Niekonwencjonalny, czyli lepszy – komponent wartościujący a znaczenie słów konwencjonalny i niekonwencjonalny w języku polskim

• Authors: Ilona Gumowska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest próba opisu sposobu przenikania się komponentu opisowego i oceniającego w języku na przykładzie antonimicznej pary przymiotników konwencjonalny/niekonwencjonalny, a także analiza ich wartościowania kontekstowego. Materiał badawczy stanowią dane słownikowe oraz konkordancje analizowanych przymiotników zaczerpnięte z Narodowego Korpusu Języka Polskiego. Przeprowadzona analiza pozwala zaliczyć omawiane przymiotniki do słów opisowo-wartościujących i zauważyć przypisywanie w języku polskim negatywnej ewaluacji temu, co jest oceniane jako konwencjonalne, a pozytywnej temu, co niekonwencjonalne. Komponent opisowy, definicyjny, nie jest więc w przypadku tych słów tożsamy z komponentem wartościującym. Coś, co jest konwencjonalne według definicji słownikowych jest zgodne z normą, jest oczekiwane przez społeczność, jednocześnie jest oceniane jako bezpieczne, ale nudne, nieciekawe, nieoryginalne. Zaś to, co jest niekonwencjonalne, choć zakłada nieprzestrzeganie ogólnie przyjętych i akceptowanych norm, jest postrzegane jako coś ciekawego, zaskakującego, odważnego, choć niebezpiecznego, nierozpoznanego. Można uznać, że ów rozdźwięk między komponentem opisowym i wartościującym w przypadku przeanalizowanych słów jest znakiem podążania języka za zmieniającą się rzeczywistością, w której współcześnie wyżej ceni się człowieka potrafiącego nie tyle przestrzegać konwencji, co z nią grać.

EN

The aim of this article is to describe the interpenetration of the descriptive and the evaluative components in language on the basis of a pair of antonymous adjectives conventional/unconventional as well as to analyse their contextual evaluation. The research material is composed of the dictionary data and concordances of the analyzed adjectives derived from The National Corpus of Polish (Narodowy Korpus Języka Polskiego). The conducted analysis has revealed the possibility of classifying the discussed adjectives into the group of words used for expressing description and evaluation. Furthermore, the investigation of the collected data has indicated that the Polish language tends to attribute negative values to the aspects widely assumed to be conventional, whereas positive evaluation is ascribed to the unconventional ones. Thus, in the case of the analysed words, the descriptive component is not parallel with the evaluative one. Something that is conventional according to dictionary definitions is consistent with the norm and expected by the society but, at the same time, it is assessed as secure, boring, uninteresting and unoriginal. Something that is unconventional, in turn, even though not established in accordance with widely accepted norms, is perceived as interesting, astonishing, brave, but also dangerous and unrecognized. It can be acknowledged, then, that in the case of the analyzed words the existing discrepancy between the descriptive and evaluative components is a sign that language follows the constantly changing reality which nowadays values a person who is able to play with convention rather than only comply with it.

Keywords

PL

wartościowanie w języku; konwencjonalny; niekonwencjonalny

EN

evaluation in language; conventional; unconventional

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Acta Humana
• Year: 2015
• Volume: 6

Dates

published

2015

online

2016-06-22

Contributors

author

Ilona Gumowska

References

• Bartmiński J., Miejsce wartości w językowym obrazie świata, [w:] Idem, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006, s. 131–148.
• Bartmiński J., Projekt i założenia ogólne słownika aksjologicznego, [w:] Język a kultura, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, red. J. Puzynina, J. Bartmiński, wyd. 2, Wrocław 1991, s. 197–209.
• Górski R., Łaziński M., Reprezentatywność i zrównoważenie korpusu, [w:] Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. A. Przepiórkowski [et al.], Warszawa 2012, s. 25–36.
• Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1, Warszawa 2000.
• Kamasa V., Techniki językoznawstwa korpusowego wykorzystywane w krytycznej analizie dyskursu. Przegląd, „Przegląd Socjologii Jakościowej” [online], 2014, t. 10, nr 2, s. 111–113. Dostępny w internecie: www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume26/PSJ_10_2_Kamasa.pdf [dostęp: 20 maja 2015].
• Laskowska E., Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz 1992.
• Narodowy Korpus Języka Polskiego, [online]. Dostępny w internecie: www.nkjp.uni.lodz.pl [dostęp: 20 maja 2015].
• Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 17, Poznań 1998, t. 23, Poznań 1999.
• Puzynina J., Język wartości, Warszawa 1992.
• Puzynina J., O elementach ocen w strukturze znaczeniowej wyrazów, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1986, z. XL, s. 121–128.
• Puzynina J., O problemach wartościowania w języku i w tekście, [w:] Eadem, Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków 2013, s. 111–121.
• Puzynina J., Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, [w:] Eadem, Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków 2013, s. 75–85.
• Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 3, Warszawa 1961.
• Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1, Warszawa 1982.
• Szewczyk M., O jednym ze sposobów „przemycania” negatywnych sądów wartościujących, [w:] Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, red. A. Oskiera, Łódź 2007, s. 275–280.
• Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 2, Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.17951/ah.2015.6.37