Konwikty dla ubogiej szlachty w strukturze Komisji Edukacji Narodowej. Rekonesans

• Authors: Kazimierz Puchowski

Abstracts

EN

Aim: An analysis of the idea of boarding school for the poor nobility in the educational system of the Committee of National Education. Methods: Methods adopted in historical and pedagogical sciences. A critical analysis of sources and literature, comparative and linguistic methods. Results: From the moment the Committee of National Education (1773–1794) took control of educational matters, the dominant role of the exclusive, private colleges (Collegia Nobilium) in the education of the noble elite was reduced. The Commission opened 12 boarding schools for the impoverished nobility, which was to prove extremely important for the process of democratization of education in the institutions of the Republic of Poland. Thanks to such boarding schools, acquiring the knowledge necessary for a future profession did not necessitate becoming a student in the service of a magnate. The lesser, poor nobility wished, thanks to this education, to become independent of their wealthier peers and to prepare for a profession in teaching, government, or military, all of which were needed by the monarch and the nation. The sons of the impoverished nobility were made ready to fulfil their duty as citizens of the Republic. Conclusions: There is a need for further source research that will explain the social, educational and cultural role of these institutions, which are important for the democratization of education.

Keywords

EN

Commission of National Education (1773–1794); convicts; boarding schools for impoverished nobility

• Publisher: Związek Nauczycielstwa Polskiego
• Journal: Przegląd Historyczno-Oświatowy
• Year: 2024
• Volume: LXVII
• Issue: 1-2
• Pages: 7-22

Dates

published

2024

Contributors

author

Kazimierz Puchowski

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000000266111323

References

• Bartnicka K. (red.) (2015), Ustawy Kommissyi Edukacyi Narodowej dla Stanu Akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane roku 1783, Warszawa: MEN.
• Bieniewski Pruszak do Poczobuta 23.07.1790 z Łukonic, Vilniaus Universiteto Biblioteka (dalej VUB) RS, DC F2 50, k. 5.
• Dowgird Onufry, do Poczobuta 9 II 1789 z Wiłkomierza, VUB RS, F2 DC50, k. 68.
• Kołłątaj H. (1953), Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750–1764), oprac. J. Hulewicz, Wrocław: Ossolineum.
• Konarski S. (1962), Listy [...] 1733–1771. J. Nowak-Dłużewski (oprac.), Warszawa: PWN.
• Leszczyński Walenty do Poczobuta 27 IX 1790, VUB RS, F2 DC 51, k. 35, 35v.
• Porządek i ustawy Collegii Nobilium Akademii Wileńskiej Societatis Jesu dla Informacyi tak Ichmościów Panów Konwiktorów oraz dla pospolitej wszystkim wiadomości zebrane i do druku podane roku Pańskiego 1762, w Wilnie w Drukarni J.K. Mci Akademickiej Societatis Jesu.
• Protokoły posiedzeń́ Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785 (1973), oprac. M. Mitera-Dobrowolska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Raporty generalnych wizytatorów z roku 1786, wydawca Wierzbowski, T. (1914), Warszawa: Drukarnia i Litografia Jana Cotty.
• Sawicki Jan do Poczobuta, 28 XI 1785, VUB RS, F2 DC 52, k. 30.
• Serdakowski (ojciec Stanisława) do Poczobuta, 1786, VUB RS, F2 DC 52, k. 34.
• Serdakowski Stanisław do Poczobuta, 1786, VUB RS, F2 DC 52, k. 32–33.
• Tabella Expensu Rocznego z Kassy Funduszu Edukacyjnego, VUB RS, F3 DC 25 (Depozyt XX. Czartoryskich nr 25), k. 137 (nlb): Rok 1798.
• Tołoczko Antoni do Poczobuta (bez daty), VUB RS, F2 DC 52, k. 76.
• Ariès P. (1995), Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, przekł. M. Ochab, Gdańsk: MARABUT.
• Bartnicka K. (2014), Komisja Edukacji Narodowej i jej „Ustawy”, w: K. Dormus i in. (red.), Komisja Edukacji Narodowej: kontekst historyczno-pedagogiczny (109–131), Kraków: Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
• Borowski E. (1983), Działalność księży pijarów w Drohiczynie nad Bugiem (1774–1845), „Studia Teologiczne” t. 1.
• Cieśla M. (1974), Dzieje nauki języków obcych w zarysie, Warszawa: PWN.
• Dumanowski J. (2005), Edukacja, prawo i wydatki. Miejsce wykształcenia w strategiach życiowych szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, w: S. Achremczyk (red.). Między Barokiem a Oświeceniem. Edukacja, wykształcenie, wiedza. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego.
• Ekiel-Jeżewska M. (2012), System kształcenia Komisji Edukacji Narodowej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” t. XLIX.
• Grabski W. M. (1975), Pierwszy budżet Komisji Narodowej 1773–1776, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” R. 18.
• Lewicki J. (1925), Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne 1773–1793, Kraków: M. Arct.
• Miąso J. (2002), Rola Konwiktu Szaniawskich w Łukowie w edukacji młodzieży drobnoszlacheckiej, w: M. Surdacki (red.). Religie – edukacja – kultura. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, Lublin: TN KUL.
• Pohoska H. (1957), Wizytatorowie Generalni Komisji Edukacji Narodowej. Monografia z dziejów administracji Komisji Edukacji Narodowej, Lublin: TN KUL.
• Puchowski K. (2019), Europejski rodowód Collegium Nobilium w Ostrogu, „Острозька давнина” nr 6.
• Puchowski K. (2007), Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk: Wydawnictwo UG.
• Puchowski K. (2021), Rektor Marcin Poczobut wobec koncepcji konwiktów dla ubogiej szlachty w dobie Komisji Edukacji Narodowej, „Senoji Lietuvos Literatūra” 51 knyga.
• Rudnicka J. (1973), Książka w działalności Komisji Edukacji Narodowej, „Przegląd Biblioteczny” nr 4.

Identifiers

DOI

10.17460/PHO_2024.1_2.01

Biblioteka Nauki

37211893