Regionalne uwarunkowania rozwoju rzeźby terenu Lublina

• Authors: Józef Superson , Piotr Demczuk , Jan Reder
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem opracowania było określenie naturalnych i antropogenicznych uwarunkowań rozwoju rzeźby terenu w granicach współczesnego Lublina. Obszar ten obejmuje fragmenty trzech mezoregionów Wyżyny Lubelskiej: Płaskowyżu Nałęczowskiego, Płaskowyżu Łuszczowskiego i Płaskowyżu Bełżyckiego. Dla Płaskowyżu Nałęczowskiego charakterystyczna jest „rzeźba lessowa” i gęsta sieć suchych dolin, zaś dla pozostałych mezoregionów zrównanie wierzchowinowe, denudacyjne powierzchnie podstokowe oraz formy krasowe. Rzeźba lessowa jest młoda, gdyż rozwijała się w zlodowaceniu wisły i w holocenie pod wpływem procesów eolicznych i denudacyjnych, zaś zrównanie wierzchowinowe i powierzchnie podstokowe powstawały w pliocenie i eoplejstocenie. Współczesna sieć dolin powstawała i była przekształcana w plejstocenie. Kierunkowość osi tych dolin jest uzależniona od spękań ciosowych i uskokowych skał paleogeńskich i kredowych. Aktywność człowieka była jednym z ważniejszych czynników. Rozwój osadnictwa i uprawy roli warunkowały powstawanie antropogenicznych form terenu. W związku z powyższym czynnikami wpływającymi na rozwój rzeźby tereny Lublina były: struktura i tekstura skał powierzchniowych, ruchy tektoniczne, zmienne warunki klimatyczne oraz działalność człowieka.

EN

The aim of the study is to identify natural and anthropogenic determinants of evolution of the relief within the boundaries of contemporary Lublin city. The area covers fragments of three Lublin Upland mesoregions: Nałęczów Plateau, Łuszczów Plateau and Bełżyce Plateau. The Nałęczów Plateau covered by loess is characterised by „loess relief” and a dense network of dry valleys. Upland plantation, slope denudation surfaces, and karst forms prevail in the other mesoregions. The loess relief is relatively young: it evolved during Vistulian and the Holocene under the infl uence of aeolian and denudation processes. In turn, the upland planation surfaces and slope denudation surfaces formed in the Pliocene and Eopleistocene. The network of river and dry valleys was formed and transformed in the Pleistocene. The directions of the axes of these valleys are dependent of Paleogene and Cretaceous stone and fault cracks. Human activity was an important morphogenetic factor as well. The development of settlement and agriculture from the Middle Ages to the present determined the emergence of anthropogenic, erosion, and accumulation landforms.. Therefore, the direct determinants of the emergence and evolution of the Lublin relief included the structure and texture of surface rocks, tectonic movements, changing climatic conditions, and anthropogenic activity.

Keywords

PL

rzeźba terenu, morfogeneza, Lublin, mezoregiony, Wyżyna Lubelska

EN

relief, morphogenesis, Lublin, mesoregions, Lublin Upland

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia
• Year: 2018
• Volume: 73

Dates

published

2018

online

2019-06-05

Contributors

author

Józef Superson

author

Piotr Demczuk

author

Jan Reder

References

• Butrym J., 1982: Szkic geomorfologiczny, [w:] M. Harasimuk, A. Henkiel, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Lublin (749). Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Butrym J., Harasimiuk M., Henkiel A., 1980: Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski. 1:50 000, arkusz Lublin (749). Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Harasimiuk M., 1980: Rzeźba strukturalna Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Rozprawa habilitacyjna. Wyd. UMCS, Lublin, 136.
• Harasimiuk M., Henkiel A., 1975/1976: Wpływ budowy geologicznej i rzeźby podłoża na ukształtowanie pokrywy lessowej w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Annales UMCS, sec. B, 30/31, Lublin, 55–80.
• Harasimiuk M., Henkiel A., 1982: Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Lublin (749) 1:50 000. Instytut Geologiczny, Warszawa, 83.
• Jahn A., 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geograficzne IG PAN 7, Warszawa, 453.
• Janiszewski M., 1991: Geograficzne warunki powstawania miast polskich. Wyd. UMCS, Lublin, 170.
• Kociuba D., 2006: Antropogeniczne zmiany sieci hydrograficznej i funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina w XX wieku, [w:] A. Latocha, A. Traczyk (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków. Wrocław.
• Kociuba D., 2011: Lublin: rozwój przestrzenny i funkcjonalny od średniowiecza do współczesności. Wyd. Adam Marszałek, Toruń, 386.
• Kociuba D., Superson J., 2003: Antropogeniczne zmiany sieci hydrograficznej i funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina w XIX wieku, [w:] J.M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. Sosnowiec, 100–105.
• Kołodyńska-Gawrysiak R., Harasimiuk M., Chabudziński Ł., Jezierski W., Telecka M., 2015: Geological conditions of the distribution of closed depressions in the Nałęczów Plateau (Lublin Upland, E Poland): are they an origin determinant?. Landform Analysis 29, 9–18. https://doi.org/10.12657/landfana.029.002
• Maruszczak H., 1958: Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej. Czasopismo Geograficzne, 24, 3, 335–354.
• Maruszczak H., 1960: Le relief des terrains de loess sur le Plateau de Lublin. Annales UMCS, sec. B, 15, 93–122.
• Maruszczak H., 1968: Przebieg zjawisk w strefi e peryglacjalnej w okresie ostatniego zlodowacenia w Polsce. Prace Geograficzne, Instytut Geografii PAN, 74, 157–200.
• Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. 1, PWN, Warszawa, 340–384.
• Maruszczak H., 1991: Ogólna charakterystyka lessów w Polsce, [w:] H. Maruszczak (red.), Podstawowe profile lessów w Polsce. Część A. Wyd. UMCS, Lublin, 1–12.
• Maruszczak H., 2001: Rozwój rzeźby wschodniej części wyżyn metakarpackich w okresie posarmackim. Przegląd Geograficzny 73, 3, 253–280.
• Mojski J.E., 2005: Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Państwowy Instytut Geologiczny,
• Warszawa, 404.
• Rodzoś J., Gawrysiak L., Bochra A., 2005: Rzeźba terenu a organizacja przestrzeni miejskiej Lublina. Annales UMCS, sec. B, 60, 2, Lublin: 35–45.
• Rozwałka A., 1997: Lubelskie wzgórze staromiejskie w procesie formowania średniowiecznego miasta. Wyd. UMCS, Lublin, 102.
• Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., 2006: Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Wyd. TRIO, Warszawa, 220.
• Superson J., 1996: Funkcjonowanie systemu fluwialnego wyżynnej części dorzecza Wieprza w zlodowaceniu wisły. Rozprawy habilitacyjne 53. Wyd. UMCS, Lublin, 280.
• Superson J., Reder J., Demczuk P. (w opracowaniu): Morfogeneza Wierzchowiny Giełczewskiej (Wyżyna Lubelska). Landform Analysis.
• Wężyk P. (red.) 2014: Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystania produktów LiDAR. Warszawa, 328.
• Wilgatowie K. i T., 1954: Położenie i rozwój Lublina, [w:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Lublin, 67–85

Identifiers

DOI

10.17951/b.2018.73.0.107-124