Wymiary potocznej świadomości językowej i relacje między nimi

• Authors: Joanna Lustanski

Title variants

EN

Modes of Folk-linguistic Awareness and Relationships between them

Abstracts

EN

This article presents modes of folk-linguistic awareness as defined by Dennis R. Preston, who first introduced them to American folk linguistics in the 90. of the past century. These modes are as follows: overt availability of language phenomena that are being commented, the degree of the opinion’s accuracy, the level of the specificity of folk knowledge, and the ability to control language varieties. The essential feature of the modes is that – unlike typical linguistic awareness research tools that help to analyze the layers and levels of language awareness – they allow the study of the ways in which the linguistic awareness of the averagelanguage user, so-called language layman, is revealed. In Polish studies on linguistic awareness, these determinants have not been described and used, although they present new possibilities for research explication. In this article, the explanations of Dennis R. Preston’s concept are partly based on the examples used by the researcher in his publications, and partly on comparable examples, but coming from Polish linguistic sources that include linguistic examples excerpted among the Polish ethnic group in Canada. The paper also presents the relationships between the modes of folk-linguistic awareness which are illustrated graphically. A preliminary diagnosis of the suitability of the characterized determinants in research on the linguistic awareness of Polish speakers invites in-depth studies to what extent these relatively objective tools may turn out to be useful in the analyses of the modes by which the linguistic awareness of social groups is revealed.

PL

Niniejszy artykuł przedstawia wyznaczniki tzw. potocznej świadomości językowej według koncepcji Dennisa R. Prestona, który jako pierwszy wprowadził je do amerykańskiej szkoły lingwistyki potocznej w latach 90. ubiegłego wieku. Wyróżniki te to: eksplicytna dostępność zakresu zjawisk językowych podlegających ocenie, stopień trafności tej oceny, poziom jej szczegółowości oraz umiejętność kontrolowania różnych wariantów języka. Zasadniczą cechą tych wykładników jest to, że – w odróżnieniu od typowych narzędzi do badań nad świadomością językową, które analizują warstwy i poziomy świadomości – pozwalają one na badanie sposobów, w jakie ujawnia się świadomość przeciętnego użytkownika języka, tzw. językoznawczego laika. W rodzimych badaniach fenomenu świadomości językowej wyznaczniki te nie były dotychczas opisywane i wykorzystywane, chociaż prezentują nowe możliwości eksplikacji badawczej. W niniejszym artykule do charakterystyki koncepcji Dennisa R. Prestona posłużono się częściowo przykładami użytymi przez samego badacza, a częściowo odwołano się do przykładów porównywalnych, ale pochodzących ze źródeł rodzimych, w tym egzemplifikacji językowych ekscerpowanych wśród polskiej grupy etnicznej w Kanadzie. W artykule przedstawiono również relacje między wyznacznikami potocznej świadomości językowej, które zilustrowano w sposób graficzny. Wstępna diagnoza dotycząca zdatności charakteryzowanych wyróżników w studiach nad świadomością językową użytkowników polszczyzny zachęca do pogłębionych analiz, w jakiej mierze te – względnie zobiektywizowanie – narzędzia mogą okazać się przydatne do badań nad sposobami, przez które ujawnia się świadomość językowa grup społecznych.

Keywords

EN

folk-linguistic awareness; modes of language awareness; folk linguistics; language attitudes; Polish Canadians

PL

potoczna świadomość językowa; lingwistyka potoczna; postawy językowe; Polonia kanadyjska; wyznaczniki świadomości

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2021
• Volume: 35
• Pages: 283-302

Dates

published

2021

Contributors

author

Joanna Lustanski

• Uniwersytet McMastera w Hamiltonie, Ontario, Kanada

• https://orcid.org/000000029346364X

References

• Baudouin de Courtenay, J. 1915. „Charakterystyka psychologiczna języka polskiego”. W Encyklopedya Polska, red. J. Łoś, J. Rozwadowski, A. Brückner, J. Baudouin de Courtenay, i T. Benni. T. 2, dz. 3, cz. 1. Kraków, 154–268.
• Bloomfield, L. 1944. „Secondary and tertiary responses to language”. Language 20: 45–55.
• Bounds, P. 2015. „Perceptual regions in Poland: An investigation of Poznań speech perceptions”. Journal of Linguistic Geography 3: 34–45.
• Bugajski, R. 1999. Pół wieku kultury języka w Polsce (1945–1995). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Carter, R. 2003 „Language Awareness”. ELT Journal 57 (1): 64–65.
• Crystal, D. 2001. A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 4th Edition. Oxford: Blackwell Publishers.
• Cygan, S. 2002. „Zagadnienie świadomości językowej w literaturze językoznawczej”. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica 1: 47–57.
• Dubisz, S. 2017. Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Dunaj, B. 1989. Język mieszkańców Krakowa. Cz. 1: Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Dunaj, B. 1991. „Dwa dyskusyjne problemy polskiej fonologii”. W Prace językoznawcze 19. Studia polonistyczne, red. A. Kowalska, i A. Wilkoń. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 40–46.
• Gajda, S. 1994. „O kulturze porozumiewania się w nauce”. W Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX w., red. K. Handke, i H. Dalewska-Greń. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 227–237.
• Gębal, P.E. 2013. Modele kształcenia nauczycieli języków obcych w Polsce i w Niemczech. W stronę glottodydaktyki porównawczej. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Hoenigswald, H. 1966. „A proposal for the study of folk-linguistics”. W Sociolinguistics. Proceedings of the UCLA Sociolinguistics Conference 1964, red. W. Bright. The Hague – Paris: Mouton & CO, 16–26.
• Kłosińska, K., A. Hącia, S. Mandes, M. Adamczyk, i K. Kiełpińska. 2017. Postawy wobec języka. Raport z badań przeprowadzonych w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Obserwatorium Kultury 2016–2017. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
• Lustanski, J. 2021. „Jak można badać potoczną świadomość językową”. Poradnik Językowy 2: 58–75. Maćkowiak, K. 2011. U źródeł polskiej świadomości językowej (X–XV wiek). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Maćkowiak, K. 2020. „Podstawowe problemy teorii świadomości językowej”. Poradnik Językowy 2: 29–45. Markowski, A. 2008a. Kultura języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Markowski, A. 2008b. „Panel dyskusyjny: O świadomości językowej współczesnych Polaków”. W Polska polityka językowa w Unii Europejskiej, red. J. Warchala, i D. Krzyżyk. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 219–243.
• Miodunka, W. 2017. „O potrzebie opisu i kształtowania świadomości językowej współczesnych Polaków”. Język Polski 47 (3): 5–18.
• Miodunka, W. 2020. „Kształtowanie się świadomości językowej rodzimego użytkownika polszczyzny. Studium przypadku”. W Język a Kultura, t. 28, red. A. Burzyńska-Kamieniecka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 9–24.
• Niedzielski, N., i D.R. Preston. 2000. Folk linguistics. Berlin – New York: Mouton de Gruyter.
• Paveau, M. 2007. „Perceptual Norms in Folk Linguistics”. Langage et société 1 (119): 93–109.
• Preston, D.R. 1996. „Whaddayaknow?: The Modes of Folk Linguistic Awareness”. Language Awareness 5 (1): 40–74.
• Sagan-Bielawa, M. 2014. Dziedzictwo pozaborowe. Społeczna świadomość językowa Polaków w Drugiej Rzeczypospolitej. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Sękowska, E. 1994. Język zbiorowości polonijnych w krajach anglojęzycznych. Zagadnienia leksykalno-słowotwórcze. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Sękowska, E. 1996. „Wstęp”. W Świadomość językowa – kompetencja – dydaktyka. Materiały ogólnopolskiej konferencji „Z badań nad kompetencją i świadomością językową dzieci i młodzieży”. Warszawa: Elipsa.
• Stachowski, K. 2018. „Przyczynek do dialektologii percepcyjnej Polski: Szczecin”. Język Polski 1: 5–17.
• Urbańczyk, S., i M. Kucała, red. 1999. Encyklopedia języka polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Van Essen, A. 1997. „Language awareness and knowledge about language: An overview”. W Encyclopedia of Language and Education. Vol. 6: Knowledge About Language, red. L. van Lier, i D. Corson. Dordrecht: Kluwer Academic, 1–9.
• Wojtak, M., i A. Siwiec. 1999. „Świadomość stylistyczna na tle wybranych składników jej kontekstu pojęciowego”. W Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków, red. J. Miodek. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 45–57.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.35.16

Biblioteka Nauki

1968996