Neuere Theatertexte Jelineks und ihr langer Weg auf die polnischen Bühnen. Anmerkungen zum Theatertransfer

• Authors: Agnieszka JEZIERSKA

Title variants

EN

Elfriede Jelinek's Newer Dramatical Texts and Their Long Way to the Polish Theater. A Gloss on the Theatrical Transfer

PL

Nowsze teksty dramatyczne Jelinek i ich długa droga na polskie sceny. Glossa do transferu teatralnego

• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Jelineks neuere und innovativere „Texte für das Theater" werden in Polen immer stärker rezipiert, nachdem das polnische Theater in den Neunzigern und auch noch nach dem Jahr 2000 an solchen (nicht „theatertauglichen") Texten nicht besonders interessiert war. Viele ForscherInnen betonen, dass sich das polnische Theaterleben früher markant von dem deutschen unterschied, das deutsche Vorbild allmählich aber an Bedeu-tung gewinnt und das polnische Theaterleben zunehmend beeinflusst. Erst mit neuen Übersetzungen, die von Theaterleuten vorgelegt wurden, mit dem Generationswechsel und einer unterstützenden Politik der Theaterleiter wurde der Durchbruch möglich, und zwar mit zwei parallelen Aufführungen aus der Spielzeit 2007/2008: Mit Über Tiere in der Regie von Łukasz Chotkowski in Bromberg und Sportchor von Krzysztof Garbaczewski in Oppeln (beide Texte wurden von Karolina Bikont übersetzt). Der Beitrag plädiert für eine systemorientierte Analyse, die mehrere Faktoren des Theatertransfers berücksichtigt.

PL

Nowsze „teksty dla teatru" Elfriede Jelinek cieszą się w Polsce coraz większym zaintereso-waniem, choć w latach dziewięćdziesiątych i na początku lat dwutysięcznych polski teatr nie był zainteresowany utworami niewpisującymi się w klasyczne pojęcie sceniczności. Wielu badaczy i badaczek podkreśla, że polska praktyka teatralna różniła się znacząco od niemiec-kiej, a jednocześnie wzorce niemieckojęzyczne stopniowo wpływały na polskie życie teatral-ne. Dopiero dzięki nowym przekładom autorstwa „ludzi teatru", wraz ze zmianą pokolenio-wą i dzięki wspierającej polityce dyrektorów teatru sztuki Jelinek zaistniały w polskim kra-jobrazie teatralnym. Chodzi tu o dwie inscenizacje z sezonu 2007/2008: O zwierzętach w reżyserii Łukasza Chotkowskiego w Teatrze Polskim w Bydgoszczy i Chór sportowy wyreżyserowany przez Krzysztofa Garbaczewskiego w Opolu (oba teksty w tłumaczeniu Karoliny Bikont). Niniejszy artykuł opowiada się za systemowym traktowaniem fenomenu transferu, z uwzględnieniem wielu czynników wpływających na ten proces.

EN

Elfriede Jelinek's "texts for the theater" are enjoying more and more interest in Poland, even though in the 90s and in the early 2000s the Polish theater was not interested in plays which went outside the classical idea of stageability. Many researchers stress the fact that the Polish and German theatrical practices are very different, while at the same time they notice how the German-speaking standards have gradually influenced the stage life in Poland. It was not until new translations by people connected to the theater started to appear, backed up by generational change and favorable politics of theater directors, that Elfride Jelinek's plays started to become visible on the Polish theater landscape. Two stage productions from the 2007/2008 season illustrate this trend especially well: About Animals (Über Tiere), directed by Łukasz Chotkowski in Teatr Polski in Bydgoszcz, and A Sport Play (Ein Sportstück), directed by Krzysztof Garbaczewski in Opole (both texts translated by Karolina Bikont). This article calls for a systematic treatment of the theatrical transfer, which allows for the inclusion of many factors that influence the process.

Keywords

DE

Elfriede Jelinek; Theatertransfer; Theatertauglichkeit; Łukasz Chotkowski; deutsch-polnischer Theatertransfer

PL

Elfriede Jelinek; transfer teatralny; sceniczność; Łukasz Chotkowski; polsko-niemiecki transfer teatralny; Elfriede Jelinek; transfer teatralny; sceniczność; Łukasz Chotkowski; polsko-niemiecki transfer teatralny

EN

Elfriede Jelinek; theatrical transfer; stageability; Łukasz Chotkowski; Polish-German theatrical transfer

• Publisher: Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Transfer. Reception studies
• Year: 2017
• Volume: 2
• Pages: 157-173

Dates

published

2017-12-31

Contributors

author

Agnieszka JEZIERSKA

References

• Arteel I., Elfriede Jelineks kinematographisches Theater, [in:] Elfriede Jelinek „Ich will kein Theater”. Mediale Überschreitungen, hrsg. von P. Janke & Team, Praesens, Wien 2007, S. 23–31.
• Borowski M., Sugiera M., Transfer kulturowy czy kulturowa mobilność: rekonesans teoretyczny, [in:] Teatr – Literatura – Media. O polsko--niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku, hrsg. von M. Leyko, A. Pełka, Primum Verbum, Łódź 2013, S. 43–53.
• Bydgoszcz. Od dzisiaj „Dom Jelinek” w Polskim, materiały promocyjne, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/160953.html [letzter Zugriff: 1.06.2017].
• Chotkowski Ł., Na granicy osobistego i publicznego, [in:] „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek, hrsg. von M. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008, S. 148–149.
• Dąbek A., Teksty do wygłoszenia, teksty do grania?, „Kultura Enter” 2009, Nr. 8, 30. März 2009, URL: http://www.dziennikteatralny.pl/artykuly/teksty-do-wygloszenia-8211-teksty-do-grania.html [letzter Zugriff: 11.05.2017].
• „Die Gedanken sind die Handlung”. Nicolas Stemann (Hamburg) im Gespräch mit Pia Janke, [in:] Elfriede Jelinek „Ich will kein Theater“. Mediale Überschreitungen, hrsg. von P. Janke & Team, Praesens, Wien 2007, S. 172–177.
• Duda A., Ciało i performans. „Babel” Elfriede Jelinek w inscenizacji Mai Kleczewskiej na tle teatralnej recepcji dramatu austriackiego w Polsce, [in:] Jelinek po polsku. Tłumaczenia i inscenizacje, hrsg. von M. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2014, S. 57–77.
• Elfriede Jelinek – Eine Autorin für das Theater? Diskussion mit Eva Brenner, Hilde Haider-Pregler und Emmy Werner, moderiert von Pia Janke, [in:] Elfriede Jelinek „Ich will kein Theater“. Mediale Überschreitungen, hrsg. von P. Janke & Team, Praesens, Wien 2007, S. 178–195.
• Garbaczewski Krzysztof im Polnischen Rundfunk. URL: http://www.polskieradio.pl/8/196/Artykul/1831421,Tomasz-Konina-Wspieralaktorow-i-rezyserow [letzter Zugriff: 2.10.2017].
• Garufo A., Ploch D., Poszukiwanie nowej formy i przestrzeni teatralnej w transferze polsko-niemieckiego teatru współczesnego w kontekście działalności teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu, in Druck.
• Głowacka M., „…jesteśmy w domu, gdzieś między niebem a ziemią”, „Teatr“ 1995, Nr. 7–8, S. 16–17.
• Goethe Institut Rozmowy z tłumaczami Karolina Bikont, URL: http://www.goethe.de/ins/pl/lp/kul/dup/uwe/ueb/pl7896576.htm [letzter Zugriff: 15.06.2017].
• Holona M., Zittel C., Einleitung, [in:] Positionen der Jelinek Forschung, „Jahrbuch für internationale Germanistik“, Reihe A, Bd. 74, hrsg. von M. Holona, C. Zittel, S. 7–11.
• Jelinek E., Ein Sportstück, Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 2004.
• Jelinek E., Ich möchte seicht sein, URL: www.elfriedejelinek.com [letzter Zugriff: 5.07.2017].
• Jelinek E., Ich will kein Theater. Ich will ein anderes Theater, [in:] Autorinnen: Herausforderungen an das Theater, hrsg. von A. Roeder, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1989, S. 143–160.
• Jelinek E., O zwierzętach. Chór sportowy, übers. von K. Bikont, Teatr Polski w Bydgoszczy, Bydgoszcz o.J.
• Jelinek E., Sinn egal. Körper zwecklos, URL: www.elfriedejelinek.com [letzter Zugriff: 5.07.2017].
• Jezierska A., Dyżurna feministka. Dlaczego i jak polskie pisarki czytają Elfriede Jelinek, „Studia Neofilologiczne” 2015, H. 11: Współczesna recepcja literatury niemieckojęzycznej w XX i XXI wieku, hrsg. von J. ŁawnikowskaKoper, A. Majkiewicz, A. Szyndler, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, S. 29–47, http://dx.doi.org/10.16926/sn.2015.11.02 .
• JuAn, Nie tylko o sporcie, „Wiadomości Wałbrzyskie” Nr. 48/01.12 vom 4.12.2008, URL: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/63254.html [letzter Zugriff: 11.06.2017].
• Jürs-Munby K., Inszenierungsformen, [in:] Jelinek-Handbuch, hrsg. von P. Janke, unter Mitarbeit von Ch. Schenkermayr und A. Zenker, Metzler, Stuttgart-Weimar 2013, S. 324–334.
• Kaplan S., „Machen Sie, was Sie wollen” – „Wolken.Heim.“ als Rohstoff, URL: https://jelinetz2.files.wordpress.com/2013/02/xmachen_sie_was_sie_wollen.pdf [letzter Zugriff: 1.06.2017].
• Kłopocka I., Jak się kreuje superbohaterów, „Nowa Trybuna Opolska” 2008, Nr. 64/15/16.03.08 (18.03.2008), URL: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/52964.html [letzter Zugriff: 11.06.2017].
• Kowalska J., Lament sportowy, „Teatr” 2008, Nr. 5, 14.05.2008, zitiert nach: URL: http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/55413.html [letzter Zugriff: 11.06.2017].
• Lefevere A., Ogórki Matki Courage, übers. von A. Sadza, [in:] Współczesne teorie przekładu. Antologia, hrsg. von P. Borowski, M. Heydel, Znak, Kraków 2009.
• Leyko M., Wstęp, [in:] Dramat po dramacie. Przemiany form dramatycznych w Niemczech po 1945 roku, hrsg. von M. Leyko, A. Pełka, Primum Verbum, Łódź 2012.
• Lust: Elfriede Jelinek im Zenit des Ruhms? Ein Interview aus Wien (geführt von Jolita Venckute), „haGalil onLine“, 7.12.98, URL: http://www.hagalil.com/archiv/98/12/jellinek.htm [letzter Zugriff: 7.07.2017].
• Lüsebrink H.-J., Kulturtransfer – methodisches Modell und Anwendungsperspektiven, [in:] Europäische Integration als Prozess von Angleichung und Differenzierung, hrsg. von I. Tömmel, Leske + Budrich, Opladen 2001, S. 213–226.
• Majkiewicz A., Krytyczna recepcja prozy Elfriede Jelinek w Polsce, [in:] Jelinek po polsku. Tłumaczenia i inscenizacje, hrsg. von M. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2014, S. 11–45.
• Majkiewicz A., Ziemska J., Jelineks Dramen in Polen – Zwischen feministischer Sicht und (un)scharfer Sprache, in:] Theatrale Grenzgänge. Jelineks Theatertexte in Europa, hrsg. von P. Clar, Ch. Schenkermayr, Praesens, Wien 2008, S. 305–320.
• Pełka A., Elfriede Jelineks Theatertexte in Polen. Möglichkeiten und Probleme des Sprach- und Kulturtransfers, [in:] „Postdramatik“: Reflexion und Revision, hrsg. von P. Janke, T. Kovacs, Wien, Praesens 2015, S. 481–491.
• Pełka A., Körper – Sport – Krieg, [in:] Jelinek-Handbuch, hrsg. von P. Janke, unter Mitarbeit von Ch. Schenkermayr und A. Zenker, Metzler, StuttgartWeimar 2013, S. 297–300.
• Prykowska-Michalak K., Kurtyna w górę! Relacje między teatrem polskim a teatrem niemieckim po 1990 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
• Sugiera M., Vorwort, [in:] Ein schwieriger Dialog. Polnisch-deutsch-österreichische Theaterkontakte nach 1945, hrsg. von M. Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków 2000, S. 17–24.
• Szczepaniak J., „W zasadzie jestem nieprzetłumaczalna“. O problemach z przekładem teksów dramatycznych Elfriede Jelinek na język polski, [in:] „Mówię i mówię“. Teatralne maski Elfriede Jelinek, hrsg. von M. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008, S. 179–199.
• Szczepaniak M., „Mówię i mówię“. Elfriede Jelinek – teatr artykulacji, [in:] „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek, hrsg. von M. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008, S. 9–22.
• Szczepaniak M., Wstęp, [in:] „Mówię i mówię“. Teatralne maski Elfriede Jelinek, hrsg. von M. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008, S. 7–8.
• „Wer spricht aus diesen Texten?“ Tilman Raabke im Gespräch mit Christian Schenkermayr, [in:] Elfriede Jelinek „Ich will kein Theater“. Mediale Überschreitungen, hrsg. von P. Janke & Team, Praesens, Wien 2007, S. 146–151.

Identifiers

DOI

10.16926/trs.2017.02.08