Fazy erozji wąwozowej na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu

• Authors: Wojciech Zgłobicki , Jan Rodzik , Józef Superson , Markus Dotterweich , Anne Schmitt
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

There is no abstract available for this language

PL

W pracy dokonano przeglądu dotychczasowych studiów nad historyczną erozją wąwozową na Lubelszczyźnie i podsumowano wyniki najnowszych badań w kilku wąwozach na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Stwierdzono, że w obszarach lessowych regionu lubelskiego rozwój wąwozów przebiegał etapami, niemal „skokowo”, zaś fazy erozji przeplatały się z fazami stabilizacji. Początek rozwoju wąwozów był synchroniczny z początkiem osadnictwa i rolnictwa w danym terenie, zaś późniejsze fazy erozji wąwozowej były zbieżne w czasie z okresami intensyfikacji osadnictwa i gospodarki rolnej. Do rozwoju wąwozów przyczyniała się także intensywna gospodarka leśna, prowadzona w sposób rabunkowy. Fazy stabilizacji form wąwozowych związane są z ograniczeniem lub zaniechaniem uprawy roli w zlewniach oraz porzuceniem dróg gruntowych. Wyróżniono sześć faz erozji wąwozowej, odpowiadających głównym fazom osadniczym w obszarach lessowych regionu lubelskiego. Są to: neolit, epoka brązu, wczesna epoka żelaza, średniowiecze (XI–XIV w.), synchroniczny z małą epoką lodową okres gospodarki folwarcznej, druga połowa XIX w. do połowy XX w. Nie wszystkie fazy zaznaczyły się we wszystkich badanych obszarach z powodu asynchronicznej działalności człowieka w poszczególnych badanych zlewniach. Potwierdzono pogląd, że większość systemów wąwozowych rozwinęła się w ostatnim tysiącleciu, ponadto we wszystkich badanych obiektach główna faza erozji wąwozowej miała miejsce w małej epoce lodowej, zwłaszcza w jej fazie wstępującej. Na przyspieszoną trzebież lasów oraz intensyfikację uprawy zbóż na eksport i użytkowanie dróg gruntowych nałożyły się w tym czasie zmiany klimatyczne, związane z większą częstością i intensywnością spływów roztopowych i deszczowych. Stwierdzono, że w skali długookresowej (tysiącleci i stuleci) fazy rozwoju wąwozów są synchroniczne z wylesieniem i rozwojem rolnictwa. W skali krótkookresowej (lat i dziesięcioleci) zaznacza się wyraźniej wpływ zjawisk pogodowych i warunków klimatycznych.

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia
• Year: 2014
• Volume: 69
• Issue: 1

Dates

published

2014

online

2015-05-21

Contributors

author

Wojciech Zgłobicki

author

Jan Rodzik

author

Józef Superson

author

Markus Dotterweich

author

Anne Schmitt

References

• Bork H.-R. 1989: Soil erosion during the past millennium in Central Europe and its significance within the geomorphodynamics of the Holocene. In: Ahnert F. (ed.), Landforms and Landform Evolution in West Germany, Catena Supplement, 15, 221–131.
• Buraczyński J. 1991: Rozwój wąwozów lessowych na Roztoczu Gorajskim w ostatnim tysiącleciu. Annales UMCS, B, 54/55, 95–104.
• Buraczyński J., Wojtanowicz J. 1974: Rozwój wąwozów lessowych w okolicy Dzierzkowic na Wyżynie Lubelskiej pod wpływem gwałtownej ulewy w czerwcu 1969 roku. Annales UMCS, B, 26, 135–168.
• Dotterweich M. 2008: The history of soil erosion and fluvial deposits in small catchments of central Europe: Deciphering the long-term interaction between humans and the environment. Geomorphology, 101, 192–208.
• Dotterweich M., Rodzik J., Zgłobicki W., Schmitt A., Schmidtchen G., Bork H.-R. 2012: High resolution gully erosion and sedimentation processes, and land use changes since the Bronze Age and future trajectories in the Kazimierz Dolny area (Nałęczów Plateau, SE-Poland). Catena, 95, 50–62.
• Gurba J. 1985: Zarys dziejów rejonu Roztoczańskiego Parku Narodowego. In: Wilgat T. (ed.): Roztoczański Park Narodowy. KAW, Lublin, 7–12.
• Kowalik-Bodzak D. 1964: Wpływ podziału spadkowego, komasacji i parcelacji na zmianę układów przestrzennych wsi w powiecie puławskim od połowy XIX wieku. Dokumentacja Geograficzna, 4, 97–152.
• Martens M. 2006: Prehistoric and roman gullying in the European loess belt: a case study from central Belgium. The Holocene, 16, 393–401.
• Maruszczak H. 1973: Erozja wąwozowa we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 151, 15–30.
• Maruszczak H. 1988: Zmiany środowiska przyrodniczego kraju w czasach historycznych. In: Starkel L. (ed.): Przemiany środowiska geograficznego Polski. Wszechnica Polskiej Akademii Nauk, 109–135.
• Nogaj-Chachaj J. 2004: O roli człowieka w przekształcaniu środowiska przyrodniczego w holocenie na Płaskowyżu Nałęczowskim. In: J. Libera, A. Zakościelna (eds.), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. Wydawnictwo UMCS, Lublin, 63–72.
• Rodzik J. 1984: Natężenie współczesnej denudacji w silnie urzeźbionym terenie lessowym w okolicy Kazimierza Dolnego. In: Przewodnik Ogólnopolskiego Zjazdu PTG, Lublin 13-15 IX 1984, part 2, 125–130.
• Rodzik J. 2010: Influence of land use on gully system development (case study: Kolonia Celejów loess catchment). In: J. Warowna, A. Schmitt (red). Human impact on upland landscapes of the Lublin region. UMCS, Lublin, 195–209.
• Rodzik J., Furtak T., Zgłobicki W. 2009: The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on erosion rates in a gully system, Lublin Upland, Poland. Earth Surf. Process. Landforms, 34, 1938–1950.
• Rodzik J., Janicki G. 2003: Local downpours and their erosional effects. Papers on Global Change IGBP, National IGBP-Global Change Committee, PAN, Warsaw, 2003, 10, 49–66.
• Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W. 1998: Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych. Dokumentacja Geograficzna, 11, 45–68.
• Schmitt A., Rodzik J., Zgłobicki W., Russok Ch., Dotterweich M., Bork H.-R. 2006: Time and scale of gully erosion in the Jedliczny Dol gully system, south-east Poland. Catena, 68, 124–132.
• Skowronek E. 1996: Rozwój osadnictwa na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Czasopismo Geograficzne, 67, 209–223.
• Superson J. (red.), 2012. Morfogeneza stożków napływowych w dolinie Bystrej (Płaskowyż Nałęczowski, Wyżyna Lubelska). Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Lublin, 1–152.
• Superson J., Jezierski W., Król T., 2003: Wpływ deforestacji Płaskowyżu Nałęczowskiego na rozwój osadów dna doliny Bystrej. In: J. M. Waga, K. Kocel (eds.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. Prace Oddziału Katowickiego PTG, 3, Sosnowiec, 207–212.
• Superson J., Reder J., Rodzik J., 2013: Natural and human influence on loess gully catchment evolution: a case study from Lublin Upland, E Poland. http://dx.doi.org/10.1016/j.geomorph. 2013.09.011.
• Śnieszko Z. 1995: Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasie ostatnich 15 000 lat. Wyd. Uniw. Śl., Sosnowiec, 1–124.
• Teodorowicz-Czerepińska J. 1981: Kazimierz Dolny (monografia historyczno-urbanistyczna). Tow. Przyj. Kazimierza. Kazimierz, 1–207.
• Valentin, C., Poesen, J., Yong Li. 2005: Gully erosion: Impacts, factors and control. Catena 63, 32–153.
• Vanwalleghem T., Van Den Eeckhaut M., J., Deckers J., Nachtergaele J., Van Oost K., Slenters C. 2003: Characteristics and controlling factors of old gullies under forest in a temperate humid climate: a case study from the Meerdal Forest (Central Belgium). Geomorphology, 56, 15–29.
• Zgłobicki W. 2013: Present and past sedimentation rates in loess areas of the Lublin Upland (E Poland). Geomorphologie: relief, processus, environnement, 1/2013, 79–92.
• Zgłobicki W, Rodzik J. 2007: Heavy metals in slope deposits of Lublin Upland. Catena, 71, 84–95.

Identifiers

DOI

10.17951/b.2014.69.1.149