Revisitando el orden zoomorfo: diseño decorativo en las riberas del Titicaca

• Authors: Alberto Martín Isidoro

Title variants

EN

Revisiting zoomorphic order: decorative design in the Lake Titicaca

PL

Reinterpretacja „porządku zoomorficznego”: motywy dekoracyjne w okolicach jeziora Titicaca

Abstracts

PL

W wyposażeniu wnętrz kościołów okolic jeziora Titicaca wśród drewnianych elementów architektonicznych, zwłaszcza w realizacjach ołtarzy czy ambon, napotkamy specyficzny „porządek zoomorficzny”, kategorię, którą można uznać za część lokalnej estetyki. Rozwój tego typu elementów dekoracyjnych przypada na koniec wieku XVII i wiek XVIII, a opisane tu detale są jednymi z bardziej charakterystycznych elementów stylistyki mestizo typowej dla pewnych regionów peruwiańskiego baroku. Analizując wzory graficzne, łatwo możemy dotrzeć do pochodzenia tego fenomenu. „Porządek zoomorficzny” zidentyfikowali i udokumentowali 40 lat temu José de Mesa i Teresa Gisbert, ponowna analiza tego tematu może jednak rzucić nowe światło na przyjęte wcześniej definicje i pozwolić na pogłębienie niektórych zagadnień. Przede wszystkim poddane zostało reinterpretacji jedno z założeń sformułowanych przez wspomnianych autorów: kolumna ta [w porządku zoomorficznym] jest też pozostałością manieryzmu, a inspiracji dla niej możemy szukać u autorów traktatów architektonicznych – Palladio, opisując świątynię Nerwy w swym dziele „Cuarto de Arquitectura”, rozdział VIII, prezentuje kapitel z motywami koni, a w Sagredo kapitel o kształcie baranich głów. Hipoteza ta opiera się na założeniu powszechnego obiegu, jakiemu podlegały traktaty, a także na idei inspiracji, a nie dokładnej reprodukcji grafiki. Traktaty były dostępne tylko nielicznym, w pełni możliwe natomiast było kopiowanie wzoru w różnym stopniu dokładności, co prowadziło do powstania transformacji związanych z tym procesem. Właśnie ten ostatni aspekt został ukazany w artykule w nowej perspektywie wraz ze wskazaniem innego, niewymienianego dotąd wzoru. Mowa tu o pracach Jeana Béraina Starszego (1640–1711), które cieszyły się popularnością i miały duży wpływ na sztukę europejską w okresie pokrywającym się z początkowym etapem rozwoju dzieł powstających w Ameryce Łacińskiej i utrzymanych w stylistyce mestizo. We wzornikach Beraina znajdziemy między innymi propozycje kapiteli kolumn i pilastrów, w których ornament arabeskowy dominuje nad akantem. W wielu proponowanych kapitelach zauważyć można także obecność fantastycznych stworzeń, mitycznych zwierząt, półludzi o charakterze mitologicznym o formach zakorzenionych w antyku, co wskazuje jednoznacznie na wpływ manierystyczny. Przeprowadzając analizę „porządku zoomorficznego”, koncentruję się głównie na dwóch przykładach: jednym jest retabulum znajdujące się w kościele w Pomacie, a drugim ołtarz i ambona w świątyni w Yunguyo. W obu przypadkach mamy do czynienia z kościołami misji ewangelizacyjnych zakonu dominikanów na terenach dawnego kolonialnego Chucuito w Peru.

EN

A special kind of wood architecture order for retables and pulpits is developed around the Lake Titicaca. It is possible, to consider it as a part of a regional itinerant aesthetic, i.e., zoomorphic order. Datable between the end of 17th century and 18th century, it is one of the stylems that define hybrid baroque, probably inspired in engraved sources. The above mentioned order already had been identified and documented 40 years ago by the architects José de Mesa and Teresa Gisbert. Nevertheless, to think again about this topic can throw new light to what was already said, extending certain aspects. I especially want to lead to the end one of their hypotheses: This column is also a mannerist survival since it is inspired by treatise writers, so Palladio in his book ‘Quarter of Architecture’ treats Nerva’s temple, on chapter VIII, showing a capital with horses, and Sagredo has a capital with heads of sheeps. This conjecture is founded on the traffic of architecture treatises, but especially on the idea of inspiration and not a faithful reproduction of the engraving sources, since there was only a few holders of those books. On the other hand, it was more possible to have copies in diverse degrees due to their transformations because of transposition process. With that idea, I allow myself to advance on the topic from a new perspective. It is to consider the contribution of a contemporary referrer, already well known and with a great influence in continental Europe in the beginning of the development of these hybrid works: Jean Bérain the Elder (1640–1711). In his repertoire, we find his proposals on variants of capitals of columns and pilasters. Here the arabesque subordinates the acanthus and there is a wide development of fantastic animals or semihuman beings of a classic mythological character – that shows us an evident mannerist influence. I will focus on the research of this order, in two cases: gospel altarpiece in Pomata’s transept and Yunguyo’s major altar and pulpit, two Dominican churches in the former colonial Chucuito in Peru.

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Sztuka Ameryki Łacińskiej
• Year: 2012
• Issue: 2
• Pages: 19-40

Dates

published

2012

Contributors

author

Alberto Martín Isidoro

• Universidad de Buenos Aires, Argentina

References

• ARP 1773 – ARCHIVO REGIONAL DE PUNO (ARP), Archivo Histórico, Colección Arce Borda, Eclesiásticos, Legajo 37, 1773.
• ARP 1785– ARCHIVO REGIONAL DE PUNO (ARP), Archivo Histórico, Colección Arce Borda, Eclesiásticos, Legajo 37, 1785.
• ARP 1786 – ARCHIVO REGIONAL DE PUNO (ARP), Archivo Histórico, Colección Arce Borda, Eclesiásticos, Legajo 37, 1786.
• AYALA 1552 – J. DE AYALA, Tercero y quarto libro de architectura de Sebastian Serlio…, Toledo 1552.
• BAYÓN ET AL 1989 – D. BAYÓN ET AL., Historia del Arte Colonial Sudamericano. Sudamérica Hispana y el Brasil. Barcelona 1989.
• BIBLIOTHÈQUE NATIONALE 1939 – BIBLIOTHÈQUE NATIONALE (FRANCE) DÉPARTEMENT DES ESTAMPES ET DE LA PHOTOGRAPHIE , Inventaire du fonds français, graveurs du XVIIe siècle. Tome I, Alix (Jean)-Boudeau (Jean) / par Roger-Armand Weigert, Paris 1939.
• CAMPBELL 2006 – G. CAMPBELL, The Grove Encyclopedia of Decorative Arts, II, New York 2006.
• DONY 1956 – P. DONY, Orlas laterales en las portadas andinas, “Anales de arte Americano e Investigaciones estéticas”, n° 9, Buenos Aires 1956, pp. 99–105.
• GISBERT – MESA, 1985 – T GISBERT, J. DE MESA, Arquitectura Andina. Historia y análisis. La Paz 1985.
• GONZÁLES GALVÁN 2006– M. GONZÁLES GALVÁN, TRAZO, PROPORCIÓN Y SÍMBOLO EN EL ARTE VIRREINAL. ANTOLOGÍA PERSONAL, México 2006.
• GUILMARD 1880 – D. GUILMARD, Maistres Ornemanistes, Paris 1880.
• GUTIÉRREZ 1972 – R. GUTIÉRREZ, Uso de libros de arquitectura en Hispanoamérica, Resistencia (Chaco) 1972.
• GUTIÉRREZ 1978 – R. GUTIÉRREZ 1978, Arquitectura del altiplano peruano, Buenos Aires 1978.
• HARTH-TERRÉ 1974 – E. HARTH-TERRÉ, Perú. Monumentos históricos y arqueológicos, México 1974.
• KELEMEN 1951 – P. KELEMEN, BARROQUE AND ROCOCO IN LATIN AMERICA, New York 1951.
• KIMBALL 1941 – F. KIMBALL, Sources and Evolution of the Arabesque of Berain, “The Art Bulletin”, vol. 23, 1941, pp. 307–316.
• LE MUET 1631 – LE MUET, Regles des cinq ordres d’architecture de Vignolle reveuee (sic) augmentees et reduites de grand en petit par le Muet, Paris 1631.
• MARIATEGUI OLIVA 1942 – R. MARIATEGUI OLIVA, Una joya arquitectónica peruana de los siglos XVII y XVIII: El templo de Santiago o de Nuestra Señora del Rosario de Pomata, Lima 1942.
• MELENDEZ 1681 – J. MELENDEZ, Tesoros Verdaderos De Las Yndias En la Historia de la gran Provincia De San Juan Bautista Del Peru De el Orden de Predicadores, vol. 2, Roma 1681.
• MESA – GISBERT 1972 – J. DE MESA, T. GISBERT, ESCULTURA VIRREINAL EN BOLIVIA, La Paz 1972.
• MEYER 1995 – F. S. MEYER, MANUAL DE ORNAMENTACIÓN, México 1995.
• PHIPPS ET AL. 2004 – E. PHIPPS ET AL., The Colonial Andes: Tapestries and Silverwork, 1530–1830, New York 2004.
• RIBEIRO DE OLIVEIRA 2003 – M. A. RIBEIRO DE OLIVEIRA, Rococó religioso no Brasil e seus antecedentes europeus. San Pablo 2003.
• TORRES REVELLO 1956– J. TORRES REVELLO, TRATADOS DE ARQUITECTURA UTILIZADOS EN HISPANOAMÉRICA (SIGLOS XVI A XVIII), Washington 1956.
• WETHEY 1949 – H. WETHEY, Colonial Architecture and Sculpture in Peru, Cambridge 1949.
• WETHEY 1960 – H. WETHEY, Arquitectura virreinal en Bolivia, La Paz 1960.

Identifiers

DOI

10.15804/sal201201

Biblioteka Nauki

2180358