PL
Artykuł stanowi próbę rekonstrukcji obrazu woli utrwalonego w polszczyźnie. Analizie zostały poddane: definicje leksykograficzne wyrazu wola, rodzina słowotwórcza, którą on tworzy, relacje semantyczne, w jakie wchodzi, konstytuowane przezeń konstrukcje syntaktyczne, utrwalone połączenia, których jest komponentem, wreszcie etymologia słowa. Dane językowe potwierdzają to, że w naszym kręgu kulturowym wola jest przypisywana nie tylko ludziom (zarówno jednostce, jak i zbiorowości), lecz także Bogu. Starsze słowniki języka polskiego wskazują, iż dawniej była uznawana za siłę / potęgę ducha / duszy, współcześnie ujmuje się ją jako właściwość ludzkiej psychiki; uwydatniony zostaje jej bardziej egoistyczny niż altruistyczny charakter – nastawienie na realizację własnych celów i zaspokojenie swoich potrzeb. Niezmiennie jest wiązana ze sferą aktywności i dokonywaniem wyborów, przypisuje się jej funkcję stymulującą: to dzięki woli człowiek wyznacza sobie cele i dąży do ich realizacji, z tego też powodu jest czymś cennym, pożądanym. Utrwalone w naszym języku przeświadczenia dotyczące woli w pełni korespondują z tematami dyskusji filozoficznonaukowych: czym jest wola?, czy ludzka wola jest wolna?, gdzie przebiega granica między wolą a różnorodnymi koniecznościami, jakim podlega człowiek?
EN
The article is an attempt to reconstruct the linguistic view of the Polish concept of wola (will). The analysis is concerned with: the lexicographic treatment of the word wola, its word-formation family, its semantic relations with other words, the syntactic constructions in which it occurs, fixed collocations, and etymology. Linguistic data show that in Polish culture “wola” is attributed not only to people (both individuals and communities) but also to God. Older dictionaries show that “wola” was regarded as a spiritual force (of the soul), whereas now it is treated as a property of the human psyche. Foregrounded are its egoistic rather than its altruistic aspects: the desire to realize one’s goals and satisfy one’s needs. It has always been treated as a stimulus in decision-making: thanks to one’s will, people set goals to themselves and try to achieve them; therefore, “wola” is something precious and desired. The linguistic view of wola fully agrees with philosophical debates: What is will? Is human will free? Where is the boundary between will and the various exigencies of human life?