Terminologia związana z ekspresywnością języka i leksyką ekspresywną w ujęciu historycznym. Prolegomena

• Authors: Barbara Mitrenga

Title variants

Terminologia związana z ekspresywnością języka i leksyką ekspresywną w ujęciu historycznym. Prolegomena

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest próba opisu polskiej terminologii związanej z ekspresywnością języka i leksyką ekspresywną na podstawie wybranych publikacji o charakterze dydaktycznym (historycznych gramatyk i podręczników) oraz opracowań językoznawczych opublikowanych w ostatnim półwieczu. W artykule omówiono wybrane terminy, np.  ekspresywność, ekspresja, znak ekspresywny, ekspresywizm, oraz typologie wyrazów ekspresywnych autorstwa Teresy Skubalanki, Stanisława Grabiasa, Haliny Zgółkowej oraz Artura Rejtera. Opracowanie ma charakter teoretyczny i jest przyczynkiem do dalszych badań nad zagadnieniami ekspresywności języka i ekspresywizmów w ujęciu historycznym.

EN

The main aim of this paper is an attempt to describe the Polish terminology related to language expressiveness and expressive lexis on base of selected didactic works (historical grammars and handbooks) and linguistic dissertation published in the last fifty years. Author of this article discussed selected terms, e.g. expressiveness, expression, expressive sign, expressive words and typologies of expressive words by Teresa Skubalanka, Stanisław Grabias, Halina Zgółkowa and Artur Rejter. It is a theoretical paper which can be a prolegomena to further research on question devoted to language expressiveness and expressive lexis in historical approach.  

Keywords

PL

język polski; ekspresywność języka; leksyka ekspresywna; ypologia wyrazów ekspresywnych

EN

Polish language; language expressiveness; expressive lexis; typology of expressive words; Polish language; language expressiveness; expressive lexis; typology of expressive words

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Polonica
• Year: 2020
• Volume: 40

Dates

published

2020-12-29

Contributors

author

Barbara Mitrenga

References

• Buttler, D. (1979). Powojenne ekspresywizmy polskie. Prace Filologiczne, XXIX, s. 85–90.
• Decyk-Zięba, W. (online). Stanisław Kleczewski, „O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania...”. Lwów 1767. Pobrane z https://gramatyki.uw.edu.pl/book/517 (12.08.2019).
• Decyk-Zięba, W. (online). Z historii gramatyk języka polskiego. Pobrane z https://gramatyki.uw.edu.pl/history (15.10.2020).
• Gałkowski, A., Bijak U. (tłum. i oprac.) (2018). Lista ICOS kluczowych terminów onomastycznych (online). Grupa Terminologiczna ICOS International Council of Onomastic Sciences. Łódź–Kraków. Pobrane z http://onomastyka.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2019/03/Lista-ICOS-kluczowychtermin%C3%B3w-onomastycznych.pdf (12.10.2020).
• Grabias, S. (1978). Pojęcie językowego znaku ekspresywnego. W: M. Szymczak (red.), Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego (s. 107–115). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Grabias, S. (1981). O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Grzegorczykowa, R. (1978). Struktura semantyczna wyrażeń ekspresywnych. W: M. Szymczak (red.), Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego (s. 117–123). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kaproń-Charzyńska, I. (2014). Pragmatyczne aspekty słowotwórstwa. Funkcja ekspresywna i poetycka. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Kleczewski, S. (1767). O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania. Lwów. Pobrane z https://polona.pl/item/o-poczatku-dawnosci-odmianach-y-wydoskonaleniu-jezyka-polskiego-zdania,ODYwMzQ/1/#info:metadata (12.08.2019).
• Lubaś, W. (2003). Polskie gadanie. Podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Łoś, J. (1925). Gramatyka polska. Cz. II: Słowotwórstwo. Lwów–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Pobrane z polona.pl/item/gramatyka-polska-cz-2-slowotworstwo,MTE3NzI0OTk/6/#info:metadata (12.08.2019).
• Mitrenga, B., Pastuch, M., Wąsińska, K. (w druku). Możliwości i ograniczenia historycznych badań pragmalingwistycznych. W: M. Mączyński, E. Horyń, E. Zmuda (red.), W kręgu dawnej polszczyzny. Kraków: Akademia Ignatianum: Wydawnictwo WAM.
• Rejter, A. (2006). Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Sawrycki, W. (1984). Współtwórcy szkolnej polonistyki dwudziestolecia międzywojennego (Kazimierz Wóycicki, Konstanty Wojciechowski, Juliusz Kleiner, Konrad Górski). Warszawa–Poznań–Toruń: PWN.
• Siudzińska, N. (2016). Formacje ekspresywne we współczesnym języku polskim (na przykładzie wybranych pospolitych nazw osobowych). Warszawa: Wydział Polonistyki UW, BEL Studio Sp. z o.o.
• Skubalanka, T. (1995a). O ekspresywności języka. W: eadem, O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne (s. 59–67). Lublin: Wydawnictwo UMCS. [Pierwodruk: Skubalanka, T. (1972). O ekspresywności języka. Annales UMCS, Sectio F, 1992, s. 123–135].
• Skubalanka, T. (1995b). Ekspresywność języka a mowa potoczna. W: eadem, Skubalanka, O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne (s. 68–71). Lublin: Wydawnictwo UMCS. [Pierwodruk: Skubalanka, T. (1973). Ekspresywność języka a mowa potoczna. W: S. Skwarczyńska (red.) (1973). Materiały Konferencji Komisji Poetyki i Stylistyki Słowiańskiej Międzynarodowego Komitetu Slawistów, Warszawa 18–20 kwietnia 1972, Poetyka i stylistyka słowiańska (s. 177–183), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich].
• Styla, A. (1675). Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany. Kraków. Pobrane z https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=id%3Ann7r2b0 (12.08.2019).
• Urbańczyk, S. (1993). Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950). Kraków: Secesja.
• Warchoł, S. (1974). Formacje ekspresywne a system języka. Biuletyn PTJ, XXXII, s. 71–85.
• Wierzbicka, A. (1969). Problemy ekspresji. Ich miejsce w teorii semantycznej. W: eadem, Dociekania semantyczne (s. 33–61). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wincewicz, K. (online). Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany, Kraków 1675. Pobrane z https://gramatyki.uw.edu.pl/book/259 (12.08.2019).
• Wiśniewska, H. (1994). Zapomniana polska gramatyka języka włoskiego Adama Styli (1675). W: M. Kucała, Z. Krążyńska (red.), Studia Historycznojęzykowe, I (s. 221–230), Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
• Wóycicki, K. (1917). Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków. Warszawa: Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego. Pobrane z https://fbc.pionier.net.pl/details/nnnsV3d (8.12.2019).
• Zgółkowa, H. (1991). Leksyka ekspresywna jako wyróżnik potocznej odmiany współczesnej polszczyzny. W: S. Gajda, Z. Adamiszyn (red.), Język potoczny jako przedmiot badań językoznawczych (s. 45–52). Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• Słowniki
• SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W. (red.) (1900–1927), Słownik języka polskiego, T. 1–8. Warszawa. http://ebuw.uw.edu.pl/publication/254.
• SL – Linde S.B. (1807–1814). Słownik języka polskiego, T. 1–6. Warszawa. http://kpbc.umk.pl/publication/8173.
• SXVI – Mayenowa M.R. i in. (red.) (1966–), Słownik polszczyzny XVI wieku, T. 1–. Wrocław.
• USJP – Dubisz S. (red.) (2008) Uniwersalny słownik języka polskiego, T. 1–4. Warszawa.

Identifiers

DOI

10.17651/POLON.40.7