Dom koczowników saharyjskich w świetle opozycji dom / świat

• Authors: Marta Jackowska-Uwadizu
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest poświęcony pojęciu dom u Tuaregów, a szczególnie utrwalo­nej w ich języku (tamaszek) relacji pomiędzy domem i światem. Za pod­stawę metodologiczną badań autorka przyjmuje koncepcję językowego ob­razu świata opracowaną przez Jerzego Bartmińskiego. Swoją analizę opiera na trzech typach danych – systemowych, ankietowych i tekstowych. Zwraca uwagę na niejednorodne określanie wśród nomadów pojęcia dom (za pomocą słów ehen i aghiwan). Wyraz ehen pozwala rozumieć dom przede wszystkim jako ‘rodzinę’, zwłaszcza parę małżeńską z małymi dziećmi. Aghiwan jest bar­dziej ogólne, to ‘obozowisko’ obejmujące swym zasięgiem kilka ehen. Za klu­czową kwestię dla zrozumienia kultury tuareskiej autorka uznaje relację czło­wiek–pustynia. Akcentuje fizyczne aspekty ehen (‘namiotu’).Ma on być przede wszystkim bezpiecznym schronieniem, stąd wynikają reguły jego budowy i ży­cia w nim. Namiot wydziela dla ludzi pewną przestrzeń ze świata, a jedno­cześnie jest ze światem tożsamy. Z domem związana jest głównie kobieta (to ona buduje namiot), mężczyzna zaś – ze światem zewnętrznym (typowo mę­ską strefą jest aghiwan). Opozycja dom / świat u Tuaregów jest dynamiczna, co wynika z ich trybu życia. Prawdziwie opozycyjna wobec domu jest pusty­nia, pełna niebezpieczeństw. Relacją męską jest człowiek / świat, kobiecą – człowiek / dom.

EN

The article deals with the concept house/home in the Tuareg language, especially with the relation between house/home and world. The methodological basis for the research is Jerzy Bartmiński’s linguistic worldview conception, and the analysis is based on systemic, questionnaire, and textual data. The concept house/home in Tuareg is expressed with the words ehen or aghiwan. Ehen is home as family, especially a married couple with their children. Aghiwan is broader: an encampment composed of several ehen. The key to understanding Tuareg culture is the relationship between people and the desert. The physical aspects of ehen ‘tent’ are stressed: above all, it is to function as a safe shelter, hence it has a specific structure and is used in a specific manner. The tent isolates a portion of space for people to live in but is also identified with the world. The ehen is the domain of women, who construct tents, wheras men are associated with the outside world (aghiwan). The house/home – world opposition among the Tuareg is dynamic, which stems from their lifestyle. The real opposite to house/home is the dangerous dessert. human – world is a male relationhsip, human – house/home is a female one.

Keywords

PL

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2014
• Volume: 26

Dates

published

2014

online

2015-05-19

Contributors

author

Marta Jackowska-Uwadizu

References

• Adamowski Jan, 1991, Kulturowe funkcje miedzy, „Etnolingwistyka”, t. 4, s. 65–83.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Casajus Dominique, 1987, La tente dans la solitude. La societe et les morts chez le Touaregs Kel Ferwan, Paris: Editions de la Maison des Sciences de l’Homme.
• Claudot-Hawad Helene, 1986, La conquete du „vide” ou la necessite d’etre nomade chez les Touaregs, „Revue de l’Occident musulman et de la Mediterranee”, nr 41–42, s. 397–412.
• Claudot-Hawad Hélene, 2005, „Woman the shelter” and „man the traveller”. The representation of gender among the Tuaregs, [w:] Societes of Peace, 2nd World Congress on Matriarchal Studies, San Marcos and Austin, Texas, USA, 29–30 September–October 1–2.
• Dayak Mano, 1996, Je suis né avec du sable dans les yeux, Paris: Edition Fixot.
• De Foucauld Charles, 1925, Poésies touaregues. Dialecte de l’Ahagga, Paris: Leroux.
• Eliade Mircea, 1974, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Hanoteau Adolphe, 1896, Essai de grammaire de la langue tamachek’: renfermant les principes du langage parlé par les Imouchar’ ou Touareg, Alger: Adolphe Jourdan.
• Hawad Mahmoudan, Claudot Helene, 1984, Ebawel/Essuf, les notions d’interieur et d’exterieur dans la Societe Touaregue, „Revue de l’Occident et de la Me­diterranee”, nr 38, s. 171–179.
• Jackowska Marta, 2007, Wpływ modernizacji Etiopii na zmiany w społeczności Afarów etiopskich, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr Laury Łykowskiej, Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
• Klimiuk Maciej, 2010, Mieszkańcy pustyni, miast i wsi, czyli o nazwach domu w lite­rackim języku arabskim, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, 22, s. 161–175.
• Kossmann Maarten, 2011, A grammar of ayer Tuareg (Niger), Berber Studies nr 30, Köln: Rüdiger Köppe.
• Kraska-Szlenk Iwona, 2010, Nyumba ‘dom’ w języku i kulturze suahili, „Etnolingwistyka”, t. 22, s. 145–161.
• Kulas Dariusz, 2011, Dom – to, co istotne, „Anthropos?”, nr 16–17, s. 59–65, wydanie internetowe, dostęp: 1.12.2012.
• Kunce Aleksandra, 2011, Dom na szczytach lokalności, „Anthropos?”, nr 16–17, s. 45–58, wydanie internetowe, dostęp: 1.12.2012
• Pawlak Nina, 2010, Dom w opozycji do buszu i świata. Perspektywa kulturowa pojęcia gida w języku hausa, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, 22, s. 129–145.
• Rasmussen Susan, 1998, Within the tent and at the crossroads: travel and gender identity among the Tuareg of Niger, „Ethos”, vol. 26, nr 2, s. 153–182.
• Rasmussen Susan, 2008, The people of solitude: recalling and reinventing essuf (the wild) in traditional and emergent Tuareg cultural spaces, „Journal of the Royal Anthropological Institute”, nr 14, s. 609–627.
• Rivaille Laurence, Decoudras Pierre-Marie, 1993, Contes et legendes touareg du Niger, Paris: Karthala.
• Rybiński Adam, 1999, Tuaregowie z Sahary, Warszawa: Dialog. Sławek Tadeusz, 2011, Gdzie? Rozważania oikologiczne, „Anthropos?”, nr 16–17, s. 1–21, wydanie internetowe, dostęp: 1.12.2012. Tymowski Michał (red.), 1996, Historia Afryki do początku XIX wieku, Wrocław: Osso­lineum.
• De Foucauld Charles, 1951, Dictionnaire touareg-francais. Dialecte de l’Ahaggar, vol. 1–4, Paris: Imprimerie National de France. Heath Je.rey, 2006, Dictionnaire touareg du Mali. Tamachek-anglais-francais, Paris: Editions Karthala.
• Kopaliński Władysław, 1990, Słownik symboli, Warszawa: Wiedza Powszechna. Leksykon symboli, 1992, oprac. Marianne Oesterreicher-Mollwo, Warszawa: Wydawnictwo ROK Corporation SA.
• Prasse Karl Gotfried, Alojaly Ghoubeid, Mohamed Ghabdouane, 2003, Dictionnaire Touareg-Francais (Niger), translated by Poul Tornoe, Copenhagen: Museum Tusculanum Press.
• http://www.issikta.com/poesie-lyrics/90-tenere.html, dostęp: 15.04.2013.
• http://www.issikta.com/poesie-lyrics/77-le-desert-je-ne-le-vends-pas.html, dostęp: 15.04.2013.
• http://www.maxilyrics.com/tinariwen-assouf-lyrics–4e36.html, dostep: 12.04.2013.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2014.26.107