Ekwiwalencja a zjawisko „false friends" w słowiańskich nazwach roślin

• Authors: Jadwiga Waniakowa

Title variants

EN

Equivalence and false friends in Slavic plant names

Abstracts

EN

The article deals with interlingual similarities and the phenomenon of false friends in Slavic plant names. In all Slavic dialects and in the history of Slavic languages it is observed that one name may refer to several species of plants, and a given species may have even dozens of names. As analyses show, it is not uncommon for these names to be formally and semantically compatible across large areas where Slavic languages are spoken. In the conclusion of the paper, it is suggested that comparative studies of Slavic materials always require great caution to prevent possible mistakes in identification. Formal similarity does not guarantee the adequacy of the content, i.e. the true meaning, as in some cases we deal with complete equivalence of the names and their designates in the given Slavic languages, and sometimes the names constitute false friends.

PL

Artykuł dotyczy podobieństw międzyjęzykowych i zjawiska false friends w słowiańskich nazwach roślin. We wszystkich słowiańskich dialektach i w historii języków słowiańskich można zaobserwować, że jedna nazwa może odnosić się do kilku gatunków roślin, a dany gatunek może mieć nawet kilkadziesiąt nazw. Jak pokazują analizy, nierzadko nazwy te są zgodne formalnie i semantycznie na dużych obszarach, na których mówi się językami słowiańskimi. W podsumowaniu artykułu zasugerowano, że badania porównawcze materiałów słowiańskich zawsze wymagają dużej ostrożności, aby zapobiec ewentualnym błędom w identyfikacji. Podobieństwo formalne nie gwarantuje adekwatności treści, czyli prawdziwego znaczenia, gdyż w niektórych przypadkach mamy do czynienia z całkowitą równoważnością nazw i ich desygnatów w danych językach słowiańskich, a czasem nazwy takie stanowią false friends.

Keywords

EN

false friends; equivalence; plant name identification; polysemy; homonymy

PL

false friends; ekwiwalencja; identyfikacja roślin; polisemia; homonimia

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Polonica
• Year: 2021
• Volume: 41
• Pages: 39-49

Dates

published

2021

Contributors

author

Jadwiga Waniakowa

• Instytut Języka Polskiego PAN

• https://orcid.org/0000000216511572

References

• Achtarov, B. (red.). (1939). Материалы за български ботаниченъ речникъ. Sofija: Българска Академия на Наукитѣ.
• Annenkov, N.I. (1878). Ботанический словарь [...]. Санкт-Петербург: Типографія Императорской Академіи Наукъ.
• Barlè, J. (1937). Prinosi slovenskim nazivima bilja, cz. 2. Zbornik za narodni život i običaje Južnih Slavena, XXXI(1), 49–172.
• Bejlina, A. (1968). Материалы для полесского ботанического словаря. W: Н.И. Толстой (red.), Лексика Полесья. Материалы для полесского диалектного словаря (s. 415–438). Moskva: Издательство „Наука“.
• Boryś SEJP – Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Buffa, F. (1972). Vznik a vývin slovenskej botanickej nomenklatúry. K histórii slovenského odborného slovníka. Bratislava: Vydavatel’stvo Slovenskej akadémie vied.
• Dubisz, S. (1977). Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. Studia Warmińsko-Mazurskie, 11. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Emericzy, T. (1980). Faux amis in ungarisch-deutscher Relation. W: J. Juhasz (red.), Kontrastive Studien ungarisch-deutsch (s. 49–63). Budapest: Kiado.
• ESUM – Мельничук O.C. (red.). (1982–2012). Етимологічний словник української мови, (t. I–VI). Kijiv: Наукова думка.
• FF – Czyżewski F. i Urban D. (red.). (2006). Flora i fitonimy na pograniczu polsko-ukraińskim. Lublin: [Drukarnia „Sampol”].
• Gustawicz, B. (1882). Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Cz. 2: Rośliny. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowéj (t. VI, s. 201–321). Kraków.
• K – Karłowicz, J. (1900–1911). Słownik gwar polskich (t. I–VI). Kraków: nakładem Akademii Umiejętności.
• Kaleta, R. (2008). Białoruś i Polska – rzecz o mylących podobieństwach międzyjęzykowych. Kwartalnik Polonicum, 7, 58–62.
• Karlin, M. (1964). Slovenska imena naših zdravilnih rastlin. Ljubljana: Farmačevtsko Društvo Slovenije.
• kart. SGP – kartoteka Słownika gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie.
• Kaźmierczak, E. (1987). Die „falschen Freunde” als Fehlerquelle in der polnisch-deutschen Übersetzungspraxis. Kwartalnik Neofilologiczny, 3, 319–329.
• Klein, H. W. (1975). Schwierigkeiten des deutsch-französischen Wortschatzes. Germanismen – faux amis. Stuttgart: Klett Verlag.
• Koller, W. (1979). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg: Quelle und Meyer.
• Kosík, V. (1941). Slovník lidových názvů rostlin. Praha: Školní nakladatelství pro Čechy a Moravu.
• Kühnel, H. (1974). Die französischen „faux amis” im deutschen Wortschatz. Deutsch als Fremdsprache. Zeitschrift zur Theorie und Praxis des Deutschunterrichts für Ausländer, 11(2), 115–117.
• Kühnel, H. (1979). Kleines Wörterbuch der “faux amis”: Deutsch-Französisch, Französisch-Deutsch. Leipzig: Verlag Enzyklopädie.
• Kurek, H. (2004). Językowo-kulturowy obraz wsi podkarpackiej wpisany w nazwy roślin. W: H. Kurek i J. Labocha (red.), Studia linguistica Danutae Wesołowska oblata (s. 129 –156). Kraków: Universitas.
• Lajnert, J. (1954). Rostlinske mjena serbske, němske, łaćanske radowane po přirodnym systemie. Berlin: Volk und Wissen Volkseigener Verlag.
• Lambl, V. (1852). Nástin flory dalmatinské a seznam rostlin podlé jmen prostonárodnich, která lid slovanský po břehách adriatického moře uživa. Časopis českého Museum, 26(1), 98–115.
• Lambl, V. (1852). Nástin flory dalmatinské a seznam rostlin podlé jmen prostonárodnich, která lid slovanský po břehách adriatického moře uživa. Časopis českého Museum, 26(2), 41–64.
• Lipczuk, R. (1992). Internacjonalizmy a „fałszywi przyjaciele tłumacza”. W: J. Maćkiewicz i J. Siatkowski (red.), Język a Kultura, 7: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych (s. 135–143). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
• Machek, V. (1954). Česká a slovenská jména rostlin. Praha: Nakladatelství Ceskoslovenské akademie vĕd.
• Majewski SN – Majewski, E. (1889–1898). Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich [...] (t. I–II). Warszawa: Drukarnia Noskowskiego.
• Makowiecki, S. (1936). Słownik botaniczny łacińsko-małoruski. Kraków: nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
• Marzell, H. (2000). Wörterbuch der deutschen Pflanzennamen (t. I–V). Lizenzausgabe, Fotomechanischer Nachdruck der Erstausgabe 1943–1958. Köln: Parkland Verlag.
• Orłoś, T.Z. (red.). (2003). Czesko-polski słownik zdradliwych wyrazów i pułapek frazeologicznych, oprac. T. Orłoś, E. Lotko i H. Wróbel. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Orłoś, T.Z. (2004). Czesko-polska pozorna ekwiwalencja językowa. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Pančíková, M. (2003a). Niekoľko príkladov medzijazykovej homonymie – slovinčina, slovenčina. W: A Vidovič-Muha i K. Leban (red.), Slovenski knjižni jezik – aktualna vprašanja in zgodovinske izkušnje. Ob 450-letnici izida prve slovenske knjige (s. 495–501). Ljubljana: Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik pri Oddelku za slovenistiko Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani.
• Pančíková, M. (2003b). Zradné slová v blízkych jazykoch. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Facultas philosophica. Philologica (České, polské a slovenské jazykové a literární souvislosti: Sborník referátů z mezinárodního odborného semináře uspořádaného u příležitosti sedmdesátin prof. PhDr. Edvarda Lotka, CSc. na Filozofické fakultě Univerzity Palackého v Olomouci dne 20. února 2002), 78, 27–31.
• Pančíková, M. (2004). Pułapki dla tłumaczy. W: S. Dubisz, J. Porayski-Pomsta i E. Sękowska (red.), Język. Polityka. Społeczeństwo. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej (s. 53–59). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Pelcowa NR – Pelcowa, H. (2001). Nazwy roślin w świadomości językowej ludności wiejskiej. W: A. Dąbrowska i I. Kamińska-Szmaj (red.), Język a Kultura, 16: Świat roślin w języku i kulturze (s. 99–116). Wrocław: Wydawnictwo UWr.
• Poprzęcki, W. (1990). Ziołolecznictwo. Warszawa: Spółdzielcza Agencja Reklamowa SPAR.
• Radyserb-Wjela, J. [1909]. Serbske rostlinske mjena w dwěmaj dźělomaj a sedmjoch stawach po abejcejskim rjedźe. Čestny pomnik za serbskeho přirodospytnika njeboh M. Rostoka zestajał njeboh J. Radyserb-Wjela, zrjadował a za ćišć přihotował M. Urban. Budyšin.
• Rystonová, I. (2007). Průvodce lidovými názvy rostlin i jiných léčivých přírodnin a jejich produktu. Praha: Academia.
• SGP – Karaś, M., Urbańczyk, S., Reichan, J., Okoniowa, J., Grabka, B. i Kucharzyk, R. (red.). (1979–). Słownik gwar polskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Języka Polskiego PAN.
• SGRT – Radwańska-Paryska, Z. (1992). Słownik gwarowy góralskich nazw roślin z Tatr i Podtatrza. Zakopane: Tatrzański Park Narodowy.
• Simonović BR – Симоновић, Д. (1959). Ботанички речник. Имена биљака [...]. Beograd: Научно дело.
• Sławski SEJP – Sławski, F. (1952–1982). Słownik etymologiczny języka polskiego (t. I–V (A–Ł)). Kraków: nakładem Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego.
• Spólnik, A. (1990). Nazwy polskich roślin do XVIII wieku. Prace Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie, 58. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• SSSL – Indeks do Słownika stereotypów i symboli ludowych (t. II). Rośliny. [Nieopublikowany wydruk udostępniony mi uprzejmie przez prof. Annę Tyrpę za zgodą prof. Jerzego Bartmińskiego].
• Stanko, J. (1472). Antibolomenum Benedicti Parthi. [Rękopis przechowywany w Bibliotece Krakowskiej Kapituły Katedralnej, nr Ms 225].
• SWil – Słownik języka polskiego (1861) (t. I–II). Wilno: M. Orgelbrand (tzw. słownik wileński).
• Symb. – Rostafiński, J. (1900). Symbola ad historiam naturalem medii aevi [...] (t. I–II). Cracoviae: Sumptibus Universitatis Jagellonicae.
• Syreniusz, S. (1613). Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią [...]. Kraków: w Drukarni Bazylego Skalskiego.
• Šugar, HBI – Šugar, I. (2008). Hrvatski biljni imenoslov. Nomenclator botanicus croaticus. Zagreb: Matica hrvatska.
• Šulek, B. (1879). Jugoslavenski imenik bilja. Zagreb: Tiskom Dioničke Tiskare.
• USK – Robotycki, C. (red.). (1995). Układ słów kluczowych dla bazy danych o źródłach etnograficznych (kultura ludowa Karpat polskich). Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Waniakowa, J. (2012). Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Wilczyńska, W. (1992). „Faux amis” czy „amis infidèles” – definicja a praktyka. W: J. Maćkiewicz
• i J. Siatkowski (red.), Język a Kultura, 7: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych. (s. 161 –168) Wrocław: Wiedza o Kulturze.
• Wróbel, H. (2004). Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej. Kraków: Scriptum. [Przedruk z: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach. Prace Katedry Języka Polskiego II, Katowice 1962, 105–137].

Identifiers

DOI

10.17651/POLON.41.3

Biblioteka Nauki

2158331