Monitoring transportu fluwialnego w małych zlewniach wyżynnych – metody i wstępne wyniki

• Authors: Grzegorz Janicki , Jan Rodzik , Łukasz Chabudziński , Łukasz Franczak , Marcin Siłuch , Krzysztof Stępniewski , Jamie L. Dyer , Grzegorz Kołodziej , Ewa Maciejewska
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

There is no abstract available for this language

PL

W 2011 roku uruchomiono na Wyżnie Lubelskiej i Roztoczu monitoring hydro-meteorologiczny i geomorfologiczny w 7 zlewniach niskiej rangi hydrologicznej (ryc. 1), w ramach projektu NCN, pt.: „Predykcja gwałtownych ulew i modelowanie matematyczne ich skutków środowiskowych i społeczno-ekonomicznych” (nr NN/306571640). Pomiary transportu fluwialnego wykonuje się w 12 reprezentatywnych przekrojach poprzecznych rzek i potoków okresowych (ryc. 1). W pracy przedstawiono wstępne wyniki otrzymane dla okresu maj–październik 2011 roku dla dwóch zlewni (Świerszcza i Kryniczanki) położonych na Roztoczu. W analizowanym dość ciepłym i suchym okresie zarejestrowano 87 dni z opadem > 0,1 mm, a maksymalny opad dobowy nie przekroczył 40 mm (ryc. 2). Odpływ całkowity ze zlewni Świerszcza wahał się od 6,4 mm do 104,5 mm, co stanowiło 1,8 % całkowitej sumy opadów. Średni odpływ ze zlewni Kryniczanki osiągnął 10,4 mm (ok. 2,2% całkowitej sumy opadów). Skrajne wielkości dobowe przepływu w Świerszczu zmieniały się od 0,135 m3·s-1 do 0,498 m3·s-1 (ryc. 3). Najwyższe przepływy miesięczne przypadały na sierpień (0,235 m3·s-1), najniższe na wrzesień (0,153 m3·s-1). W Kryniczance skrajne wielkości dobowe przepływu zmieniały się od 0,013 do 1,52 m3·s-1, natomiast najwyższe przepływy zanotowano w lipcu, a najniższe w czerwcu i październiku (ryc. 3). Średnie miesięczne wielkości mineralizacji całkowitej były mało zmienne, zarówno dla Kryniczanki (231–287 mg∙dm-3), jak i Świerszcza (137–177 mg∙dm-3). Najmniej roztworów odprowadzanych było w czerwcu (Kryniczanka – 38,7 t, Świerszcz – 70,1 t), najwięcej w lipcu (Kryniczanka – 236 t) lub październiku (Świerszcz – 99 t), a całkowity odpływ materiału ze zlewni osiągnął 591 t (Kryniczanka) i 470 t (Świerszcz). Udział materiału rozpuszczonego w całkowitym transporcie rzeczym był bardzo wysoki (do 99.7%), a materiału dennego niewielki (< 1%). Wskaźniki denudacji jednostkowej w okresie maj–październik 2011 roku wahały się od 0,6 do 3,5 t·km-2 dla zlewni Kryniczanki oraz od 1,7 do 2,2 t·km-2 dla zlewni Świerszcza. Średnie wskaźniki denudacji chemicznej osiągnęły 1,5 t·km-2 dla Kryniczanki i 0,19 t·km-2 dla Świerszcza. Średnie wskaźniki denudacji mechanicznej dochodziły do 0,019 t·km-2 dla Kryniczanki i 0,072 t·km-2 dla Świerszcza. Otrzymane wskaźniki denudacji nie odbiegają od średnich z wielolecia. Zróżnicowanie transportu fluwialnego w analizowanych zlewniach było uzależnione od wielkości i rozkładu odpływu oraz pokrycia terenu. Otrzymane zaś wskaźniki denudacji są niższe od przeciętnych dla Wyżyn Polskich i porównywalnie z obszarami Niżu Środkowoeuropejskiego. Wpływa na to stosunkowo mała rozpuszczalność większości skał w podłożu, znaczny udział lasów i łąk w dnach dolin oraz małe nasilenie antropopresji (duży udział obszarów chronionych).

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia
• Year: 2014
• Volume: 69
• Issue: 1

Dates

published

2014

online

2015-05-21

Contributors

author

Grzegorz Janicki

author

Jan Rodzik

author

Łukasz Chabudziński

author

Łukasz Franczak

author

Marcin Siłuch

author

Krzysztof Stępniewski

author

Jamie L. Dyer

author

Grzegorz Kołodziej

author

Ewa Maciejewska

References

• Brandt M., 1998: Generation, transport and deposition of suspended and dissolved material – Examples from Swedish rivers, Geografiska Annaler, 72A, 3–4, 273–283.
• Brański J., 1968: Oznaczanie ilości unosin metodą wagową bezpośrednią przy użyciu sączków, Prace Państwowego Instytutu Hydrologii i Meteorologii, 13–21.
• Buraczyński J., 1997: Roztocze (budowa – rzeźba – krajobraz), Wyd. Zakład Geografii Regionalnej UMCS, Lublin.
• Ciupa T., 1991: Współczesny transport fluwialny w zlewni Białej Nidy, Wyd. WSP, Kielce.
• Janicki G., Kociuba W., Rodzik J., Zgłobicki W., 2010: Ekstremalne procesy geomorfologiczne we wschodniej części Wyżyn Polskich – warunki występowania i oddziaływanie na rzeźbę. Prace i Studia Geograficzne, 45, 11–28.
• Kaszewski B.M., 2008: Warunki klimatyczne Lubelszczyzny, Wyd. UMCS, Lublin.
• Kostrzewski A., Mazurek M., Zwoliński Z., 1994: Dynamika transportu fluwialnego jako odbicie funkcjonowania systemu zlewni, Wyd. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.
• Markowicz M., Pulina M., 1979: Ilościowa półmikroanaliza chemiczna wód w obszarach krasu węglanowego, Wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Maruszczak H., Rodzik J., Świeca A., 1992: Denudacja mechaniczna i chemiczna we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. In: System denudacyjny Polski. Wyd. PAN, Wrocław, Prace Geograficzne, 155, 105–131.
• Meybeck M., Laroche L., Dürr H.H., Syvitski J.P.M., 2003: Global variability of daily total suspended solid and fluxes in rivers, Global and Planetary Changes, 3, 65–93.
• Michalczyk Z., 1986: Warunki występowania i krążenia wód na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, Wyd. UMCS, Lublin.
• Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008: Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: (eds.) A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień, L. Starkel, Współczesne przemiany rzeźby Polski, Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Kraków, 165–228.
• Rodzik J., Furtak T., Maciejewska E., Stępniewska S., Stępniewski K., 2007: Zróżnicowanie transportu fluwialnego na obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego w latach 1998–2003, In: Obieg wody w środowisku naturalnym i przekształconym, Wyd. UMCS, Lublin, 445–451.
• Rodzik J., Janicki G., 2003: Local downpours and their erosional effects, Papers on Global Change IGBP, 10, 49–66.
• Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W., 1998: Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych, Dokumentacja Geograficzna, 11, 45–68.
• Rodzik J., Stępniewski K., 2008: Discharge and fluvial transport in two catchments of the Roztocze Region (SE Poland), Quaestiones Geographicae ser. A, Physical Geography, 27A, 2, 95–103.
• Rodzik J., Zgłobicki W., Furtak T., 2009: The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on the erosion rates in a gully system (Lublin Upland, Poland), Earth Surface Processes and Landforms, 34, 1938–1950.
• Smolska E., 1996: Funkcjonowanie systemu korytowego w obszarze młodoglacjalnym na przykładzie górnej Szeszupy (Pojezierze Suwalskie), Wyd. Wydz. Geogr. i Stud. Reg. UW, Warszawa.
• Stępniewska S., Stępniewski K., 2008: Variability of fluvial transport of the upper Wieprz River, Annals of Warsaw University of Life Sciences – SGGW Land Reclamation, 39, 59–68. Świeca A. (ed.), 2004: Przyrodnicze uwarunkowania dynamiki obiegu wody i natężenia transportu fluwialnego w zlewni górnego Wieprza, Wyd. UMCS, Lublin.
• Świeca A., 1998: Wpływ czynników antropogenicznych na rzeczny odpływ roztworów i zawiesin na międzyrzeczu Wisły i Bugu, Wyd. UMCS, Lublin.
• Świeca A., Kociuba W., 2007: Environmental determinations of the character and intensity of fluvial transport in the uplands areas of Central Eastern Poland, Quaestiones Geographicae, 26A, 67–75.

Identifiers

DOI

10.17951/b.2014.69.1.49