, red. A. Dębiński, P. Stanisz, T. Barankiewicz, J. Potrzeszcz, W. Staszewski, A. Szarek-Zwijacz, M. Wójcik, Lublin 2013.
• Działocha K., Gromski W., Niepozytywistyczna koncepcja państwa prawnego a Trybunał konstytucyjny, „Państwo i Prawo” 1995, nr 3.
• Gardocki L., Wolność i prawa jednostki w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. Bilans pięciu lat [w:] Pięć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. H. Jerzmański, Warszawa 2002.
• Grześkowiak A., Aksjologia projektu Konstytucji RP [w:] Ocena projektu Konstytucji RP Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Materiały z sympozjum, Lublin 16 XII 1995, Lublin 1996.
• Jarra E., Człowiek a władza, Londyn 1948.
• Karp J., Sprawiedliwość społeczna. Szkice ze współczesnej teorii konstytucjonalizmu i praktyki polskiego prawa ustrojowego, Kraków 2004.
• Krukowski J., Granat M., Krytyczne uwagi do projektu Konstytucji RP. Podsumowanie sympozjum [w:] Ocena projektu Konstytucji RP Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Materiały z sympozjum, Lublin 16 XII 1995, Lublin 1996.
• Ksenofont, Pisma sokratyczne, Warszawa 1967.
• Lesiński P., Społeczny wymiar własności prywatnej w kontekście art. 14 ustawy zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2021, nr 1 (59).
• Lesiński P., Subsydiarność a klauzula państwa socjalnego Konstytucji Republiki Federalnej Niemiec, „Annales UMCS” sectio G (Ius), 2017, vol. LXIV, nr 1.
• Maciejewski M., O historii koncepcji sprawiedliwości od Platona do Nozicka, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2012, t. XXVII.
• Małajny R., Regulacja kwestii konfesyjnych w Konstytucji III RP (refleksje krytyczne) [w:] Ze sztandarem prawa przez świat, red. R. Tokarczyk, K. Motyka, Kraków 2002.
• Maroń G., Odwołania do szkół filozofczno-prawnych w uzasadnieniach orzeczeń polskich sądów, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2020, nr 4.
• Maroń G., Odwołania do prawa naturalnego w wystąpieniach posłów na posiedzeniach Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sejmowy” 2022, nr 5.
• Merkwa M., U źródeł idei praw człowieka. Kształtowanie podstaw koncepcji praw człowieka, Lublin 2018.
• Merkwa M., Idea praw człowieka. Wybrane zagadnienia, Rzeszów 2023.
• Morawski L., Spór o pojęcie państwa prawnego, „Państwo i Prawo” 1994, nr 7–8.
• Pałecki K., O aksjologicznych zmianach w prawie. Referat otwierający obrady XIII Zjazdu Katedr Teorii i Filozofii Prawa [w:] Zmiany społeczne z zmiany w prawie, red. L. Leszczyński, Lublin 1999.
• Piechowiak M., Służebność państwa wobec człowieka i jego praw jako naczelna idea Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku – osiągnięcie czy zadanie?, „Przegląd Sejmowy” 2007, nr 4.
• Piechowiak M., Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Aksjologiczne podstawy prawa, Warszawa 2020.
• Polak P., Trzciński J., Konstytucyjna zasada godności człowieka w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, t. XL.
• Potrzeszcz J., Godność człowieka w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego, „Roczniki Nauk Prawnych” 2005, T. XV, nr 1.
• Rawls J., Teoria sprawiedliwości, Warszawa 1994.
• Roth H., W sprawie koncepcji prawa i praworządności, „Państwo i Prawo” 1994, 7–8.
• Sadowski M., Ze studiów nad papieską koncepcją godności człowieka (1981–1991) [w:] Doktryny polityczne i prawne u progu XXI wieku, red. M. Maciejewski, M. Marszał, Wrocław 2002.
• Skrzydło W., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2000.
• Stachowicz K., W poszukiwaniu podstaw moralności. Tomistyczna etyka prawa naturalnego a etyka wartości Ditricha von Hildebranda, Kraków 2001.
• Stefaniuk M., Obowiązki człowieka i obywatela w projektach Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. na tle polskich konstytucji ustrojowych w XX w. [w:] Ze sztandarem prawa przez świat, red. R. Tokarczyk, K. Motyka, Kraków 2002.
• Stefaniuk M.E., Preambuła aktu normatywnego w doktrynie oraz w procesie stanowienia i stosowania polskiego prawa w latach 1989–2007, Lublin 2009.
• Szyszkowska M., Dociekania nad prawem natury czyli o potrzebach człowieka, Warszawa 1972.
• Szyszkowska M., Filozofia prawa i filozofia człowieka, Warszawa 1989.
• Tanalski D., Wartości konstytucji i konkordatu [w:] Powrót do prawa ponadustawowego, red. M. Szyszkowska, Warszawa 1999.
• Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności, Zakamycze 2003.
• Winczorek P., Nowa konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Problem aksjologii, „Przegląd Sejmowy” 1996, nr 4.
• Winczorek P., Problem prawa naturalnego w dyskusjach konstytucyjnych [w:] Powrót do prawa ponadustawowego, red. M. Szyszkowska, Warszawa 1999.
• Zmierczak M., Pozytywizm prawniczy a prawnicy i prawo w Trzeciej Rzeszy – powojenna dyskusja niemieckich historyków i teoretyków prawa o przyczynach upadku prawa w czasach nazizmu, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2001, t. 24.
• Zoll A., Związanie sędziego ustawą [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. Janiny Zakrzewskiej, red. A. Jankiewicz, J. Trzciński, Warszawa 1996.

Identifiers

DOI

10.15804/ppk.2024.02.10

Biblioteka Nauki

32083719