Co tytuły i podtytuły krakowskich i małopolskich druków ciągłych niezależnego obiegu wydawniczego mówią o rzeczywistości, w której powstały, i spojrzeniu na świat ich autorów

• Authors: Barbara Batko-Tokarz

Title variants

EN

What Do the Titles und Subtitles of Cracow and Malopolska Area Independent Press Circulation Present Reality, in Which They Were Functioning and about Their Author’s Point of View on the Surrounding World

Abstracts

EN

In the 1980s illegal press played very important role in the fight about political changes in Poland and it also was one of the most important tools against official government language. This press was a part of bigger picture of the language self-defence in totalitarian political system. One of the most important places of its functioning was Cracow. At the beginning, a short description of the Cracow and Małopolska illegal press will be presented. However the main subject of the analysis in this article are titles and subtitles illegal press in the communism time in Cracow and the surrounding, especially various naming strategies used in this titles, as well as their functions. The closer look on that press from the medial onomastic perspective and especially from onomastic discourse analysis shows very well very interesting issues: specific social and political situation of that pass time or also the backgrounds and common values of their authors and readers. In the titles and subtitles of the analysed press we can find words phrases showing the huge needs of truthful information and of independence and freedom and also showing reality as a war. Independence press titles focus also on agitating to the revolt and changes, which consolidate illegal movement and groups protesting against PRL system. In order to achieve their goal, the authors use various naming strategies: the literary references, words pathos or also everyday language, irony, various language games and onomastic provocations (e.g. spelling mistakes, parody of official language, ambiguous titles).  

PL

W latach 80. prasa niezależna odegrała szczególną rolę w walce o przemiany ustrojowe w Polsce. Jednym z ważniejszych ośrodków jej funkcjonowania był Kraków. Dlatego przedmiotem analiz w tym artykule staną się tytuły i podtytuły krakowskich i małopolskich czasopism drugiego obiegu. Spojrzenie na tę prasę z perspektywy onomastyki medialnej, a zwłaszcza – onomastycznej analizy dyskursu, dobrze pokazuje specyfikę sytuacji społeczno-politycznej, w której one funkcjonowały, oraz świat wartości jej autorów i czytelników. Uwidaczniają się w nich – po pierwsze – leksemy mówiące o potrzebie rzetelnej informacji, niezależności, wolności, a po drugie – takie, które pokazywały rzeczywistość w kategoriach wojny oraz zachęcały do buntu i sygnalizowały konieczność szybkich zmian. Wszystkie tego typu zabiegi językowe miały na celu pozytywną autotoprezentację i konsolidację środowisk opozycyjnych, które wyraźnie i na różne sposoby kontestowały rzeczywistość PRL i chciały jej przeobrażeń. W tych celach autorzy tytułów sięgali także po potoczność, ironię, gry językowe i wartościowanie.

Keywords

EN

Cracowian illegal press in the communism time; language self-defence in totalitarian system; press titles medias; onomastic discourse analysis

PL

krakowska prasa drugiego obiegu; samoobrona językowa w PRL; tytuły prasowe; onomastyczna analiza dyskursu

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2021
• Volume: 35
• Pages: 241-256

Dates

published

2021

Contributors

author

Barbara Batko-Tokarz

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

• https://orcid.org/0000000191475180

References

• Bartmiński, J., red. 2006. Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie trans- formacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Borkowski, I. 2003. Świt wolnego słowa. Język propagandy politycznej 1981–1995. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Bralczyk, J. 1990. „Antytotalitarny metajęzyk”. Teksty Drugie 4: 45–47.
• Bralczyk J., i G. Majkowska. 2000. „Język mediów – perspektywa aksjologiczna”. W Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk, i K. Mosiołek-Kłosińska. Warszawa: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”, 43–50.
• Chłądzyńska, J. 2000. „Analiza tytułów czasopism polskich”. Onomastyka 45: 231–267.
• Dunaj, B., R. Przybylska, i K. Sikora. 1999. „Język na co dzień”. W Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek. Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych. Uniwersytet Jagielloński, 227–251.
• Flont, M. 2016. „Tytuły polskich zinów. Wstęp do badań nad onimią «trzeciego obiegu» (1978–1989) i «obiegu alternatywnego» (od 1990)”. Prace Językoznawcze 18 (3): 31–54.
• Kajtoch, W. 1998. „Humor językowy alternatywistów”. W Proza, proza, proza... (opowiadania, fragmenty, eseje, notatki), t. 4, red. W. Kajtoch. Kraków: Związek Literatów Polskich, 335−346.
• Kajtoch, W. 1999. Świat prasy alternatywnej w zwierciadle jej słownictwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kamińska-Szmaj, I. 2001. Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Kamińska-Szmaj, I. 2007. Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Kamińska-Szmaj, I. 2008. „Język polityki na tle przemian kulturowych”. W Język a Kultura, t. XX, red. A. Dąbrowska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 253–265.
• Kuta, C. 2019. Niecenzurowane. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w latach 1976–1990. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej.
• Lubaś, W. 2003. Polskie gadanie. Podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Miodek, J. 2002. Jaka jesteś, polszczyzno?, wyd. II. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Pisarek, W. 2002. Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Kraków: Universitas.
• Pisarek, W. 2006. Słownik terminologii medialnej. Kraków: Universitas.
• Roliński, A., A. Dróżdż, i W. Marchewczyk, wstęp i oprac., 2019. Od „Indeksu” do „Hutnika”. Bibliografia druków ciągłych drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie i Małopolsce 1976–1990, przedmowa T. Gąsowski. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Rutkiewicz-Hanczewska, M. 2013. Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno- -komunikatywnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Rutkowski, M. 2001. „Wstępna charakterystyka funkcji nazw własnych”. Onomastica 66: 7–29. Rutkowski M., i K. Skowronek. 2020. Onomastyczna analiza dyskursu. Kraków: Wydawnictwo AGH.
• Skowronek, K. 2000. „Między «Bluszczem» a «Cosmopolitan». Tytuły polskich czasopism kobiecych XX wieku”. Onomastica 45: 269–289.
• Skowronek K., i M. Rutkowski. 2004a. Media i nazwy. Z zagadnień onomastyki medialnej. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
• Skowronek K., i M. Rutkowski. 2004b. „Współczesne polskie nazewnictwo medialne”. W Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 189–216.
• Wierzbicka, A. 1990. „Język antytotalitarny w Polce: o pewnych mechanizmach samoobrony językowej”. Teksty Drugie 4: 5–30.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.35.14

Biblioteka Nauki

1969048