Rola wód powierzchniowych w rozwoju Lublina

• Authors: Dagmara Kociuba
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu przedstawienie transformacji sieci rzecznej na obszarze Lublina i jej roli w rozwoju miasta od średniowiecza do współczesności. Analizie poddano naturalne i antropogeniczne przekształcenia sieci hydrograficznej, a także zmiany stosunków wodnych w dnach dolin rzek lubelskich w aspekcie ich wpływu na rozwój przestrzenny i społeczno-gospodarczy Lublina. Analizy szczegółowe prowadzono dla pięciu głównych okresów rozwoju miasta, tj. 1) przedlokacyjnego, 2) rozkwitu, 3) upadku, 4) umiarkowanego oraz 5) dynamicznego rozwoju. W pracy zrekonstruowano zmiany sieci hydrograficznej i stosunków wodnych oraz przeanalizowano zmiany funkcji dolin rzecznych. Ponadto wykazano okresy, w których wody powierzchniowe miały pozytywny oraz negatywny wpływ na rozwój miasta.

EN

The article aims to present the transformation of the river network in Lublin and its role in the development of the city from the Middle Ages to the present. The natural and anthropogenic transformations of the hydrographic network and changes in water conditions (regime) in the bottoms of the Lublin River valleys in the aspect of their impact on the spatial and socio-economic development of Lublin were studied. Detailed analyses were conducted for the five main periods of city development, i.e. 1) pre-chartered, 2) flourish, 3) collapse, 4) moderate, and 5) dynamic development. Changes in the hydrographic network and water regime were reconstructed and changes in the function of river valleys were analysed. In addition, periods in which surface waters have had a positive and negative impact on the city’s development have been demonstrated.

Keywords

PL

wody powierzchniowe, zmiany sieci hydrograficznej, rekonstrukcja sieci rzecznej, zmiany funkcji dolin rzecznych, rozwój miasta, Lublin, Polska

EN

surface water, changes of hydrographic network, river network reconstruction, changes of river valleys functions, city development, Lublin, Poland

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia
• Year: 2019
• Volume: 74

Dates

published

2019

online

2019-09-10

Contributors

author

Dagmara Kociuba

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Państwowe w Lublinie (APL):
• – Biuletyn miasta Lublina (BmL) na rok 1939/1940,
• – Dziennik Zarządu Miasta Lublina (DZmL) 1922, nr 16, 26,
• – Lustracja województwa lubelskiego, 1570, nr 291.
• Materiały kartograficzne
• 1. Archiwum Państwowe w Lublinie, Plany miasta Lublina (APL, PmL):
• – Bieczyński F., 1829: Plan m. Lublina, K.F. Kozłowski kopia po 1921 r. skala 1:8300, sygn. 318,
• – Cholewiński W., 1912: Plan m. Lublina, sygn. 319,
• – Łęcki S.J.N., 1783: Mappa całego miasta JKMci Lublina z wszystkiemi ulicami, przedmieściami, jurydykami […]. F. Bieczyński kopia 1852 r., skala 1:5000, sygn. 3,
• – Plan miasta Lublina, 1938, skala 1:30 000, sygn. 321,
• – Stelmasiewicz M., Tomorowicz K., 1912–1914: Планъ пригорoдскихъ местнoстей предполагаемыхъ къ присоединенію къ горoду Люблину, skala ok. 1:2500, sygn. 12,
• – Tosio L.L., 1892: Планъ г.[орода] Люблина съ подразделеніемъ на части приставовъ и участки стражниковъ (околотки), skala 1:8400, sygn. 309.
• 2. Muzeum Lubelskie w Lublinie – Oddział Historii Miasta Lublina:
• – Plan m. Lublina, 1916. A. Jarzyński (lit.), skala 1:8400, sygn. 468.
• 3. Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego w Lublinie (WBP):
• – d’Örken C.V., 1716: Plan de la ville et fauxbourgs de Lublin, skala ok. 1:3400, sygn. 1/VI,
• – Denar M., 1875: Plan Lublina, skala 1:20 000, sygn. 6/VI.
• 4. Plan wielkiego miasta Lublina, 1931. Biuro Regulacji Magistratu miasta Lublina, skala 1:15 000. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze Oddział Lubelski, Warszawa (własność prywatna).
• Materiały ikonograficzne
• Hackert P.E., 1840: Widok miasta Lublina z strony rogatki piaseckiey. Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. G. 4044/III.
• Hogenberg A., 1617: Tipus Civitatis Lubline(n)si(s) in Regno Poloniae ex Omnibus Partibus Mu(n)di Emporio Ter(ties) in An(n)o Celebrari Co(n)sueto Clarae, [w:] J. Braun, A. Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum. T. 6: Theatri praecipuarum totius mundi urbium liber sekstus. Kolonia, Muzeum Lubelskie w Lublinie, sygn. S/G/271/ML.
• Pożar miasta Lublina w 1719 roku. Obraz olejny w kościele oo. Dominikanów pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie.
• Literatura
• Arnold S., 1929: Geografija historyczna, jej zadania i metody. Przegląd Historyczny. 28/1, 91–120.
• Banasiewicz-Szykuła E. (red.), 2012: Kościoły i klasztory Lublina w świetle badań archeologicznych. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Lublin.
• Baranowski B., 1977: Polskie młynarstwo. Ossolineum, Wrocław.
• Bogucka M., Samsonowicz H., 1986: Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Ossolineum, Wrocław.
• Chachaj J., 2010: Początki kościołów lubelskich w świetle legend i przekazów historycznych. Wyd. Werset, Lublin.
• Dunin-Wąsowicz T., 1974: Zmiany w topografii osadnictwa wielkich dolin na niżu środkowoeuropejskim w XIII wieku. Ossolineum, Wrocław.
• Gawarecki H., Gawdzik C., 1964: Lublin. Krajobraz i architektura. Wyd. Arkady, Warszawa.
• Harasimiuk M., Henkiel A., 1982: Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Lublin (749) 1:50 000. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
• Hoczyk S., 2014: Z historii badań lubelskich wodociągów w XV–XVII w., [w:] A. Sochacka, P. Jusiak (red.), Scientia nihil est quam veritatis imago. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin. Wyd. UMCS, Lublin, 501–516.
• Hoczyk-Siwkowa S., 1997: Wodociągi staropolskiego Lublina, [w:] T. Radzik, A. Witusik (red.), Lublin w dziejach i kulturze Polski. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Lublinie, Lublin, 85–92.
• Hoczyk-Siwkowa S., 1999: Małopolska północno-wschodnia w VI–X wieku. Struktury osadnicze. Wyd. UMCS, Lublin.
• Janiszewski M., 1991: Geograficzne warunki powstawania miast polskich. Wyd. UMCS, Lublin.
• Kaniecki A., 2004: Poznań – dzieje miasta wodą pisane. Wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
• Kazusek S., 2016: Spław wiślany w drugiej połowie XVIII wieku (do 1772 roku). Cz. 2: Statystyka spławu wiślanego. Wyd. Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce.
• Kiełczewska-Zaleska M., 1977: Geografia osadnictwa. PWN, Warszawa.
• Kierek A., 1965: Rozwój Lublina w latach 1864–1914, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 257–301.
• Kierek A., 1975: Rozwój gospodarczy Lublina w latach 1918–1939, [w:] S. Krzykała (red.), Dzieje Lublina. T. 2. Wyd. Lubelskie, Lublin, 33–114.
• Kłoczowski J., 1965: Lublin po nadaniu prawa miejskiego, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 45–56.
• Kociuba D., 2003: Zmiany funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina. Annales UMCS sec. B, 58(5), 121–137.
• Kociuba D., 2005: Przyrodnicze, gospodarcze i polityczne uwarunkowania rozwoju struktury funkcjonalno-przestrzennej Lublina. Maszynopis pracy doktorskiej, Biblioteka Główna UMCS, Lublin.
• Kociuba D., 2006: Antropogeniczne zmiany sieci hydrograficznej i funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina w XX w., [w:] A. Latocha, A. Traczyk (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków. Wyd. Gajt, Wrocław, 41–50.
• Kociuba D., 2007: Rozwój terytorialny Lublina od średniowiecza do współczesności. Annales UMCS sec. B, 61(15), 305–325.
• Kociuba D., 2009: Naturalne uwarunkowania rozwoju przedlokacyjnego Lublina. Archeologia Polski, 54(1), 37–66.
• Kociuba D., 2011: Lublin. Rozwój funkcjonalny i przestrzenny od średniowiecza do współczesności. Wyd. Adam Marszałek, Toruń.
• Kociuba D., 2015: Propozycja nowej metodyki badań przemian struktur funkcjonalno-przestrzennych miast, [w:] P. Trzepacz, J. Więcław-Michniewska, A. Brzosko-Sermak, A. Kołoś (red.), Miasto w badaniach geografów. T. 1. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 149–167.
• Kociuba D., Superson J., 2003: Antropogeniczne zmiany sieci hydrograficznej i funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina w XIX w., [w:] J.M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec, 100–105.
• Koter M., 1969: Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej. Prace Instytutu Geografii PAN, 79.
• Krisztafowicz N.J., 1902: Gidro-geołogiczeskoje opisanije teritorii Lublina i jego okrestnostiej. Warszawa.
• Kuraś S., 1983: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, [w:] Dzieje Lubelszczyzny. T. 3. LTN, PWN, Warszawa.
• Kurnatowska Z., Kurnatowski S., 1996: Znaczenie komunikacji wodnej dla społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych w Polsce, [w:] M. Młynarska-Kaletynowa, S. Moździoch (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej. T. 1: Plemiona i wczesne państwa. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław, 117–123.
• Kutyłowska I., 1990: Rozwój Lublina w VI–XIV wieku na tle urbanizacji międzyrzecza środkowej Wisły i Bugu. Wyd. UMCS, Lublin.
• Lustracja województwa lubelskiego 1565, 1959. Wyd. A. Wyczański. Ossolineum–PAN, Wrocław, 5–36.
• Lustracja województwa lubelskiego 1661, 1962. Wyd. H. Oprawko, K. Schuster. PWN, Warszawa, 82–142.
• Łoś M.J., 1986: Wykorzystanie zasobów wodnych Bystrzycy w XVI i XVII wieku, [w:] Wodociąg Lublina okresu staropolskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna. Lublin, 10 czerwca 1986 r., 58–77.
• Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. T. 1: Polska Południowa. Góry i Wyżyny. PWN, Warszawa, 340–364.
• Maruszczak H., 1991: Zmiany środowiska w okresie historycznym, [w:] L. Starkel (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, 182–189.
• Mazurek J., 1986: Technologia wodociągu staropolskiego miasta Lublina w XVI w., [w:] Wodociąg Lublina okresu staropolskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna. Lublin, 10 czerwca 1986 r., 36–57.
• Mazurkiewicz J., 1956: Jurydyki lubelskie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, Wrocław.
• Mazurkiewicz J., 1965: Lublin w okresie reform (1764–1795), [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 170–184.
• Michalczyk Z. (red.), 1997: Strategia wykorzystania i ochrony wód w dorzeczu Bystrzycy. Badania Hydrograficzne w Poznawaniu Środowiska, 5.
• Michalczyk Z. (red.), 2012: Ocena warunków występowania wody i tworzenia się spływu powierzchniowego w Lublinie. Wyd. UMCS, Lublin.
• Michałowski S., 1999: Sto lat współczesnych wodociągów w Lublinie 1899–1999. Wyd. MPWiK, Lublin.
• Młynarska-Kaletyn M., 1966: Wczesnośredniowieczne osadnictwo na Czwartku w Lublinie w świetle badań wykopaliskowych w latach 1959–1962. Rocznik Lubelski, 9, 79–113.
• Ostrowski W., Szafer T.P., Trzebiński W., 1957: W sprawie metody badań nad historią budowy miast. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 2(3–4), 262–270.
• Pancewicz A., 2003: Rola rzek w rozwoju przestrzennym historycznych miast nadrzecznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 2, 275–285.
• Piskozub A., 2001: Rzeki w dziejach cywilizacji. Wyd. Adam Marszałek, Toruń.
• Program koncepcji rewitalizacji i zagospodarowania doliny rzeki Bystrzycy w Lublinie, 2016. Autorskie Biuro Architektury INVESTPROJEKT-PARTNER 6 Sp. z o.o., Lublin.
• Radwański K., 1975: Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny. Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, Kraków.
• Raport o stanie środowiska miasta Lublina za rok 1998, 1999. Miejski Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd Miejski w Lublinie, Lublin.
• Riabinin J., 1938: Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792. Wyd. „Dziennika Zarządu m. Lublina”, Lublin.
• Rozwałka A., 1997: Lubelskie wzgórze staromiejskie w procesie formowania się średniowiecznego miasta. Wyd. UMCS, Lublin.
• Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., 2006: Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wyd. Trio, Warszawa.
• Sierpiński S.Z., 1839: Obraz miasta Lublina. Warszawa.
• Stankowa M., 1965: Zmierzch znaczenia Lublina. Upadek (1648–1764), [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 123–148.
• Sułowski Z., 1965: Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 30–42.
• Szczygieł R., 1986: Dokumenty królewskie i decyzje władz miasta Lublina związane z funkcjonowaniem wodociągu miejskiego w XV i I poł. XVI w., [w:] Wodociąg Lublina okresu staropolskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna. Lublin, 10 czerwca 1986 r., 23–35.
• Turski R., Uziak S., Zawadzki S., 1993: Gleby. Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny. LTN, Lublin.
• Tworek S., 1965: Rozkwit miasta. Renesans, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 80–112.
• Wilgat T., 1980a: Stosunki wodne Lublina, Biuletyn LTN. Geografia, 22(1), 19–26.
• Wilgat T., 1980b: Zasoby wodne Lublina, Biuletyn LTN. Geografia, 22(2), 27–31.
• Wilgatowie K. i T., 1954: Położenie i rozwój Lublina, [w:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu PTG. Lublin, 67–85.

Identifiers

DOI

10.17951/b.2019.74.0.1-26