Ponad 200-letni zapis zmian środowiska w osadach małego, twardowodnego jeziora Pniówno (Pagóry Chełmskie)

• Authors: Magdalena Suchora
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia wyniki analiz paleoekologicznych i chemicznych osadów dennych małego, twardowodnego jeziora Pniówno. W profilu o niezaburzonej strukturze zanalizowano zmiany składu subfosylnej fauny wioślarek (Cladocera, Crustacea), oznaczono zawartość węgla organicznego, węglanów i krzemionki (z wydzieleniem frakcji terygenicznej i biogenicznej) oraz wiek osadów za pomocą datowania metodą 210Pb. Dodatkowo, w oparciu o mapy archiwalne, przeanalizowano zmiany sieci wód powierzchniowych i użytkowania zlewni w okresie od początku XIX w. po czasy współczesne. Mimo powszechnego poglądu o pogarszającym się stanie wód powierzchniowych na skutek wzrostu presji antropogenicznej w okresie objętym analizą stwierdzono okresową poprawę stanu wód, którego przyczyną były najprawdopodobniej zmiany hydrologiczne i klimatyczne, umożliwiające rozwój roślinności zanurzonej, a także pustka osadnicza spowodowana działaniami podczas I wojny światowej.

EN

The paper presents the results of paleoecological and chemical analyzes of bottom sediments of the small hardwater lake Pniówno. In the sediment profile of undisturbed structure, remains of subfossil Cladocera were analyzed, as well as the content of total organic carbon, carbonates and silica (with separation of terrigenous and biogenic fractions). The age of sediments was determined by dating with the 210Pb method. In addition, changes in the surface water network and catchment area were analyzed based on archival maps, covering the period from the beginning of the 19th century to modern times. Despite the widespread view of the deteriorating state of surface waters as a result of increased anthropogenic pressure, the example of the shallow Pniówno Lake indicates a periodic improvement in the state of water during the time covered by the analysis. This was probably caused by hydrological and climatic changes enabling the development of submerged macrophytes as well as settlement decline during the First World War.

Keywords

PL

subfosylne szczątki Cladocera; jezioro Pniówno; Pagóry Chełmskie; paleolimnologia; jakość wód; wpływ człowieka; Mała Epoka Lodowa

EN

subfossil Cladocera remains; Lake Pniówno; Chełm Hills; paleolimnology; water quality; human impact; Little Ice Age

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia
• Year: 2019
• Volume: 74

Dates

published

2019

online

2019-11-26

Contributors

author

Magdalena Suchora

References

• Affek A. 2013. Georeferencing of historical maps using GIS: As exemplified by the Austrian military surveys of Galicia. Geographica Polonica 86(4), 375–390.
• Alhonen P. 1970. On the significance of the planktonic/littoral ratio in the cladoceran stratigraphy of lake sediments. Commentationes Biologicae 35, 1–9.
• Apokryf Ruski. Online: https://www.apokryfruski.org/kultura/chelmszczyzna/pniowno/ (access: 20.10.2019).
• Appleby P.G. 2001. Chronostratigraphic techniques in recent sediments. In: W.M. Last, J.P. Smol (eds.), Tracking Environmental Changes Using Lake Sediments, Vol. 1: Basin Analysis, Coring and Chronological Techniques (pp. 171–203). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
• Battarbee R.W., Anderson J.N., Jeppesen E., Leavitt P.R. 2005. Combining palaeolimnological and limnological approaches in assessing lake ecosystem response to nutrient reduction. Freshwater Biology 50(10), 1772–1780.
• Błędzki L.A., Rybak J.I. 2016. Freshwater Crustacean Zooplankton of Europe: Cladocera & Copepoda (Calanoida, Cyclopoida). Key to Species Identification, with Notes on Ecology, Distribution, Methods and Introduction to Data Analysis. Switzerland: Springer.
• Boryczka J., Stopa-Boryczka M., Grabowska K., Wawer J., Błażek E., Skrzypczuk J. 2004. Groźne zjawiska pogodowe w Polsce. Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce. Warszawa: Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW.
• Buraczyński J., Wojtanowicz J. 1988.Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Sawin (749) 1:50 000. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne.
• Carlson R.E. 1977. A Trophic State Index for lakes. Limnology and Oceanography 22, 361–369.
• Chałubińska A., Wilgat T. 1954. Podział fizjogra ficzny województwa lubelskiego. Przewodnik V Zjazdu PTG Lublin, 3–44.
• Chen G., Dalton C., Taylor D. 2010. Cladocera as indicators of trophic state in Irish lakes. Journal of Paleolimnology 44(2), 465–481.
• Cleveland W.S., Devlin S.J. 1988. Locally-weighted regression: An approach to regression analysis by local fitting. Journal of the American Statistical Association 83, 596–610.
• Conley D.J. Schelske C.L. 2002. Biogenic silica. In: W.M. Last, J.P. Smol (eds.), Tracking Environmental Changes Using Lake Sediments, Vol. 2: Physical and Chemical Methods (pp. 281–293). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
• Dawidek J. 1998. Cechy fizyczno-chemiczne wód jeziornych. In: M. Harasimiuk, Z. Michalczyk, M. Turczyński (eds.), Jeziora łęczyńsko-włodawskie. Monografia przyrodnicza (pp. 113–127). Lublin: Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wydawnictwo UMCS, PIOŚ.
• Dobrowolski R., Bałaga K., Kaszewski B.M. 2010. Próba określenia tendencji zmian klimatycznych na obszarze Polesia Zachodniego w ostatnich dwóch tysiącleciach na podstawie danych paleoekologicznych i pomiarów instrumentalnych. In: T.J. Chmielewski, D. Piasecki (eds.),
• Przyszłość krajobrazów hydrogenicznych w rezerwatach biosfery Europy (pp. 229–246). Lublin–Chełm: Trio System.
• Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Pidek I.A., Michczyńska D.J., Łojek J., Kulesza P. 2015. Naturalne i antropogeniczne zmiany warunków środowiska we wczesnym średniowieczu w rejonie Chełma w zapisie osadów biogenicznych stanowiska Bezedna. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria Archeologiczna 46, 37–54.
• Ferencz B., Dawidek J. 2012. Water exchange of three shallow Łęczna-Włodawa Lakes. Limnological Review 12(2), 65–72.
• Ferencz B., Dawidek J. 2014. The flushing time based on underground supply in the upper-most located Łęczna-Włodawa Lakes. Scottish Geographical Journal 130(4), 243–251.
• Ferencz B., Toporowska M., Dawidek J., Sobolewski W. 2017. Hydrochemical conditions of shaping the water quality of shallow Łęczna-Włodawa Lakes (Eastern Poland). CLEAN – Soil, Air, Water 45(5), 1.
• Fijałkowski D. 1959. Szata roślinna jezior i przylegających do nich torfowisk. Annales UMCS sec. B 14, 131–206.
• Flynn W.W. 1968. The determination of low-levels of polonium-210 in environmental materials. Analytica Chemica Acta 43, 221–227.
• Froyd C.A., Willis K.J. 2008. Emerging issues in biodiversity and conservation management: the need for a palaeoecological perspective. Quaternary Science Reviews 27(17–18), 1723–1732.
• Gąsiorowski M., Hercman H. 2005. Recent sedimentation and eutrophication of Kruklin Lake after artificial drop in water-level in the middle of 19th century. Studia Quaternaria 22, 17–25.
• Grönlund E., Simola H., Huttunen, P. 1986. Paleolimnological reflections of fiber-plant retting in the sediment of a small clearwater lake. Hydrobiologia 143, 425–431.
• Grimm E.C. 1992. Tilia Software. Spring field: Illinois State Museum.
• Hammer Ø., Harper D.A., Ryan P.D. 2001. PAST: paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontologia Electronica 4(1), 9.
• Heiri O., Lotter A.F., Lemcke G. 2001. Loss on ignition as a method for estimating organic and carbonate content in sediments: reproducibility and comparability of results. Journal of Paleolimnology 25, 101–110.
• Hennebelle A., Grondin P., Aleman J.C., Ali A.A., Bergeron Y., Borcard D., Blarquez O. 2018. Using paleoecology to improve reference conditions for ecosystem-based management in western spruce-moss subdomain of Québec. Forest Ecology and Management 430, 157–165.
• Jarosz J., Mędrek K. 2014. Próba korelacji danych statystycznych i palinologicznych uprawy konopi i chmielu na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. V Sesja Paleolimnologiczna „Płytkie jeziora
• jako obiekty badań paleolimnologicznych i sukcesji torfowiskowej”. Lublin.
• Korhola A., Olander H., Blom T. 2000. Cladoceran and chironomid assemblages as qualitative indicators of water depth in subarctic Fennoscandian lakes. Journal of Paleolimnology 24(1), 43–54.
• Kornijów R., Kowalewski G., Sugier P., Kaczorowska A., Gąsiorowski M., Woszczyk M. 2016. Towards a more precisely de fi ned macrophyte-dominated regime: The recent history of a shallow lake in Eastern Poland. Hydrobiologia 772(1), 45–62.
• Kowalczyk C. 1977. Fauna skorupiaków jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego na tle warunków limnologicznych. Część II. Jeziora o III stopniu degradacji. Annales UMCS sec. C, 33.
• Kowalewski G. 2012. Over 200 years of drainage practices and lake level drawdown in the Uściwierskie Lowering (Łęczna-Włodawa Lakeland). Limnological Review 12(4), 179–190.
• Kowalewski G.A., Kornijów R., McGowan S., Kaczorowska A., Bałaga K., Namiotko T., Gąsiorowski M., Wasiłowska, A. 2016. Disentangling natural and anthropogenic drivers of changes in a shallow lake using palaeolimnology and historical archives. Hydrobiologia 767(1), 301–320.
• Kowalewski G.A., Kornijów R., McGowan S., Woszczyk M., Suchora M., Bałaga K., Kaczorowska A., Gąsiorowski M., Szeroczyńska K., Wasiłowska, A. 2013. Persistence of protected, vulnerable macrophyte species in a small, shallow eutrophic lake (eastern Poland) over the past two
• centuries: Implications for lake management and conservation. Aquatic Botany 106, 1–13.
• Kulesza P., Suchora M., Pidek I.A., Alexandrowicz, W.P. 2011. Chronology and directions of Late Glacial paleoenvironmental changes: A multi-proxy study on sediments of Lake Słone (SE Poland). Quaternary International 238(1–2), 89–106.
• Kuna J. 2015. Metodyczne aspekty analiz przestrzennych GIS wykorzystujących dawne mapy topograficzne. In: A. Czerny (ed.), Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych (pp. 125–149). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Liu G., Liu Z., Gu B., Smoak J. M., Zhang Z. 2014. How important are trophic state, macrophyte and fish population effects on cladoceran community? A study in Lake Erhai. Hydrobiologia 736(1), 189–204.
• Michalczyk Z., Chmiel S., Turczyński M. 2011. Lake water stage dynamics in the Łęczna-Włodawa Lake District in 1991–2010. Limnological Review 11(3), 113–122.
• Mięsiak-Wójcik K. 2018. Analysis of water retention changes in selected lake-wetland catchments of West Polesie based on historical documents. Limnological Review 18(2), 59–75.
• Mięsiak-Wójcik K., Turczyński M., Sposób J. 2014. Natural and anthropogenic changes of standing water bodies in West Polesie (East Poland). In: Proceedings of the 2nd International Conference on Water Resources and Wetlands, 11–13.
• Nevalainen L., Luoto T.P., Kultti S., Sarmaja-Korjonen K. 2012. Do subfossil Cladocera and chydorid ephippia disentangle Holocene climate trends? The Holocene 22(3), 291–299.
• Nõges P., Tuvikene L., Feldmann T., Tõnno I., Künnap H., Luup H., Salujõe J., Nõges T. 2003. The role of charophytes in increasing water transparency: a case study of two shallow lakes in Estonia. Hydrobiologia 506(1–3), 567–573.
• Oldfield F. 1977. Lakes and their drainage basins as units of sediment based ecological study. Progress in Physical Geography 1, 460–504.
• Radwan S., Kowalczyk C., Podgórski W., Fall J. 1973. Materiały do hydrochemii Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Część III. Właściwości fi zyczne i chemiczne. Annales UMCS sec. C 28(10), 97–116.
• Radwan S., Podgórski W., Kowalczyk C. 1971. Materiały do hydrochemii Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Część I. Stosunki mineralne. Annales UMCS sec. C 26(13), 156–168.
• Radwan S., Podgórski W., Kowalczyk C. 1972. Materiały do hydrochemii Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Część II. Substancja organiczna i związki azotowe. Annales UMCS sec. C 27, 17–30.
• Scheffer M., van Nes E.H. 2007. Shallow lakes theory revisited: various alternative regimes driven by climate, nutrients, depth and lake size. In: R.D. Gulati, E. Lammens, N. De Pauw, E. Van Donk (eds.), Shallow Lakes in a Changing World (pp. 455–466). Dordrecht: Springer.
• Smol J.P. 1992. Paleolimnology: An important tool for effective ecosystem management. Journal of Aquatic Ecosystem Health 1(1), 49–58.
• Suchora M. 2012. Late-glacial cladoceran succession in three lakes of the Chełm Hills region (Łęczna-Włodawa lake group, SE Poland). Studia Quaternaria 29, 9–21.
• Sugier P., Lorens B., Chmiel S., Turczyński M. 2010. The influence of Ceratophyllum demersum L. and Stratiotes aloides L. on richness and diversity of aquatic vegetation in the lakes of mideastern Poland. Hydrobiologia 656(1), 43–53.
• Szeroczyńska K., 1998. Anthropogenic transformation of nine lakes in Central Poland from Mesolithic to modern times in the light of Cladocera analysis. Studia Geologica Polonica 112, 123–165.
• Szeroczyńska K., Sarmaja-Korjonen K. 2007. Atlas of subfossil Cladocera from central and northern Europe. Świecie: Friends of the Lower Vistula Society.
• Toporowska M., Ferencz B., Dawidek J. 2018. Impact of lake-catchment processes on phytoplankton community structure in temperate shallow lakes. Ecohydrology 11(8).
• Wawryniuk A. 2010. Wielki leksykon lubelsko-wołyńskiego Pobuża: historia, geografia, gospodarka, polityka, Vol. 2: Gmina Wierzbica, powiat chełmski. Chełm: Urząd Gminy Wierzbica.
• Wetzel R.G. 2001. Limnology: Lake and River Ecosystems. Houston: Gulf Professional Publishing.
• Wilgat T. 1954. Jeziora Łęczyńsko-Włodawskie. Annales UMCS sec. B 8(3), 37–122.
• Woszczyk M. 2011. Paleolimnologiczna interpretacja krzemionki biogenicznej – dyskusja na przykładzie wybranych jezior niżu polskiego. Badania Fizjograficzne, Seria A. Geografia Fizyczna, 165–179.

Identifiers

DOI

10.17951/b.2019.74.0.231-255