Nazwy geograficzne z obszaru siedemnastowiecznej Polski i terenów ościennych w pamiętniku Franciszka Daleraca „Les anecdotes de Pologne ou memoires secrets du regne de Jean Sobieski III du nom”

• Authors: Rafał Zarębski

Title variants

EN

Geographical names from 17th century Poland and the neighbouring regions in the diary of Franciszek Dalerac titled “Les anecdotes de Pologne ou memoires secrets du regne de Jean Sobieski III du nom”

Abstracts

EN

The aim of the article is to discuss various phenomena concerning the transposition of geographical names presented in the French diary of Franciszek Dalerac, the courtier of Polish King Jan Sobieski, and referring to places located in Poland in the second part of the 17th century. The analysis is focused especially on those places situated in the area of the former eastern borderlines (Right-bank Ukraine and the area of Podolia with Kamianets) and the territories outside Poland that were important for Polish history, mainly areas belonging to the then Moldavia, Wallachia and Bukovina). The French polyglot was interested in linguistics and therefore included in his diary geographical names exotic to him. On the one hand, he tried to reflect their original Polish pronunciation and spelling and on the other he subjected them to adaptation.

PL

Celem artykułu jest omówienie różnych zjawisk z zakresu transpozycji nazw geograficznych odnoszących się do obiektów położonych w obrębie państwa polskiego z drugiej połowy XVII wieku, zwłaszcza zaś z obszaru dawnych Kresów wschodnich (obszar Podola z Kamieńcem i Ukrainy prawobrzeżnej) oraz z terenów leżących poza granicami, ale istotnych dla polskiej historii (przede wszystkim z obszaru ówczesnej Mołdawii, Wołoszczyzny i Bukowiny) we francuskim pamiętniku Franciszka Daleraca, dworzanina króla Jana Sobieskiego. Włączając egzotyczne z punktu widzenia Francuza nazwy, autor z jednej strony dążył do odzwierciedlenia ich oryginalnej – polskiej wymowy i pisowni (co wynikało z językowych zainteresowań francuskiego poligloty), z drugiej – poddawał je zabiegom adaptacyjnym.

Keywords

PL

onimia; nazwa geograficzna; adaptacja językowa; tłumaczenie; pamiętnik

EN

onymy; geographical name; language adaptation; translation; diary

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Onomastica
• Year: 2021
• Volume: 65
• Issue: 2
• Pages: 151-164

Dates

published

2021

Contributors

author

Rafał Zarębski

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000319182169

References

• Ballard, M. (2001). Le nom propre en traduction. Paris: Ophrys.
• Cieślikowa, A. (1996). Jak „ocalić w tłumaczeniu” nazwy własne? [How to save proper names in translation?]. W: J. Twardzikowa i M. Filipowicz-Rudek (red.), Między oryginałem a przekładem, II: Przekład, jego tworzenie się i wpływ [Between the Original and the Translation, Part II: Translation, Its Formation and Impact] (s. 311–320). Kraków: Księgarnia Akademicka.
• [Dalerac, F.P.] (1698). Memoires du Chevalier de Beaujeu (…) (1698). Paris: Claude Barbin. https://polona.pl/item/memoires-du-chevalier-de-beaujeu-contenant-ses-divers-voyages-tant-en-pologne-en,ODEzOTczNDY/
• [Dalerac, F.P.] (1699). Les anecdotes de Pologne ou memoires secrets du regne de Jeans Sobieski III du nom (1699) (t. 1–2). Amsterdam: Henry Desbordes. https://polona.pl/item/les-anecdotes-de-pologne-ou-memoires-secrets-du-regne-de-jean-sobieski-iii-du-nom-tome,MTA5OTA3NTY0/ ; https://polona.pl/item/les-anecdotes-de-pologne-ou-memoires-secrets-du-regne-de-jean-sobieski-iii-du-nom-tome,MTA5OTA3NTc2/
• [Dalerac, F.P.] (1883). Pamiętniki kawalera de Beaujeu [Memoirs of Chevalier de Beaujeu], przeł. i oprac. A. Kraushar. Kraków: Czcionkami Drukarni Związkowej pod zarządem A. Szyjewskiego. https://polona.pl/item/pamietniki-kawalera-de-beaujeu,MTU3NDkxODM/
• Folkierski, W. (1925). Kłopoty francuskiego autora XVII wieku z polszczyzną [Troubles of a French Author of the 17th Century with the Polish Language]. Kraków: Drukarnia W. L. Anczyca i Spółki.
• Gałkowski, A. (2018). Onomastyka translatoryczna a translatoryka onomastyczna [Translational onomastics and onomastic translation]. W: U. Bijak, H. Górny i M. Magda-Czekaj (red.), Onomastyka - neohumanistyka - nauki społeczne [Onomastics - Neohoumanities - Social Sciences] (s. 129–138). Kraków: IJP PAN.
• Górny, H. (2013). Nazwy własne w piśmiennictwie pamiętnikarskim XIX wieku. Perspektywa funkcjonalno- tekstologiczna [Proper Names in 19th Century Memoir Writings. Functional-Textological Perspective]. Kraków: Lexis.
• Hamers, J.F. i Blanc, M. (1983). Bilingualité et bilinguisme. Bruxelles: Mardaga. Historya woyny wiedeńskiey z Turkami Jana III, króla polskiego. 1689 [History of the Battle of Vienna of the Polish King Jan III Against the Turks. 1689]. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Dział Rękopisów, sygn. 1993/I. https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=7989
• MP = Szpetkowski, J. i Neumeyer, L. (1883). Mapa Polski za panowania króla Jana Sobieskiego wydana w dwóchsetną rocznicę od Wiednia przez J. Szpetkowskiego. Poznań: wyd. J. Szpetkowski. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/535585/edition/474403/
• MU = Ukrania quae et Terra Cosaccorum: cum vicinis Walachiae, Moldaviae, Minorisque Tartariae Provinciis (ok. 1712). Noribergae: J. Baptista Homanno https://polona.pl/item/vkrania-quae-et-terra-cosaccorvm-cum-vicinis-walachiae-moldaviae-minoris-q-ue,Mzc0MTEzNA/
• MWB = Beauplan, G. le Vasseur (1648). Delineatio generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina cum adjacentibus provinciis. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Beauplan_Poland_XVII_map.jpg
• Sanz Espinar, G. (2008). La traduction des noms propres (français - espagnol). W: Linguistique plurielle: Valencia. 25, 26 et 27 Octobre 2006 (s. 475–486). https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4031567
• SG = Chlebowski, B., Sulimierski, F. i Walewski, W. (red.). (1880–1902). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [Geographical Dictionary of the Polish Kingdom and other Slavic Countries]. Warszawa: Druk. „Wieku”. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/
• Szlezygier, J. (b.r.). Pamiętniki Daleraka z czasów panowania Jana III. Z francuskiego przetłumaczył i przypisami objaśnił … [Dalerac’s Diaries From the Reign of Jan III. Translated and Edited by Józef Szlezygier] (t. 1–2). Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy. Oddział Rękopisów. Zespół (fond) 5. Rękopisy Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, sygn. 4562/II.
• Targosz, K. (1991). Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych [Jan III Sobieski as a Patron of Sciences and Scientists]. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN.
• Targosz, K. (1992). Nieznane „portrety” Jana III i Marii Kazimiery pióra François Paulin Daleraca oraz ich autor [Unknown “portraits” of Jan III and Marie Casimire by François Paulin Dalerac, and their author]. Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia, 102, 111–120.
• Targosz, K. (1997). Relacja księdza F. D. S. o Polsce czasów Jana III Sobieskiego (próba rozszyfrowania autorstwa) [The account of Father F. D. S. about Poland in the times of Jan III Sobieski (an attempt to establish the authorship)]. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 42(3/4), 31–62.
• Wolnicz-Pawłowska, E. (2006). Standaryzacja nazw geograficznych poza granicami Polski. Problematyka językowa [Standardization of geographical names beyond Polish borders. Linguistic issues]. Prace Językoznawcze, 8, 79–93.
• Wolnicz-Pawłowska, E. (2014). Nazwy własne w przekładzie. Zarys problematyki [Proper names in translation. An outline of key topics]. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 27, 201–214. https://doi.org/10.14746/psj.2014.XXVII.17
• Zarębski, R. (2018). Z dziejów językowych kontaktów polsko-francuskich. Polszczyzna w XVII- -wiecznym pamiętniku F. P. Dalairaca pt. Les anecdotes de Pologne ou memoires secrets du regne de Jean Sobieski III du nom [From the history of Polish-French linguistic contacts. Polish in the 17th century F. Dalairac’s memoir „Les anecdotes de Pologne ou memoires secrets du Pologne regne de Jean Sobieski III du nom”]. Poradnik Językowy, 2, 14–27.

Identifiers

DOI

10.17651/ONOMAST.65.2.10

Biblioteka Nauki

1992217