PL
Punktem wyjścia do rozważań są współczesne święta i obyczaje w Meksyku o korzeniach sięgających czasów kolonialnych oraz rola przedmiotów z gatunku arte efímero. Tradycyjne obiekty wykonywane w technice cartonería (znanej na gruncie europejskim jako technika papier-mâché) dawniej przede wszystkim nawiązywały do roku obrzędowego: tradycyjnego palenia Judasza na Wielkanoc, rozbijania bożonarodzeniowej piñaty, masek obrzędowych, ale także parateatralnych lalek mojigangas. Obecnie artyści rozszerzają zakres swoich prac, tworząc tzw. alebrijes – stworzenia fantastyczne, uznane przez wielu badaczy za przykład surrealizmu w sztuce ludowej. Tradycyjne przedmioty wykonywane w technice cartonería tworzone były z myślą o poszczególnych świętach. Natomiast alebrijes, nieograniczone potrzebą świąteczną, stanowią formę indywidualną, tworzone są poza świętami. Tekst dotyczy także różnorodnych wcieleń oraz palenia Judasza podczas Wielkiego Tygodnia w mieście Meksyk na tle kontekstu historycznego. Judasz w Meksyku nie jest jedynie biblijnym zdrajcą, przybiera twarz polityka, komentatora i krytyka. Na jego przemiany stylistyczne wpływ wywierają wydarzenia społeczne i polityczne. Kilkakrotnie Diego Rivera umieszczał Judasza na swoich obrazach i muralach. W wielu miejscach Meksyku te rokroczne obchody, wywodzące się z tradycji ludowych, jednocześnie są formą happeningu, wydarzenia miejskiego typu performance art. Tekst oparto na badaniach własnych przeprowadzonych w Meksyku w latach 2008–2009 oraz literaturze przedmiotu.
EN
The purpose of this text is to give the perspective of the contemporary festivity of “Burning of Judas” in Mexico and Mexico City, being a celebration of colonial origins, as well as the role of art objects belonging to so-called arte efímero. In the past, traditional objects produced in cartonería technique (known in Europe as papier-mâché technique) were related more to various ceremonies held throughout the year: burning of Judas at Easter, piñata breaking at Christmas, ceremonial masks as well as quasi-theatrical dolls called mojigangas. Nowadays, artists are widening the scope of their works, creating so-called alebrijes – fantasy creatures, which are regarded by some researchers as the example of surrealism in folk art. Whereas traditional cartonería objects were made for particular festivals, alebrijes are not related to any of them and are the example of individual forms. The text also discusses different images of Judas and the ritual of burning of him during the Holy Week in Mexico City against the historical background. Judas in Mexico is not only a biblical betrayer of Christ. He serves as an instrument of criticism, has a face of a politician and a commentator. His stylistic appearance has been greatly influenced by social and political events. Diego Rivera made Judas a part of his several paintings and murals. In many places of Mexico, these annual celebrations of folk origin take at the same time a form of happenings or a city event of a performance art type. The paper is based on the research conducted in Mexico in 2008–2009 as well as on reference books.