Glosy jako podstawa polskich badań historycznojęzykowych

• Authors: Mariusz Leńczuk

Title variants

Glosy jako podstawa polskich badań historycznojęzykowych

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Polskie glosy zapisane w XV-wiecznych rękopisach są jednym z elementów podstawy badań historycznojęzykowych. Należą do najliczniejszej grupy zachowanych średniowiecznych zabytków języka polskiego i są najbardziej zróżnicowane. Choć odzwierciedlają prawie wszystkie dziedziny życia XV-wiecznych mieszkańców Polski, to jednak pozostają na uboczu głównego nurtu badań historycznojęzykowych. Autor artykułu przypomina historię badań nad polskimi glosami oraz odnosi się do dyskusji dotyczącej terminu glosa, narzędzi opisu glos oraz badań źródłowych.

EN

Polish glosses contained in 15th- century manuscripts are one of the basic elements of Polish historicallinguistic research. They are the largest and most diverse group of medieval monuments of the Polish language. Although they reflect almost all areas of life of the 15th-century inhabitants of Poland, they remain separated from the mainstream of historical and linguistic research. The author summarizes the history of research on Polish glosses and refers to the discussion on the term ‘gloss’, tools for describing glosses, and source research.

Keywords

PL

język staropolski; glosy; badania historycznojęzykowe

EN

Old Polish; glosses; historical-linguistic research; Old Polish; glosses; historical-linguistic research

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Polonica
• Year: 2020
• Volume: 40

Dates

published

2020-12-29

Contributors

author

Mariusz Leńczuk

References

• Abramowiczówna, Z. (1958). Słownik grecko-polski, T. 1. Warszawa: PWN.
• Bajerowa, I. (1969). Strukturalna interpretacja historii języka. Język Polski, XLIX, s. 81–103.
• Bandtkie, J.W. (1812). Zbiór rozpraw o przedmiotach prawa polskiego. Wilno: Drukarnia Józefa Zawadzkiego.
• Bandtkie, J.S. (1810). Ueber die gräfliche Würde in Schlesien. Eine Erörterung, was die in den alten Urkunden Schlesiens und Polens vorkommenden Grafen, Comites und Baronen bedeuten, nebst der Erklärung der meisten in den alten Urkunden des 12ten, 13ten und 14ten Jahrhunderts vorkommenden Würden und Aemter. Ein Beytrag zur Kenntniss der Geschichte Schlesiens und zur genealogischen Nachforschung der Familien allen schlesischen Herrn Grafen und dem sämmtlichen Adel Schlesiens gewidmet. Breslau: J.F. Korn.
• Bańko, M. (2001). Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Barow-Vassilevitch, D., Heckmann, M.L. (2016). Abendländische Handschriften des Mittelalters und der frühen Neuzeit in den Beständen der Russischen Staatsbibliothek (Moskau). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Belcarzowa, E., Leńczuk, M. (2003). Św. Pawła „Hymn o miłości” w średniowiecznych ułomkach polskiej szaty językowej (Projekt konkordancji staropolskich przekładów Biblii). Polonica, 22–23, s. 391–400.
• Belcarzowa, E., Leńczuk, M. (2007). „Magnificat” w średniowiecznych ułomkach polskiej szaty językowej. Projekt konkordancji staropolskich przekładów Biblii, cz. II. W: R. Laskowski, R. Mazurkiewicz (red.), Amoenitates vel lepores philologiae (s. 30–37). Kraków: Wydawnictwo Lexis.
• Bielowski, A. (1850). Wstęp krytyczny do dziejów Polski. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego Ossolińskich.
• Deptuchowa, E., Frodyma, M., Szelachowska-Winiarzowa, L., Wanicowa, Z., Wysocka, F. (2014). Skarbnica leksyki staropolskiej. Język Polski, XCIV, s. 250–264.
• Deptuchowa, E., Frodyma, M. (2018). Glosowane rozariusze łacińskie jako źródło w badaniach nad średniowieczną polszczyzną. Język Polski, XCVIII, s. 84–96.
• Filipczyk, W., Zdanek, M. (wyd.) (2019). Najdawniejsze księgi grodzkie krakowskie z lat 1406–1409. Kraków: Instytut Historii PAN, Polska Akademia Umiejętności, Archiwum Narodowe w Krakowie.
• Frodyma, M. (oprac.) (2011). Indeksy do „Opisu źródeł Słownika staropolskiego”. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
• Furdal, A. (1966). Przedmiot i zakres historii języka polskiego. W: M. Adamus i in., Studia językoznawcze poświęcone Stanisławowi Rospondowi (s. 34–48). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Gołębiowski, Ł. (1830). Ubiory w Polszcze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych sposobem dykcyonarza ułożone i opisane. Warszawa: Drukiem A. Gałęzowskiego i Komp.
• Górski K. i in. (red.) (1955). Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
• Jabłoński, Z. (1985). Z historycznych i metodologicznych problemów badań księgoznawczych i bibliotekoznawaczych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Klapper, M., Kołodziej, D. (2015). Elektroniczny Tezaurus Rozproszonego Słownictwa Staropolskiego do 1500 r. Perspektywy i problemy. Polonica, 35, s. 87–101.
• Klapper, M., Kołodziej, D. (2017). Glosa w rękopisie, edycji i słowniku – na przykładzie glos polskich z „Katalogu łacińskich rękopisów średniowiecznych Biblioteki Jagiellońskiej” wykorzystanych w „Słowniku staropolskim”. Polonica, 37, s. 53–66.
• Klemensiewicz, Z. (1956). Zagadnienia i założenia historii języka polskiego. Pamiętnik Literacki, 47, s. 86–137.
• Klemensiewicz, Z. (2009). Historia języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kowalczyk-Heyman, E. (2015). „Młyny ważne”, „młyny na wagach”. Przyczynek do genezy nazwy i konstrukcji. Studia Geohistorica, 3, s. 61–73.
• Kozłowska A. i in. (oprac.) (2016). Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, vol. XI. Kraków: Wydawnictwo „Księgarnia Akademicka” .
• Lelewel, J. (1823). Bibliograficznych ksiąg dwoje, w których rozebrane i pomnożone zostały dwa dzieła Jerzego Samuela Bandtke, Historia drukarń krakowskich, tudzież Historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie a przydany Katalog inkunabułów polskich, T. I. Wilno: Drukarnia Józefa Zawadzkiego.
• Leńczuk, M. (2010). Problemy terminologiczne w opisywaniu glos polskich na przykładzie XV-wiecznych tłumaczeń kanonu mszy św. Kwartalnik Językoznawczy, 2, s. 19–36.
• Leńczuk, M. (2015). Zapisy polskie w słownikach i glosariuszach XV w. – terminy, źródła, perspektywy badawcze. Polonica, 35, s. 103–114.
• Leńczuk, M. (2016). Staropolskie tłumaczenie Hymnu św. Pawła o miłości z rękopisu nr 1399 Biblioteki Książąt Czartoryskich w Krakowie, cz. 1. Poradnik Językowy, 5, s. 82–101.
• Leńczuk, M. (2019). Marginalia rękopiśmienne z XV wieku. Wezwania i westchnienia. W: B. Mazurkowa (red.), Marginalia w książce dawnej i współczesnej (s. 15–34). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Leńczuk, M. (2020). Internetowa baza danych Piętnastowieczne tłumaczenia Nowego Testamentu – glosy jako nowe narzędzie do badania staropolszczyzny. Forum Lingwistyczne, 7, s. 59–69.
• Łukaszewicz, L. (1848). Rys dziejów piśmiennictwa polskiego, wyd. 3. Kraków: Drukarnia Uniwersytecka.
• Maciejowski, W.A. (1839). Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian, jako dodatek do historyi prawodawstw słowiańskich przez siebie napisaney, T. I. Warszawa: Drukarnia Piotra Baryckiego.
• Maciejowski, W.A. (1853). Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do 1830. Dodatki do piśmiennictwa polskiego. Warszawa: Drukiem S. Orgelbranda.
• Masłej, D. (2018). Glosa – problemy definicyjne i terminologiczne. W: P. Stalmaszczyk (red.), Metodologie językoznawstwa, T. 8 (s. 53–62). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Masłej, D. (2020). Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane kazania augustiańskie w perspektywie historycznojęzykowej. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
• Masłej, D., Mika, T. (2020). Glosy jako integralny składnik średniowiecznego tekstu. W poszukiwaniu adekwatnych procedur badawczych. Ling Varia, 1, s. 121–133.
• Mika, T. (2013). Genetyczna wielowarstwowość i złożoność tekstów staropolskich a ich badania historycznojęzykowe. Rekonesans. Biuletyn PTJ, LXVIII, s. 131–145.
• Vrtel-Wierczyński, S. (1952). Zasady wydawania polskich tekstów średniowiecznych. W: K. Budzyk (red.), Z badań nad literaturą staropolską. Program i postulaty (s. 60–70). Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
• Wójcik-Zega, D. (oprac.) (2014). Conclusiones antiquae Collegii Maioris Universitatis Cracoviensis 1432–1591. Samorząd Kolegium Większego Uniwersytetu Krakowskiego w XV–XVI wieku. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”.
• Słowniki
• Karłowicz, J., Kryński, A., Niedźwiedzki, W. (red.) (1900). Słownik języka polskiego, T. 1. Warszawa: Drukarnia E. Lubowskiego i S-ki.
• Linde, S.B. (1808). Słownik języka polskiego, T. 2. Warszawa: Drukarnia XX. Piiarów.
• OźSstp – Twardzik, W., Deptuchowa, E., Szelachowska-Winiarzowa, L. (red.) (2005). Opis źródeł „Słownika staropolskiego”. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
• SI – Deptuchowa, E. (red.) (2014). Słownik staropolski. Suplement, cz. I (verba absentia). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN; Wydawnictwo Lexis Sp. z o.o.
• SPXVI – Mayenowa M.R. (red.) (1973). Słownik polszczyzny XVI wieku, T. 7. Wrocław: Ossolineum.
• Sstp – Urbańczyk S. (red.) (1953–2002). Słownik staropolski. Warszawa–Wrocław–Kraków: Polska Akademia Umiejętności, Instytut Języka Polskiego PAN.
• Zdanowicz, A. i in. (red.) (1861). Słownik języka polskiego, cz. I. Wilno: Wydano kosztem Maurycego Orgelbranda.

Identifiers

DOI

10.17651/POLON.40.9